Rodzina zastępcza - misja czy biznes?

Z ogromną krytyką spotkały się też jednostki monitorujące funkcjonowanie rodzin zastępczych. "Prowadzenie takiej rodziny to czysty biznes - kasa wpada za nicnierobienie, a jak widać nikt nawet nie sprawdza jak te dzieci są traktowane" - podobnych opinii po zabójstwie dwójki małych dzieci z Pucka przez rodziców zastępczych pojawiło się mnóstwo.

Czy faktycznie tak wielu zastępczych opiekunów traktuje swoje zadanie tylko jako pracę? Czy rzeczywiście zarabiają takie kokosy i nie są kontrolowani? Tragedia w Pucku dowodzi, że system opieki nad rodziną ma luki i że zdarzają się ludzie, którzy z pewnością nie zasługują ani na miano rodziców ani opiekunów. Postanowiliśmy jednak przyjrzeć się rozwiązaniom systemowym - rodzinie zastępczej jako swego rodzaju firmie, która świadczy określone usługi. Jakie ma obowiązki, w jaki sposób jest kontrolowana, jakie wymogi musi spełnić i oczywiście - na ile jest dochodowa? Na te i inne pytania odpowiada rzeczniczka Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Gdańsku, Monika Ostrowska.

*- Istnieją różne formy sprawowania opieki nad dziećmi. Jakiego rodzaju rodziny zastępcze funkcjonują w polskim systemie opieki i czym się one różnią? *

- Są cztery podstawowe formy rodzinnej pieczy zastępczej. Pierwsza z nich to rodzina spokrewniona, czyli taka, w której opiekunem jest ktoś z rodziny dziecka – rodzeństwo lub dziadkowie. Druga - to rodzina niezawodowa, czyli osoby nie spokrewnione bądź rodzina spokrewniona w dalszej linii np. ciocia, wujek, kuzynka. Mamy też rodzinę zastępczą zawodową (w tym pełniącą funkcję pogotowia rodzinnego ). Zawodowa rodzina zastępcza specjalistyczna jest stworzona pod kątem przyjęcia dzieci potrzebujących pomocy - dla dzieci chorych, niepełnosprawnych, małych pozostawionych do adopcji, niepełnoletnie matki z dzieckiem.

Ostatnią formą rodziny zastępczej są rodzinne domy dziecka, stworzone z myślą o licznym rodzeństwie (od 6 do 8 dzieci). Zarówno w przypadku rodzin zawodowych, jak i rodzinnych domów dziecka obowiązuje zasada nierozdzielania rodzeństwa. Tylko w sprawdzonych i uzasadnionych przypadkach można podjąć decyzję o rozdzieleniu, ale dążymy do połączenia rodzeństwa i organizujemy dzieciom i rodzinom spotkania.

- Rodzina zastępcza za świadczenie opieki nad dziećmi nie jest wynagradzana -można więc uznać, że to swego rodzaju praca. Jakie więc obowiązki mają rodzice zastępczy? Jakie wymagania muszą spełnić?

- Zgodnie z art. 40 Ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej: "rodzina zastępcza oraz rodzinny dom dziecka zapewniają dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w szczególności:

1. traktują dziecko w sposób sprzyjający poczuciu godności i wartości osobowej;
2. zapewniają dostęp do przysługujących świadczeń zdrowotnych;
3. zapewniają kształcenie, wyrównywanie braków rozwojowych i szkolnych;
4. zapewniają rozwój uzdolnień i zainteresowań;
5. zaspokajają jego potrzeby emocjonalne, bytowe, rozwojowe, społeczne oraz religijne;
6. zapewniają ochronę przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne dziecka;
7. umożliwiają kontakt z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej". Tyle ustawa. Są też oczywiście inne wymagania. Jeśli chodzi o Gdańsk, to rodziny zastępcze oraz osoby prowadzące rodzinny dom dziecka zobowiązane są do współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Rodzinie w Gdańsku, koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej i z ośrodkiem adopcyjnym i innymi instytucjami np. ośrodkiem wczesnej interwencji, pedagogiem szkolnym, pedagogiem przedszkolnym, psychologiem oraz innymi specjalistami, którzy są niezbędni. Proszę pamiętać, że przede wszystkim chodzi o dobro dziecka dlatego współpraca ma charakter interdyscyplinarny. Razem wypracowujemy plan pomocy dla dziecka umieszczonego w tej rodzinie, zobowiązujemy też opiekunów do stałego podnoszenia kwalifikacji m. in. przez udział w specjalistycznych szkoleniach.

Społeczne i kulturowe uwarunkowania adopcji w Polsce

- Na jaką pomoc ze strony MOPR-u mogą liczyć zastępczy opiekunowie?

- MOPR w Gdańsku zapewnia wsparcie rodzinie zastępczej zawodowej m.in. w formie grup wsparcia, rodzin pomocowych, wolontariuszy, poradnictwa i terapii. Wszystkie formy pomocy oferowane są zarówno dla dzieci tej rodziny jak i dzieci umieszczonych w rodzinie zastępczej zawodowej. Proponujemy też wsparcie w formie poradnictwa, które ma na celu zachowanie i wzmocnienie kompetencji oraz przeciwdziałania zjawisku wypalenia zawodowego, uzyskania porady w poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej. Zawsze pomagamy. W Gdańsku współpraca z rodzinami zastępczymi jest płynna i zależy również od potrzeb samej rodziny zawodowej.

- W jaki sposób weryfikuje się kandydatów na rodziców zastępczych, by wykluczyć te osoby, które decydują się przyjąć do siebie dzieci wyłącznie ze względu na pieniądze?

