Czas złożyć wykazy i uiścić opłaty za korzystanie ze środowiska

Obowiązek ten dotyczy w zasadzie każdego przedsiębiorcy. Wystarczy, że ma choćby jeden samochód czy piec grzewczy. Sprawozdania zwane wykazami firmy przesyłają do marszałka województwa i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Opłatę przekazuje się marszałkowi województwa, ale tylko wtedy gdy za pół roku przekracza ona 400 zł za dany rodzaj korzystania ze środowiska. Jeżeli jest niższa, firma nie płaci. Nie zwalnia jej to jednak ze składania wykazów. Sporządza je na podstawie prowadzonej we własnym zakresie ewidencji.

W ramach opłat za korzystanie ze środowiska przedsiębiorcy rozliczają się z:
- wprowadzania gazów i pyłów do powietrza,
- wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi,
- poboru wód,
- składowania odpadów - w tym wypadku obowiązek ponoszenia opłat ma zazwyczaj zarządzający składowiskiem odpadów, a nie przedsiębiorca, który je wytwarza.

Uwaga! Wykazy dotyczące składowania odpadów trzeba przesyłać nie wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska, lecz właściwemu wójtowi, burmistrzowi albo prezydentowi miasta.

Kto musi zapłacić

Opłaty za korzystanie ze środowiska muszą wnosić nie tylko przedsiębiorcy, lecz także jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcą, według ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przepisy obejmują również:
- osoby prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
- osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki,
- inne osoby fizyczne.
Osoby fizyczne ponoszą opłaty jedynie w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.

Na jaki rachunek

Zapłatę wnosi się na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska. Czasem nie jest to jeden urząd. Jeżeli zakłady znajdują się w różnych województwach, to opłaty za gazy i pyły ze źródeł stacjonarnych (np. kotłowni) trzeba uiścić w tych województwach, w których źródła te się znajdują (niekoniecznie tam, gdzie jest siedziba firmy)
. Taka sama zasada obowiązuje przy opłatach za odpady, pobór wód czy odprowadzanie ścieków. Jeżeli przedsiębiorca ma pojazdy, to opłaty za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza wnosi na rachunek urzędu zgodnie z miejscem rejestracji firmy. Płaci nie tylko za spaliny z aut należących do firmy, ale i należących do pracowników czy właściciela, jeżeli faktury na paliwo były wystawione na firmę.

przykład 1
Firma zarejestrowana w Opolu ma zakłady w Ozimku, Rybniku i Jaśle. Musi rozliczać się za pyły wprowadzane do powietrza z instalacji znajdujących się w tych miastach oraz za spaliny z samochodów obsługujących te zakłady. Rozliczać się będzie następująco:
- za spaliny ze wszystkich aut i za piec w Ozimku złoży wykaz i ewentualnie uiści opłatę w opolskim urzędzie marszałkowskim,
- za rybnicki piec złoży wykaz i ewentualnie uiści opłatę w śląskim urzędzie marszałkowskim,
- za piec w Jaśle złoży wykaz i ewentualnie uiści opłatę w podkarpackim urzędzie marszałkowskim.
Ponadto prześle drugie egzemplarze druków sprawozdań odpowiednim wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska.

Jeśli firma ma swoje zakłady i w nich stacjonarne urządzenia w różnych gminach tego samego województwa, to jest jeszcze jedno utrudnienie. Wprawdzie przedsiębiorca składa formularz w jednym miejscu, ale odrębnie wykazuje w nim kwoty za korzystanie ze środowiska w poszczególnych gminach. Tak więc firma z przykładu zamieszczonego powyżej w sprawozdaniu dla marszałka województwa opolskiego odrębnie wykaże piec w mieście Ozimek, a odrębnie wszystkie firmowe pojazdy w mieście Opole.

Dane z ewidencji

Firmy korzystające ze środowiska muszą prowadzić ewidencję. Znajdują się w niej (w zależności od sposobu korzystania ze środowiska) informacje o:
- ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości,
- ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,
- ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi,
- wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są tzw. ścieki deszczowe,
- wielkości produkcji ryb innych niż łososiowate lub innych organizmów wodnych oraz powierzchni użytkowej stawów eksploatowanych w danym cyklu produkcyjnym (dane dotyczą okresu od 1 maja roku rozpoczynającego cykl do 30 kwietnia roku następnego po zakończeniu cyklu),
- ilości i rodzajach odpadów umieszczonych na składowisku odpadów, szczegółowo określonych w ustawie o odpadach.

