Sposób na długi spadkodawcy

Spadkobierca może uniknąć spłacania z własnej kieszeni wierzycieli zmarłego, jeśli przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Oświadczenie o takim przyjęciu schedy można złożyć przed sądem podczas sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd Najwyższy w uchwale uznał, że niezamieszczenie w postanowieniu stwierdzającym nabycie spadku wzmianki o przyjęciu go z dobrodziejstwem inwentarza nie stanowi podstawy do wniesienia apelacji.

W uchwale tej SN wyjaśnił wątpliwość prawną powstałą na tle sprawy o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym bezpotomnie w kwietniu 2009 r. Tadeuszu T., który rozwiódł się w 1987 r. i nie ożenił ponownie. Tadeusz T. nie zostawił testamentu. Spadek po nim przypadł jego dwu siostrom, Urszuli D. oraz Janinie M., każdej z nich w 3/9, oraz trójce dzieci nieżyjącej już jego siostry Haliny T. – każdemu po 1/9. O stwierdzenie tego zwróciła się do sądu Urszula D. Jednocześnie we wniosku domagała się przejęcia przez sąd od niej i pozostałych spadkobierców oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Złożenie takiego oświadczenia na czas oznacza, że spadkobierca odpowiada wobec wierzycieli zmarłego do wartości spadku. Sąd I instancji odebrał takie oświadczenie od spadkobierców Tadeusza T., ale w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku przez nich nie zamieścił o tym wzmianki.

W uzasadnieniu postanowienia zaznaczył, że w myśl art. 677 kodeksu postępowania cywilnego w takim postanowieniu wymienia się tylko spadkodawcę, wszystkich spadkobierców oraz wysokość ich udziałów w spadku. Sąd odniósł się do § 145 ust. 2 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 2007 r. – regulamin urzędowania sądów powszechnych, w którym zapisano, że nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza należy zaznaczyć w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Sąd uznał, że przepis ten stworzył podstawy do zamieszczenia w sentencji takiego postanowienia rozstrzygnięć innych niż wynikające z art. 677 k.p.c. Art. 41 § 1 prawa o ustroju sądów powszechnych, z którego upoważnienia regulamin został wydany, ani żaden przepis nie upoważnił ministra sprawiedliwości do uzupełnienia regulacji zawartej w art. 677 k.p.c., a zwłaszcza do nałożenia na sądy obowiązku zaznaczania w postanowieniu faktu, że spadek jest przyjmowany z dobrodziejstwem inwentarza. Co więcej, przypomniał, odwołując się do konstytucji, że sąd jest uprawniony, a nawet zobowiązany, w razie stwierdzenia sprzeczności rozporządzenia z ustawą lub braku ustawowej podstawy do uregulowania danego zagadnienia, odmówić zastosowania takiego przepisu.

Sprawa trafiła do sądu II instancji wskutek apelacji Urszuli D. Sąd ten jednak powziął wątpliwość, czy apelacja z powodu braku takiej wzmianki jest dopuszczalna. W myśl bowiem art. 518 k.p.c. przysługuje ona w postępowaniu nieprocesowym tylko od postanowień orzekających co do istoty sprawy. Sporna wzmianka do nich nie należy. O wyjaśnienie zwrócił się do Sądu Najwyższego.

Sprawa ma bardzo duże znaczenie praktyczne, jako że do sądów wpływają tysiące spraw o stwierdzenie nabycia spadku i coraz częściej z wnioskiem o odebranie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

W uzasadnieniu pytania prawnego sądu II instancji znalazła się sugestia, że rozwiązania należałoby szukać w art. 351 § 1 k.p c. mającym odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu nieprocesowym. Dopuszcza on złożenie wniosku o uzupełnienie orzeczenia, m.in. jeśli sąd nie zmieścił w wyroku dodatkowego orzeczenia, które wedle przepisów ustawy powinien zamieścić z własnej inicjatywy.

W treści uchwały SN do tej kwestii się nie odniósł. Stwierdził tylko, że apelacja co do braku spornej wzmianki nie jest dopuszczalna. Pozostaje więc czekać na uzasadnienie uchwały. Być może SN wypowie się co do obowiązku zamieszczenia tej wzmianki przez sąd i sposobu ewentualnej reakcji na jej brak.

Izabela Lewandowska