Obiecanki cacanki, a inwestorom straty

Niebotyczne zyski, kosmiczne stopy zwrotu, szybkie bogacenie się - takimi obietnicami wielu biznesmenów-oszustów od ponad 113 lat kusi klientów. Tymczasem zamiast zarobić, klienci tracą miliardy dolarów. Wszystko przez piramidy finansowe.

Oto największe i najbardziej spektakularne przekręty

Zaledwie w czwartek 14 czerwca amerykański sąd federalny skazał Allena Stanforda na 110 lat więzienia za stworzenie piramidy finansowej, w której oszukał aż 28 tysięcy osób. Sąd nakazał również oszustowi zwrot 5,8 mld dolarów, które wytransferował z kont inwestorów.

Na czym polegała jego piramida? Jak zwykle w takich sytuacjach wszystko odbywało się w bardzo prosty sposób. Stanford fałszował wyniki inwestycyjne, a wypłaty dokonywane były ze środków wpłacanych przez kolejnych uczestników tego procederu.

Zanim w ogóle ktokolwiek zaczął nazywać oszustwa piramidami finansowymi, do więzienia za takie oszustwa trafił William Miller. W 1899 roku prowadził on firmę o nazwie Franklin Syndicate, która obiecywała 10 proc. zysku co tydzień. Oszust twierdził, że doskonale rozumie świat biznesu i potrafi zapewnić inwestorom niebotyczne zyski.

Zamiast krociowych zarobków przyniósł im jedynie straty. Franklin Templeton zdefraudował w sumie 1 milion dolarów (około 25 milionów w obecnych pieniądzach).

Willam F. Miller trafił do więzienia na 10 lat. Zwolniony po pięciu założył sklep z warzywami na Long Island i do końca życia trzymał się z dala od świata finansjery.

Charles Ponzi był włoskim imigrantem, który w 1919 roku również obiecywał astronomiczne stopy zwrotu.Schemat, jaki stosował, był prosty - żądni wysokiego zysku ludzie mieli kupować od innych krajów tzw. IRC (pl. Międzynarodowe Kupony na Odpowiedź), a potem wymieniać je w Stanach Zjednoczonych na znaczki pocztowe. W tym celu powstała jego firma Securities Exchange Company.

Napływ nowych klientów był tak duży, że Ponzi bez problemu mógł płacić inwestorom, a jednocześnie defraudować miliony dolarów. Wkrótce jednak jego przedsięwzięcie - jak każda inna piramida - runęła i doprowadziła do bankructwa sześć banków. Jego klienci stracili ok. 20 mln dolarów.

Ponzi nie był ani pierwszym ani największym oszustem. Jednak jego przedsięwzięcie było pierwszym na tak dużą skalę. Od tego czasu piramidy finansowe nazywane są też często "schematem Ponziego".

Giełdowy inwestor, broker, były szef giełdy NASDAQ. Bernard Madoff przez wiele lat był szanowanym biznesmenem, operującym na Wall Street. Do czasu. Założona przez niego Bernard L. Madoff Investment Securities LLC oszukała ludzi na wiele miliardów dolarów. Szacuje się, że prowadzona przez niego piramida finansowa przed 20 lat zdefraudowała blisko 65 mld dolarów.

Lista nazwisk ludzi oszukanych przez Madoffa jest długa. John Malkovich, Kevin Bacon, Kyra Sedgwick to dopiero początek. Na liście inwestorów znajdziemy banki (m.in. HSBC, Fortis, Royal Bank of Scotland, Societe Generale, BNP Paribas, UniCredit, Citigroup, JP Morgan, Bank of America, UBS), firmy i instytucje (Fairfield Greenwich Group, Uniwersytet Columbia, fundację Eliego Wiesela) oraz wielu inwestorów prywatnych - w sumie blisko 4,8 tys. klientów.

Fundusz Madoffa na początku inwestował głównie w papiery wartościowe i nieruchomości, jednak likwidator firmy stwierdził, że przez ostatnie 13 lat swojej działalności fundusz w ogóle nie inwestował powierzonych środków.

Szacuje się, że upadek piramidy finansowej Madoffa mógł być jedną z przyczyn światowego kryzysu finansowego 2007-2009.

Piramidy finansowe nie oszczędziły Polaków. Jedną z najbardziej znanych była Bezpieczna Kasa Oszczędności, założona w 1989 roku przez Lecha Grobelnego.

Instytucja oferowała dla lokat złotówkowych oprocentowanie sięgające nawet 300 proc. rocznie! Miało to być możliwe dzięki wymianie złotówek na dolary.

Plan Grobelnego nie powiódł się, ponieważ po wprowadzeniu 1 stycznia 1990 r. pełnej wymienialności złotówki i sztywnego kursu dolara, siła nabywcza tej waluty w warunkach wysokiej inflacji gwałtownie malała. Uważa się, że Kasie oszczędności powierzyło ok. 10 tys. osób (szacowano je przed denominacją na 25-26 mld starych złotych).

Upadek Bezpiecznej Kasy Oszczędności jest uważany za pierwszą dużą aferę finansową III RP.