Wykaz na urzędowym formularzu

Przedsiębiorcy wypełniają formularze sprawozdań zgodnie z rozporządzeniem o wzorach wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz o wysokości należnych opłat i o sposobie przedstawiania tych informacji i danych (DzU z 2005 r. nr 252, poz. 2128). Są to takie same druki, na jakich rozliczali się pół roku wcześniej. Mogą je pobrać ze stron internetowych urzędów marszałkowskich. Dane wpisują przy tym tylko w te tabele, które ich dotyczą.

przykład 2
Firma rozlicza się wyłącznie ze spalin wprowadzanych przez jej pojazdy, wszystkie samochody są przy tym objęte stawkami zryczałtowanymi. Wypełni więc tylko:
pierwszą tabelę z załącznika nr 2 zawierającego dane przedsiębiorcy,
tabelę D z załącznika nr 2 - wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z procesów spalania paliw w silnikach spalinowych,
zbiorcze zestawienie informacji o zakresie korzystania ze środowiska z załącznika nr 1. Wpisuje się w nie tylko dane firmy i kwotę opłaty zaokrągloną do 1 zł. W miejsce sumy opłat ogółem wpisuje się kwotę, gdy przekracza 400 zł. Zestawienie podpisuje zarówno osoba, która je wypełniła, jak i osoba upoważniona do reprezentowania firmy.

Rozlicz się za spaliny z firmowego samochodu

Za środowisko powinien rozliczyć się każdy przedsiębiorca, który korzysta z samochodu w celach firmowych Nie ma przy tym znaczenia, czy pojazd jest własnością firmy czy jest leasingowany, czy należy do pracownika. Jeśli paliwo kupowane jest na firmę, to trzeba się rozliczyć. I to nawet wtedy, gdy samochód był jedynie okazjonalnie używany dla celów firmy, a opłata nie przekroczyła 400 zł za pół roku.

Z litrów na tony

Przy obliczaniu opłaty za spaliny samochodowe trzeba pamiętać, że rozporządzenie w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (DzU z 2005 r. nr 260, poz. 2176 ze zm.) określa stawki zryczałtowane w złotych za megagram (czyli za tonę), tymczasem przedsiębiorcy tankują benzynę czy olej w litrach i to zazwyczaj liczba litrów widnieje na fakturach.

Do przeliczenia litrów na tony trzeba znać gęstość paliwa. W rozporządzeniu o wzorach wykazów są zamieszczone oficjalne przeliczniki. Zgodnie z nimi zużycie paliwa podane w jednostce objętości przelicza się na jednostkę masy, przyjmując, że gęstość:
- benzyny silnikowej wynosi 0,755 kg/l,
- gazu płynnego propan-butan 0,5 kg/l,
- oleju napędowego 0,84 kg/l.
Stawki ryczałtowe za spaliny z pojazdów na 2008 r. określa tabela J z załącznika nr 2 obwieszczenia ministra środowiska z 20 września 2007 r. - Monitor Polski nr 68, poz. 754.

Zróżnicowane stawki

Stawki opłat dla poszczególnych pojazdów zależą od rodzaju paliwa (benzyna, gaz płynny, olej napędowy), a także od rodzaju i wieku pojazdu. Więcej płaci się za spaliny z aut osobowych zarejestrowanych po raz pierwszy przed 30 czerwca 1995 r. niż po tej dacie. To samo dotyczy pojazdów innych niż osobowe, o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony (np. aut dostawczych). Właściciele dużych pojazdów (ciężarowych i autobusów) mogą płacić niższe stawki (patrz tabela), jeżeli ich auta spełniają wymagania Euro 1, 2 lub 3. Muszą to jednak udokumentować.

Dokumentem to potwierdzającym jest wyciąg ze świadectwa homologacji lub odpowiadający mu dokument wystawiony przez producenta albo upoważnionego przedstawiciela. Nie ma natomiast znaczenia, kiedy auto zostało wyprodukowane.
Odrębne stawki ustalane są dla ciągników rolniczych, maszyn roboczych i pojazdów szynowych. Ukarani za Euro 4

Natomiast powodów do zadowolenia nie mają posiadacze najbardziej ekologicznych pojazdów, spełniających wymagania Euro 4. Dla tych pojazdów nie ma stawek ryczałtowych. Nie ma też zwolnień. To znaczy, że posiadacze takich samochodów będą musieli obliczyć opłatę na zasadach ogólnych, czyli zamówić u specjalisty badania, jakie związki są emitowane do powietrza i w jakich ilościach. Dopiero na podstawie tego przedsiębiorca będzie mógł obliczyć opłatę. Tak wynika z odpowiedzi na interpelację poselską dotyczącą pojazdów spełniających normę Euro 4, której udzielił sekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska Stanisław Gawłowski >czytaj obok. Projekt rozporządzenia w sprawie stawek za korzystanie ze środowiska, które mają obowiązywać od przyszłego roku, tej sytuacji nie zmienia. Tak więc z przeprowadzeniem badań będzie się musiała liczyć coraz większa grupa przewoźników.

