A ja leżę pod gruszą, na dowolnie wybranym boku...

Okresy odpoczynku to nowa instytucja wprowadzona do KP 1 stycznia 2004 r. Dzięki jej wprowadzeniu pracownicy mają obecnie prawo domagać się, aby kolejne dniówki oddzielone były okresami wypoczynku o odpowiedniej długości. Wprowadzona została dobowa oraz tygodniowa norma wypoczynku.

Okresy odpoczynku

Dobowy odpoczynek - to 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Maksymalny czas, jaki może przepracować pracownik nie naruszając tej normy wynosi 13 godzin. Dobowa norma wypoczynku nie dotyczy:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii. W powyższych przypadkach okresy odpoczynku mogą być krótsze od 11 godzin. Krótsze okresy należy jednak wyrównać w danym okresie rozliczeniowym okresami dłuższymi, tak aby średnia była zgodna z normą. Można więc powiedzieć, iż w tym przypadku obowiązuje równoważna norma wypoczynku. Pewne modyfikacje w zakresie dobowej normy odpoczynku wprowadzono w przypadku równoważnych systemów czasu pracy, przewidujących pracę do 16 godzin (dozór urządzeń, pogotowie pracy) oraz do 24 godzin na dobę (np. ochrona osób i mienia, zakładowe straże pożarne). Omówione one zostaną w części poświęconej tym systemom.

Tygodniowy odpoczynek - zgodnie z KP w każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Omawiane 35 godzin zawierają już w sobie 11 godzin wypoczynku dobowego, tak więc pracodawca nie musi kumulować tych okresów. W tym przypadku dyżuru również nie wlicza się do okresu odpoczynku. Tygodniowa norma wypoczynku może być obniżona do 24 godzin w przypadku:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,
• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• gdy jest to wynik przejścia pracownika na inną zmianę, zgodnie z rozkładem pracy zmianowej. Odpoczynek tygodniowy powinien przypadać w niedzielę. Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Jeśli praca w niedzielę zgodnie z odrębnymi przepisami jest dozwolona, odpoczynek może przypadać w innym dniu niż niedziela.

Systemy czasu pracy

System czasu pracy to mówiąc w uproszczeniu zbiór reguł normujących czas pracy w zakładzie pracy. Kodeks Pracy następujące systemy czasu pracy:

Podstawowy - jest to najczęściej stosowany system. Czas pracy nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym czterech miesięcy.

Równoważny czas pracy - jego istota polega na tym, że w niektórych dniach czas pracy można wydłużyć, w innych zaś skrócić. Ważne jest to, aby w okresie rozliczeniowym średnia nie przekroczyła ośmiu godzin. Występuje w trzech odmianach:

• podstawowy - w tym systemie dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin na dobę; okres rozliczeniowy wynosi jeden miesiąc; w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzebami pracodawcy można przedłużyć okres rozliczeniowy do trzech miesięcy, a w przypadku prac uzależnionych od pory roku i warunków atmosferycznych można przedłużyć okres rozliczeniowy do czterech miesięcy, po uprzednim uzyskaniu akceptacji działającej w danym zakładzie pracy organizacji związkowej lub zawiadomieniu właściwego inspektora pracy.
• związany z pracą przy dozorze urządzeń i pogotowiu pracy - w tym systemie dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 16 godzin na dobę; okres rozliczeniowy wynosi miesiąc i nie ma możliwości przedłużenia; bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy pracownikowi przysługuje odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie godzin przepracowanych, niezależnie od tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku.
• związany z pracą przy pilnowaniu mienia, ochronie osób, zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach ratowniczych - w tym systemie dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 24 godzin na dobę, okres rozliczeniowy wynosi miesiąc; w przypadkach szczególnie uzasadnionych potrzebami pracodawcy można przedłużyć okres rozliczeniowy do trzech miesięcy, a w przypadku prac uzależnionych od pory roku i warunków atmosferycznych można przedłużyć okres rozliczeniowy do czterech miesięcy, po uprzednim uzyskaniu akceptacji działającej w danym zakładzie pracy organizacji związkowej lub zawiadomieniu właściwego inspektora pracy; bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy pracownikowi przysługuje odpoczynek odpowiadający co najmniej liczbie godzin przepracowanych, niezależnie od tygodniowego nieprzerwanego odpoczynku. Praca w ruchu ciągłym - system pracy w ruchu ciągłym może być stosowany w przypadku prac, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane. Praca w ruchu ciągłym może być stosowana także, w przypadku gdy nie może być wstrzymana ze względu na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności (np. przedsiębiorstwo kanalizacyjne). W ruchu ciągłym można przede wszystkim przedłużyć czas pracy do przeciętnie 43 godzin na tydzień. Okres rozliczeniowy nie może jednak przekraczać czterech tygodni. W niektórych tygodniach tego okresu rozliczeniowego można w jednym dniu przedłużyć czas pracy do 12 godzin.