Duszpasterstwo Greater Ministries International oszukało ludzi na niecałe pół miliarda dolarów. To, co wyróżnia tę piramidę finansową jest sposób pozyskania inwestorów. W połowie lat 90. XX wieku Gerald Payne przekupił przywódców grup kościelnych w całych Stanach Zjednoczonych, by ci stale wpłacali "dotacje". Wszyscy oni przekonywali wiernych, że wpłacane przez nich pieniądze zostaną podwojone w inwestycjach natchnionych przez Boga.

Wszyscy wpłacający byli przekonani, że Payne inwestuje w złoto, srebro czy dług zagraniczny. W rzeczywistości Payne realizował setki czeków, wszystkie bardzo blisko granicy 10 tys. dolarów, powyżej której należy je zgłaszać do IRS-u, amerykańskiego urzędu podatkowego.

Jednak liczba czeków przykuła i tak uwagę urzędników. Prześledzili oni transakcje Payne'a i natrafili na jego konto, współdzielone z żoną. Znajdowało się na nim prawie 20 milionów dolarów. "Biznesmen" trafił za kratki na 27 lat, a jego żona na 12,5 roku.

Backstreet Boys, 'NSYNC - o tych boysbandach słyszał niemal każdy. Za ich sukcesem stał jeden człowiek - Lou Pearlman. Rzeczywistość nie jest jednak tak różowa, jakby się wydawała. Wiele z zespołów pozwało później oszusta za fałszerstwa, przekręty i inne machlojki.

Pearlman znany jest też jako pomysłodawca piramidy finansowej, dzięki której udało mu się zdefraudować blisko 300 milionów dolarów. Wszystko dzięki założonej linii lotniczej oraz lotniczej firmie usługowej. Obydwie firmy tak naprawdę nie istniały.

Skazano go w 2008 roku na 25 lat więzienia.

Mało z nas słyszało o Tomie Pettersie. W 2010 roku ten biznesmen z Minnesoty został skazany na 50 lat pozbawienia wolności za oszustwa i pranie brudnych pieniędzy. A wszystko to dzięki piramidzie finansowej, dzięki której zdefraudował 3,65 miliarda dolarów. To trzeci największy przekręt tego typu w historii, zaraz po piramidzie Maddoffa i najnowszym oszustwie Stanforda.

Petters był prezesem Petters Group Worldwide, grupy w skład której wchodziły m.in. takie firmy jak Sun Country Airlines czy Polaroid.

Schemat - jak w przypadku niemal każdej piramidy - nie był skomplikowany. Petters i jego partnerzy brali od swoich inwestorów pieniądze na zakup elektroniki, która później miała być odsprzedawana takim sprzedawcom jak Costco czy Sam's Club. Fundusze nie trafiały jednak do właściwego odbiorcy. Kasa szła na wspieranie biznesów oszusta, jak i spłatę inwestorów.

Cała sprawa wyszła na jaw, gdy Deanna Coleman wiceprezydent ds. operacyjnych w Petters Co. zeznała, że przez 10 lat pomagała Tomowi Pettersowi w jego nieuczciwych praktykach.

W 1979 roku David Dominelli oszukał na blisko 80 milionów dolarów mieszkańców San Diego. To klasyczny schemat Ponziego, gdzie pieniądze pozyskane od kolejnych inwestorów częściowo spłacały wcześniejszych, a częściowo wędrowały na konto przestępcy.

Cała konstrukcja zaczęła się sypać w 1983 roku. Liczba inwestorów sięgnęła wówczas 1500 osób. Wielu z nich chciało wycofać swój kapitał, przez co odkrywali, że ich czeki nie mają pokrycia.

Dominelli został skazany w 1985 roku na 20 lat więzienia, z czego przesiedział tylko dziesięć. Po wyjściu zza krat wrócił do swojego rodzinnego Chicago.

MMM było największą piramidą finansową w historii Rosji. Działalność finansowa rozpoczęła się w połowie roku 1993. MMM zaczęła przyciągać inwestorów indywidualnych, których zachęcała obietnicą sięgających 1000 procent zysków (w warunkach hiperinflacji nie była to wartość nierealna). Firma z dnia na dzień stała się olbrzymim przedsiębiorstwem.

W lutym 1994 roku firma rozpoczęła agresywną kampanię reklamową w telewizji. Papiery wartościowe emitowane przez MMM nie były notowane na żadnej giełdzie, lecz miały zagwarantowany stały wzrost wartości rzędu 1000 proc. rocznie. W swoim szczytowym okresie MMM osiągała wpływy rzędu 20 miliardów rubli (wówczas równowartość 11 milionów dolarów) każdego dnia. Zainwestowało w nią (szacunkowo) od 2 do 5 milionów ludzi.

Ostatecznie w lipcu 1994 roku policja skarbowa zamknęła biura MMM z powodu ogromnych zaległości podatkowych. Okazało się, że zadłużenie wobec inwestorów sięgnęło przynajmniej 100 miliardów rubli (50 milionów dolarów), a według najbardziej pesymistycznych szacunków - 3 bilionów rubli (półtora miliarda dolarów). Oszustwo kosztowało życie przynajmniej 50 drobnych inwestorów, którzy utraciwszy zbierane latami oszczędności popełnili samobójstwa.