Kłopot z wózkami widłowymi

W analogicznej sytuacji jak posiadacze pojazdów Euro 4 są już od wielu lat przedsiębiorcy korzystający z maszyn roboczych (najczęściej są to wózki widłowe) napędzanych propanem-butanem. Nie mogą doprosić się o podanie stawki ryczałtowej dla maszyn roboczych napędzanych tym paliwem. Zgodnie z wyjaśnieniami resortu środowiska nie powinni oni posługiwać się stawkami dla samochodów, ale przeprowadzić badania, jakie związki są emitowane do powietrza, i na podstawie tego obliczyć opłatę. Takie badania są kosztowne, a obliczenia żmudne. Dlatego właściciele wózków widłowych na ten gaz często przemilczają ich posiadanie. Podobne problemy mają też firmy korzystające ze sprężonego gazu ziemnego spalanego w silnikach autobusów lub innych pojazdów.

Odpowiedź ministra środowiska
(...) Zgodnie z art. 274 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (DzU nr 25 z 2008 r., poz. 150) wysokość opłaty za korzystanie ze środowiska uzależniona jest od ilości wprowadzonych do powietrza zanieczyszczeń. Podstawą określenia ilości wprowadzonych do powietrza zanieczyszczeń mogą być ciągłe pomiary emisji, wskaźniki emisji oraz inne dane technologiczne i techniczne. Natomiast rodzaje substancji, za których wprowadzanie w bieżącym roku do powietrza pobiera się opłaty oraz jednostkowe stawki opłat, określone są odpowiednio w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (DzU nr 260, poz. 2176) oraz corocznie wydawanych obwieszczeniach ministra środowiska.
Wykaz substancji objętych opłatami oraz jednostkowe stawki opłat - w zł/kg substancji wprowadzonej do powietrza - zawiera załącznik nr 1 tabela A do ww. rozporządzenia Rady Ministrów. Jednocześnie w załączniku nr 1 w tabeli D określono odrębnie jednostkowe stawki opłat za gazy lub pyły wprowadzane do powietrza z procesów spalania paliw dla silników spalinowych. Stawki te zostały wprowadzone dla uproszczenia obliczeń i ułatwienia naliczania opłat podmiotom eksploatującym tego typu źródła. Należy podkreślić, iż wymienione w tym załączniku przypadki nie stanowią ich wyczerpującego katalogu, a ustalone w nich stawki opłat dotyczą wyłącznie ściśle określonych paliw i silników. Stawki te nie mogą być stosowane przy obliczaniu opłat dla innych rodzajów paliw i silników. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku silników pojazdów spełniających normy Euro 4. W załączniku nr 1 w tabeli D znajdują się stawki opłat dla pojazdów spełniających normy Euro 1, 2 i 3, natomiast nie została określona stawka opłat dla pojazdów
spełniających normy Euro 4. Nie oznacza to, że pojazdy takie nie są objęte opłatą za wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza. Dla silników pojazdów spełniających normy Euro 4, niewymienionych w cytowanych aktach prawnych, wysokość opłaty musi być obliczana według zasad ogólnych, z wykorzystaniem załącznika nr 1 tabela A do ww. rozporządzenia Rady Ministrów. (...)
Fragment odpowiedzi na poselską interpelację nr 2329 z 29 kwietnia 2008 r.

Gdy brak stawek ryczałtowych, poradź się specjalisty

Firmy, które stosują urządzenia czy instalacje nieobjęte stawkami ryczałtowymi, muszą same wybrać metodę wyliczenia wielkości emisji.
Problem dotyczy np. przedsiębiorców używających spawarki. Czasem kłopoty mają też zakłady, które wprawdzie nie mają takich urządzeń czy instalacji, ale np. w danym roku odnawiają swój zakład (nie ma zwolnień dla przedsiębiorców incydentalnie korzystających ze środowiska). Dla farb bowiem nie ma stawek ryczałtowych, a trudno przecież ukryć fakt, że zakład został odnowiony. Przedsiębiorca powinien więc rozliczyć się z substancji lotnych uwolnionych z farb. Może się okazać, że koszt wyliczenia opłaty środowiskowej przekroczy koszt farb. Z takich substancji rozliczają się też corocznie np. zakłady lakiernicze.
Ponieważ nie ma przepisów określających, jak w takich wypadkach wyliczyć wielkość emisji, każda metoda obliczenia powinna być uznana za właściwą. Tyle że wysokość opłat obliczonych według różnych metod będzie różna.