- Podstawowe kryteria, które musi spełnić kandydat określone są w art. 42 wspomnianej ustawy. Zgodnie z prawem "pełnienie funkcji rodziny zastępczej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które:

1. dają rękojmię należytego sprawowania pieczy zastępczej;
2. nie są i nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, oraz władza rodzicielska nie jest im ograniczona ani zawieszona;
3. wypełniają obowiązek alimentacyjny - w przypadku gdy taki obowiązek w stosunku do nich wynika z tytułu egzekucyjnego;
4. nie są ograniczone w zdolności do czynności prawnych;
5. są zdolne do sprawowania właściwej opieki nad dzieckiem, co zostało potwierdzone zaświadczeniami o braku przeciwwskazań zdrowotnych do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka, wystawionymi przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej;
6. przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
7. zapewnią odpowiednie warunki bytowe i mieszkaniowe umożliwiające dziecku zaspokajanie jego indywidualnych potrzeb, w tym: a) rozwoju emocjonalnego, fizycznego i społecznego, b) właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań, c) wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Pełnienie funkcji rodziny zastępczej niezawodowej lub zawodowej oraz prowadzenie rodzinnego domu dziecka może być powierzone osobom, które nie były skazane prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe". Dodatkowo kandydat musi przejść odpowiednie szkolenie, na które kieruje organizator rodzinnej pieczy zastępczej i uzyskać świadectwo potwierdzające ukończenie kursu oraz zdobycie kwalifikacji. Jest to 60 godzin dydaktycznych, w tym 10 praktycznych. Kandydaci na rodziny zastępcze zawodowe przechodzą też bardzo solidne testy psychologiczne. *- W jaki sposób i jak często MOPR przeprowadza kontrole, by sprawdzić czy zastępczy opiekunowie należycie wywiązują się ze swoich obowiązków? *

- Zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej mówimy raczej o współpracy z rodziną zastępczą, a nie kontroli. Nie oznacza to jednak, że pracownicy MOPR-u nie sprawują pieczy nad rodzinami zastępczymi. W przypadku małych dzieci (do 3 roku życia) taka "kontrola" odbywa się co najmniej raz na 3 miesiące, w przypadku dzieci starszych nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy. Każda rodzina zastępcza powinna być objęta opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej, czyli osoby której zadaniem jest wspieranie rodziny i służenie jej pomocą. Z kolei kontrolą, czy raczej oceną sytuacji rodziny zajmuje się organizator rodzinnej pieczy zastępczej. Celem takiej kontroli jest przede wszystkim ocena aktualnej sytuacji rodzinnej dziecka, dokonanie analizy stosowanych metod pracy z dzieckiem i rodziną, modyfikowanie planu pomocy dziecku, ocena możliwości powrotu dziecka do rodziny biologicznej, monitorowanie sytuacji prawnej oraz ocena stanu zdrowia dziecka i rozpoznanie jego aktualnych potrzeb. Organizator
rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje oceny rodziny zastępczej lub prowadzącego rodzinny dom dziecka również pod względem predyspozycji do pełnienia powierzonej im funkcji oraz jakości wykonywanej pracy.

- Co się dzieje, gdy rodzina zastępcza się nie sprawdza, jeśli są wyraźne przesłanki świadczące, że opiekunowie nie dopełniają swoich obowiązków?

- Umowy z rodzinami zastępczymi zawodowymi są zawierane na okres nie krótszy niż 4 lata, ale obwarowane są w ten sposób, że w przypadku stwierdzonych nieprawidłowości można wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym. Art. 50 ustawy stanowi, że: "Jeżeli przeciwko osobie pełniącej funkcję rodziny zastępczej lub prowadzącemu rodzinny dom dziecka wszczęto postępowanie karne o umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, do czasu prawomocnego zakończenia postępowania starosta może odpowiednio:

1. zapewnić dziecku pieczę w innej rodzinie zastępczej;
2. wyznaczyć inną osobę, spełniającą warunki dla prowadzącego rodzinny dom dziecka i powierzyć jej prowadzenie rodzinnego domu dziecka, a gdy nie jest to możliwe, zapewnić dzieciom pieczę w rodzinie zastępczej lub innym rodzinnym domu dziecka".

- Na i na koniec - ile zarabia rodzina zastępcza zawodowa? Jaka jest wysokość wynagrodzeń i dodatkowych środków, które zastępczy rodzice otrzymują na utrzymanie dziecka?

- Kwestię świadczeń regulują art. 80 i 81 ustawy. W tej chwili kwota miesięczna na dziecko pozostające w rodzinie zastępczej zawodowej, niezawodowej i rodzinnym domu dziecka wynosi 1000 zł (obejmuje koszty utrzymania, badania lekarskie, wyżywienie, ubranie, środki czystości, podręczniki itp.) Jeżeli dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności to kwota miesięczna jest wyższa o 200 zł, czyli rodzina otrzymuje 1200 zł miesięcznie "na rękę". Jeżeli dziecko ma dochód to kwotę 1000 zł pomniejsza się o 50 proc. dochodu dziecka. Za dochód dziecka uznaje się np. alimenty czy rentę rodzinną.

Rodzina zawodowa i prowadzący rodzinny dom dziecka otrzymują jednocześnie wynagrodzenie nie mniej niż 2000 zł brutto, zależnie od doświadczenie opiekunów, ilości ukończonych przez rodziców zastępczych kursów i liczby dzieci.

AD/JK

Społeczne i kulturowe uwarunkowania adopcji w Polsce