Fabryki PRL, które przetrwały transformację

Wraz z upadkiem komunizmu w 1989 r. rozpoczęła się w Polsce budowa wolnego rynku opartego na własności prywatnej. Wiele państwowych zakładów zostało sprywatyzowanych. Cofnijmy się w czasie i poznajmy polskie fabryki, których produkty do dziś można określić mianem kultowych. Z galerii dowiesz się, które przedsiębiorstwa przetrwały w trudnych czasach kapitalizmu i co z nich zostało.

Zelmer założono jeszcze przed II wojną światową, bo w 1937 roku. Od początku specjalizował się w produkcji sprzętów gospodarstwa domowego. W latach 70. i 80. ubiegłego stulecia firma była również częścią zjednoczenia producentów sprzętu elektrycznego Predom.

Aktualnie jest to przedsiębiorstwo przemysłu elektromaszynowego specjalizujący się w produkcji artykułów gospodarstwa domowego. Fabryka znajduje się w Rzeszowie. Firma zatrudnia łącznie ponad 2 tys. osób, a jej zyski sięgają 23 mln złotych rocznie. Spółka notowana jest na GPW.

Wólczanka w czasach PRL była niczym powiew Zachodu. Producent od zawsze starał się trafić w gusta klientów, a przy tym zaoferować ekskluzywny produkt. To nie zmieniło się do dzisiaj.

Wólczanka specjalizuje się obecnie w produkcji eleganckiej odzieży dla mężczyzn i kobiet. Roczny dochód to ok. 13 mln złotych rocznie. Spółka w 2006 roku została włączona w struktury innej firmy odzieżowej Vistula Group S.A. Własna sieć sprzedaży to dziś ponad 170 salonów. Kilka otwarto również poza granicami naszego kraju. Grupa notowana jest na warszawskim parkiecie GPW.

Któż z nas nie miał w domu kultowego radioodbiornika marki Unitra? Firma powstała w 1961 roku, niestety już nie istnieje. Było to Zjednoczenie Przemysłu Elektronicznego i Teletechnicznego, w którego skład weszło ponad 30 zakładów.

Po 1989 roku zrzeszenia wszystkich film uległy likwidacji, w tym Unitry. Mimo to do dziś kilka spółek w swoich nazwach wykorzystuje tradycję firmy Unitra. Żadna z nich nie była skupiona w dawnej grupie spółek.

Fabryka Samochodów Ciężarowych "Star" została założona w 1948 roku. Na początku lat 90. XX wieku zakład został zamknięty. Przyczyny należy doszukiwać się w strajku okupacyjnym w 1991 roku, kiedy to protestowano przeciwko przekształceniu spółki w Zakłady Starachowickie STAR S.A. Później kontrolę nad spółką przejęła prywatna firma, ale nie udało jej się odnieść znaczącego sukcesu w produkcji samochodów ciężarowych.

Ostatecznie STARA podzielono na dwie części - Star Trucks i Inwest STAR. Tą pierwszą wkrótce przejął niemiecki potentat rynku pojazdów ciężarowych - MAN. To dodało skrzydeł fabryce i przez kilka lat z powodzeniem produkowano tu pojazdy pod marką Star na własnej konstrukcji, a później z wykorzystaniem technologii nowego właściciela.

Z powodu spadku produkcji ciężarówek w starachowickich zakładach MAN przeniósł większość działalności do Austrii. Dziś produkuje się u nas jedynie niewielką liczbę ciężarówek dla służb mundurowych, np. wojska i leśników.

w 2009 roku ostatecznie usunięto markę "Star" z nazwy grupy "Man Star Truck & Buses", to oznacza praktycznie koniec marki. Źródła podają, że od początku działalności w Polsce wyprodukowano 631 tys. ciężarówek Star. Nadal można je spotkać na naszych drogach.