Poza tym kosztowne jest też uzyskanie informacji niezbędnych do wyliczenia takiej opłaty. Można ją na przykład obliczyć, robiąc własne pomiary jednostkowe czy przeprowadzając własne wieloletnie badania różnych wariantów pracy źródła emisji. Można też skorzystać z literatury albo szukać wskaźników na stronach internetowych. Wskaźniki emisji będą jednak różne w zależności od metody, a co za tym idzie - wyliczone opłaty dla tych samych ilości substancji będą się od siebie różnić.

Brak jednolitych przepisów może też spowodować, że marszałek województwa zgłosi zastrzeżenia do wykazu sporządzonego przez przedsiębiorcę.
Marszałek województwa może bowiem, zgodne z art. 288 prawa ochrony środowiska, zakwestionować opłatę na podstawie własnych ustaleń lub wyników kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Ponieważ nie ma konkretnych przepisów dotyczących sposobów ustalania opłat, przedsiębiorcy trudno będzie się obronić przed niekorzystną dla niego decyzją marszałka. W takiej sytuacji przedsiębiorca musi się liczyć nie tylko z dopłatą, ale i z odsetkami za zwłokę tak jak przy zaległościach podatkowych.

Przykład
Jerzy Malowany w swoim warsztacie samochodowym ma lakiernię. Lakieruje wymagające tego naprawiane u siebie pojazdy, niekiedy przyjmuje też zlecenia na zdobienie aut i motocykli. W jego warsztacie ma więc miejsce zorganizowana emisja substancji do powietrza z procesu malowania samochodów. Musi rozliczyć się za korzystanie ze środowiska, w tym wypadku emisję zanieczyszczeń gazowych do powietrza.
W I półroczu 2008 r. rzemieślnik zużył 600 kg lakieru, 300 kg rozcieńczalnika i 100 kg utwardzacza. Malowanie to nie podlega standardom emisyjnym lotnych związków organicznych (LZO), gdyż dotyczy odnawiania pojazdów, wykonywanego jako część naprawy, konserwacji i zdobienia pojazdu poza instalacją produkcyjną. Zakład ma wymagane pozwolenie na zorganizowaną emisję substancji.
Wprawdzie nie ma ryczałtowych stawek od tego rodzaju działalności, ale rzemieślnik może znaleźć informacje na ulotkach dołączonych do puszek albo skorzystać z kart charakterystyk, o które trzeba się zwrócić do producenta bądź importera. Ci, zgodnie z rozporządzeniem REACH, mają obowiązek podania tych danych.

Lakier zawiera następujące ilości substancji lotnych:
-60- ksylen 10 proc.- metyloetyloketon
5 proc.- mezytylen 2 proc.- alkohol butylowy 10 proc.- rozcieńczalnik:- etylobenzen 2 proc.
- ksylen 10 proc.- metyloetyloketon 10 proc.
- alkohol butylowy 78 proc.- utwardzacz:- etylobenzen 2 proc.- ksylen 10 proc.- alkohol butylowy 20 proc.
Obliczenia:
Obliczamy zawartość etylobenzenu
a) w lakierze 600 kg x 2 proc. = 12 kg
b) w rozcieńczalniku 300 kg x 2 proc. = 6 kg
c) w utwardzaczu100 x 2 proc. = 2 kg

Tak samo oblicza się następne substancje lotne

Podajemy grupy cenowe dla poszczególnych substancji (z obwieszczenia w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2008 - tabela G załącznik 2)
- alkohole alifatyczne i ich pochodne - lp. 4,
- ketony i ich pochodne - lp. 28,
- węglowodory pierścieniowe, aromatyczne i ich pochodne - lp. 60.
Opłata za emisję substancji do powietrza w I półroczu 2008 r. wynosi 539,66 zł. Marszałkowi województwa właściwemu dla miejsca usytuowania zakładu trzeba uiścić 540 zł (po zaokrągleniu do złotych).
Metodę tego obliczenia przygotowała Joanna Wilczyńska, konsultant z firmy Atmoterm SA

Zofia Jóźwiak
Rzeczpospolita