Dwunastogodzinną dniówkę można więc wprowadzić tylko raz w tygodniu i tylko niektórych tygodniach. Należy jednak pamiętać o zasadzie, iż w jednym tygodniu nie można przedłużyć czasu pracy więcej niż o cztery godziny (czyli do 44 godzin). W przypadku przekroczenia tych norm pracownikowi przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych.

Przerywany czas pracy - Istotą przerywanego czasu pracy jest przerwa w trakcie jej wykonywania. Pracownik w trakcie jednego dnia pracuje kilka godzin, następnie ma kilka godzin przerwy, i ponownie wykonuje pracę. Ograniczenia:

• przerywany czas pracy może być wprowadzony jedynie, w przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją,
• przerwa może być tylko jedna,
• przerwa nie może przekraczać pięciu godzin,
• rozkład czasu pracy uwzględniający przerwę należy ustalić z góry (nie może być tak, że pracodawca wprowadza system przerywanego czasu pracy, z kolei przerwy ustala doraźnie, np. „dziś będziesz miał mój pracowniku przerwę od 13 do 17”). Przerywany czas pracy jest dość uciążliwy. Ustawodawca zabronił jego łączenia z niektórymi innymi systemami, a mianowicie:
• ze wszystkim odmianami systemu równoważnego,
• z pracą w ruchu ciągłym,
• z systemem skróconego tygodnia pracy,
• z systemem pracy weekendowej. Wprowadzenie przerywanego czasu pracy nie jest łatwe - należy tego dokonać w układzie zbiorowym pracy. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której pracodawca jest osobą fizyczną prowadzącą działalność w zakresie rolnictwa i hodowli (jest rolnikiem) i nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa. Taki pracodawca może wprowadzić system przerywany w umowie o pracę - wówczas wynagrodzenie za czas przerwy będzie pracownikowi przysługiwał jedynie wtedy, gdy przewiduje to umowa. Czasu przerwy nie wlicza się do czasu pracy - za ten okres przysługuje jednak wynagrodzenie w wysokości połowy wynagrodzenia za czas przestoju (czyli generalnie połowa stawki zasadniczej).

Zadaniowy czas pracy - zadaniowy system czasu pracy polega na tym, iż pracownikowi nie ustala się rozkładu czasu pracy, a wskazuje się jedynie, jakie zadania powinien wykonać w ustalonym wymiarze czasu pracy. Pracownik będzie miał więc pełną swobodę ustalenia, w jakich godzinach będzie pracował, pracodawcę zaś interesuje tylko to, aby zadania zostały wykonane. Zadaniowy czas pracy może być wprowadzony jedynie, w przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją. Zadania powinny być ustalone w taki sposób, aby było możliwe ich wykonanie w ramach ustalonego wymiaru czasu pracy Pracodawca powinien z góry ustalić pracownikowi zakres jego zadań, uzgadniając z nim czas potrzebny na ich wykonanie.

Zakres zadań można ustalić np. w umowie o prace, regulaminie pracy, układzie zbiorowym pracy lub w odrębnym dokumencie. Zasadą jest, iż pracownikowi objętemu zadaniowym czasem pracy nie przysługują nadgodziny. Nadgodziny przysługują jednak, w przypadku gdy są one wynikiem:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii,
• ustalenia ilości zadań w taki sposób, iż nie jest możliwe ich wykonanie w ramach obowiązujących norm czasu pracy. Konsekwencją ww. zasad jest kodeksowe uregulowanie zgodnie, z którym dla pracowników objętych zadaniowym systemem czasu pracy nie prowadzi się ewidencji czasu pracy.

System skróconego tygodnia pracy - jego istota polega na tym, że na wniosek pracownika można skrócić tydzień pracy do mniej niż pięciu dni w tygodniu. Skrócenie to będzie efektem przedłużenia dziennego wymiaru czasu pracy, np. pracownik będzie pracował cztery dni po dziesięć godzin, co da nam 40 godzin tygodniowo. Maksymalny dobowy wymiar czasu pracy to dwanaście godzin, okres rozliczeniowy skrócony jest do miesiąca.

System weekendowy - polega na tym, iż pracownik wykonuje pracę jedynie w piątki, soboty, niedziele i święta. Również w tym systemie można przedłużyć dobowy wymiar czasu pracy maksymalnie do dwunastu godzin, okres rozliczeniowy wynosi miesiąc. System można wprowadzić tylko na wniosek pracownika (pracodawca nie może wprowadzić go z własnej inicjatywy). W tym systemie najczęściej niemożliwe jest przepracowanie przez pracownika pełnego wymiaru czasu pracy, dlatego najkorzystniej jest zatrudniać pracowników w niepełnym wymiarze czasu pracy.

Monika Smulewicz
_ Autorka jest kierownikiem Działu Kadr i Płac w FPA Group - firmie świadczącej usługi outsourcingowe w zakresu księgowości, kadr, płac oraz usługi consultingowe. _

[ Zobacz pełen artykuł wraz z tabelami

]( http://i.wp.pl/a/f/rtf/21352/20081217_msp.rtf )