To był obiekt westchnień milionów Polaków w czasach PRL. Bo któż nie marzył o własnym motorowerze marki Romet? Zakłady zostały założone po II wojnie światowej, w 1948 roku i istniały do 1998. Firma specjalizowała się w produkcji rowerów i motorowerów. W 2005 roku spółkę wykreślono z KRS.

Po przejęciu praw do nazwy przedsiębiorstwo Arkus & Romet Group w 2006 roku zaczęło produkcję rowerów, motorowerów, a dodatkowo także skuterów na chińskich podzespołach. Dziś rozwija sieć własnych salonów sprzedaży i serwisów.

W czasach świetności Romet produkował ponad 1,2 mln rowerów rocznie oraz 200 tys. motorowerów. Duża część z nich była eksportowana za granicę.

A teraz nie lada zaskoczenie. Wśród znanych producentów PRL należy wymienić najstarszego producenta opon w Polsce - Stomil. Zakład powstał w 1928 roku. W czasach PRL zasłynął produkcją prezerwatyw "Eros" i akcją kioskarek, które rzekomo przebijały je szpilkami. Jedna ze sprzedawczyń została za to skazana przez sąd. Hasło reklamowe produktu - "Prędzej ci serce pęknie" - zapadło w pamięć Polaków na długie lata.

Podobno zaledwie 50 proc. sprzedawanych prezerwatyw było używanych zgodnie z przeznaczeniem. Inne popularne zastosowania to wykorzystywanie ich jako woreczków na nasiona, uszczelek, sikawek na śmigus-dyngus, a nawet balonów na bale sylwestrowe.

Nie zapomnijmy jednak o podstawowej działalności firmy, czyli produkcji ogumienia dla maszyn rolniczych, górniczych, samochodów ciężarowych i przyczep, a nawet helikopterów i samolotów. Dziś firma z powodzeniem produkuje ogumienie do wszystkich tych sprzętów i jest jednym z największych producentów w kraju.

W czasach PRL chyba każdy miał w domu jakieś urządzenie pod marką Predom. Mogły to być kuchenki gazowe, sokowirówki, miksery czy wiatraki. Firma, która funkcjonowała w latach 1947-1981, była Zjednoczeniem Przemysłu Zmechanizowanego Sprzętu Domowego. Skupiała w sobie prawie dwadzieścia zakładów produkcyjnych.

Oprócz AGD za pośrednictwem radomskiego Łucznika specjalizowała się m.in. w produkcji nabojów, pocisków, pistoletów, karabinów maszynowych, a nawet granatów. W jej składzie znalazły się również działające do dzisiaj firmy Romet i Zelmer.

Dziś tradycyjną nazwę wykorzystują trzy spółki - Predom zajmujący się handlem produktami AGD i RTV, Przedsiębiorstwo Konsultingowo-Inżynieryjne PREDOM oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy PREDOM.

Pollena - założona w 1945 - w czasach PRL była zjednoczeniem przemysłu kosmetyków i środków czystości. Na początku zrzeszenie firm skupiało się na produkcji środków piorących i kremów. Firma kilka razy się przekształcała. Ostatecznie w 1989 roku rozpoczęto jej prywatyzację. Do tego czasu skupiała 14 fabryk produkujących kosmetyki, chemię gospodarczą, środki zapachowe oraz mydła.

Dziś w dawnych fabryka funkcjonują kluczowe dla polskiego rynku chemicznego firmy, m.in. Unilever, L'Oreal, Henkel. Najbardziej znanym produktem Polleny jest obecny do dzisiaj na rynku, również zagranicznym, krem Nivea i szare mydło Biały Jeleń.

Ostatnio pojawiła się informacja, że produkty pod marką Pollena wkrótce po kilkunastu latach przerwy znowu pojawią się w sklepach. Znana z branży farmaceutycznej Polfa, chce sprzedawać pod tą popularną marką kosmetyki. Nowe produkty mają pojawić się w sklepach jeszcze w tym roku.

Czytaj również: Pollena wraca na rynek »

Firma znana była w czasach PRL pod nazwą Zakłady Metalowe "Łucznik". Została założona w 1922 roku i w takim kształcie działała aż do roku 2001. Było to przedsiębiorstwo zlokalizowane w Radomiu, a specjalizujące się w produkcji maszyn do szycia i broni. W 2001 roku po upadku zakładów podzielono firmę na dwie spółki - Fabrykę Broni Łucznik i ASPA ELECTRO.

Powodem upadku firmy była zła sytuacja finansowa pod koniec lat 90. XX wieku. Tradycje zbrojeniowe Łucznika kontynuowane są w nowej spółce, którą dowodzi Bumar.

W Jelczu-Laskowicach od początku lat 50. XX wieku działała fabryka samochodów ciężarowych i autobusów. Jelcz to druga obok Stara marka samochodów przystosowanych do przewożenia większych ładunków. Pierwszym autobusem był pojazd powszechnie nazywany... stonką. Był to pojazd wykorzystywany głównie do przewozu pracowników. Średnia roczna produkcja pojazdów była na poziomie ok. 1500 sztuk.

To w Jelczu po wielu latach rozpoczęto budowę nadwozia do popularnego Lublina. Ostatni autobus zjechał z linii produkcyjnej w październiku 2008 roku. Od tego czasu fabryka skupia się jedynie na produkcji samochodów ciężarowych dla wojska. Są to tzw. platformy wojskowe przystosowane do montażu różnego rodzaju sprzętu czy nadwozia.

Samochód FSO - to było coś! Aby go kupić, nie wystarczyło mieć pieniądze, trzeba było również wejść w posiadanie, najczęściej w wyniku losowania, kartki na samochód.

Polski Fiat 125p był produkowany w warszawskich zakładach motoryzacyjnych od 1967 roku. Ostatni zjechał z taśmy produkcyjnej zaraz po transformacji, a dokładnie w 1991 roku. Rocznie produkowano ok. 20 tys. takich pojazdów. Później przyszedł czas na popularne Syreny 105, a następnie na Poloneza.

W 1994 roku dla fabryki nastały zupełnie nowe czasy. General Motors rozpoczął wówczas w Warszawie montaż pierwszego Opla Astry. Rok później zakład został sprywatyzowany i trafił w ręce Daewoo Group. Przez kilka lat koncern z powodzeniem produkował tutaj Lanosy, Matizy a później Chevrolety Aveo. W tym roku wygasła licencja na produkowanie w fabryce tego ostatniego.

Zakłady Wyrobów Metalowych "SHL" powstały w 1919 roku. Od początku swoją siedzibę mają w Kielcach. Początkowo produkowano tam garnki, piecyki żeliwne oraz maszyny rolnicze. Później w asortymencie pojawił się motocykl SHL 98.

Dziś spółka akcyjna zajmuje się produkcją części samochodowych do osobówek i autobusów. Swoje produkty sprzedaje na rynku krajowym i zagranicznym. Dostarcza części m.in. do Volvo i pojazdów Scania.

Warto dodać, że to tutaj powstała popularna pralka wirnikowa "Frania". Poboczną działalnością było również produkowanie wyposażenia dla wojska, m.in. hełmów, szabli i kuchni polowych. Jakby tego było mało, to tutaj montowano nadwozia do pojazdów Jelcz i Star. Jej aktualnym właścicielem są Włosi, a na czele spółki stoi prezes Vincenzo Perrsi.

Czas na przedstawienie ostatniej firmy - Hortexu. Jest to działające od ponad 50 lat przedsiębiorstwo produkujące mrożone warzywa, owoce, soki i napoje. Fabryka powstała w 1958 roku. W latach 70. to właśnie z Hortexu pochodziła większość produktów rolno-spożywczych.

Po transformacji przedsiębiorstwo zostało przekształcone w Hortex Sp. z o.o., a następnie zostało sprywatyzowane. Doszło do tego w 1994 roku. Dziś firma nazywa się Hortex Holding Spółka Akcyjna i nadal oferuje mrożonki oraz napoje.