NIK po kontroli wnioskuje o zmiany w ustawie śmieciowej

Nowy system gospodarowania odpadami komunalnymi obowiązuje od 1 lipca 2013 roku, po wejściu w życie znowelizowanej ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Zmiana polegała przede wszystkim na obowiązkowym przejęciu przez gminy obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarowania odpadami.

NIK stwierdziła, że system poprawnie wdrożyły wszystkie z 27 skontrolowanych gmin. W połowie z nich wzrosły stawki za odpady zmieszane, a w pięciu opłaty za odpady selektywne były niższe niż przed wdrożeniem znowelizowanej ustawy śmieciowej. Jak podkreśliła NIK, gminy tłumaczyły wzrost kosztów koniecznością sfinansowania całego systemu odbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów wraz z jego obsługą administracyjną.

Kontrola wykazała, że wszędzie struktury organizacyjne urzędów zostały dostosowane do nowych zadań, przeprowadzono kampanie informacyjno-edukacyjne wśród mieszkańców, uchwalono odpowiednie akty prawa miejscowego, a 26 z 27 badanych gmin przeprowadziło przetargi i wyłoniło w nich podmiot, odbierający i zagospodarowujący odpady komunalne.

Gmina, która nie przeprowadziła przetargu zleciła te zadania samorządowemu zakładowi budżetowemu, powołując się na opinię prawną Biura Analiz Sejmowych. Jednak w ocenie NIK, takie działanie jest nielegalne. Ponadto w dwóch gminach przetarg przeprowadzono na tyle późno, że system nie mógł zostać uruchomiony w ustawowym terminie - 1 lipca 2013 r.

10 spośród skontrolowanych gmin nie wywiązało się w pełni z obowiązku dokonania corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi. 13 nie utworzyło na czas punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych - do których mieszkańcy mogą samodzielnie i nieodpłatnie dostarczyć określony rodzaj odpadów. Niektóre zorganizowały odbiór odpadów zbieranych selektywnie np. dwa razy w roku, co w ocenie NIK nie zapewnia mieszkańcom sprawnego usuwania odpadów i jest sprzeczne z przepisami ustawy.

W ośmiu gminach nie dotrzymano terminu na podjęcie przez rady odpowiednich uchwał. W 10 nie dopełniono obowiązku przekazania tych uchwało do zbadania do regionalnej izby obrachunkowej. 15 gmin nie podjęło uchwał co do trybu składania "deklaracji śmieciowych" drogą elektroniczną. Wójtowie 23 gmin nie określili wysokości opłaty "śmieciowej" dla tych, który deklaracji nie złożyli.

NIK oceniła, że niepotrzebna jest regulacja, nakładająca na właścicieli nieruchomości obowiązek składania deklaracji za każdym razem, kiedy rada gminy przyjmie nowe stawki opłat za gospodarowanie odpadami. Według Izby, powoduje to zbędną uciążliwość.

Izba ustaliła też, że jest problem z ustaleniem, czy spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe powinny być traktowane, jako właściciele nieruchomości. Te przepisy - zdaniem NIK - trzeba doprecyzować, bo na podstawie określonego w ustawie pojęcia "właściciela nieruchomości" trudno precyzyjnie ustalić, kto ma w tym przypadku obowiązek składania deklaracji i wnoszenia opłaty śmieciowej.

Inne wnioski NIK o zmiany w prawie, z którymi wystąpiła do rządu dotyczą doprecyzowania formy i terminu sporządzania corocznej analizy stanu gospodarki odpadami komunalnymi, doprecyzowania kwestii legalności powierzania odbioru odpadów komunalnych samorządowym zakładom budżetowym, rozstrzygnięcia kwestii nadzoru nad uchwałami rad gmin w zakresie gospodarki odpadami.

NIK zarekomendowała też gminom szersze stosowanie systemu ulg prorodzinnych w postaci niższych stawek opłat dla rodzin wielodzietnych. Spośród skontrolowanych gmin zaledwie 6 zaproponowało takie ulgi - zauważyła Izba.

Jednocześnie NIK zapowiedziała, że w 2014 r. oceni, czy gminy odpowiednio często organizują wywóz śmieci oraz czy zapobiegają zaśmieceniu terenów niezamieszkałych oraz "szczególnie wnikliwie" przyjrzy się przetargom na gospodarowanie odpadami.

Kilka dni temu wiceminister środowiska Stanisław Gawłowski poinformował, że w resorcie przygotowywane są przepisy dotyczące uproszczenia procedury składania deklaracji śmieciowych, jak i bardziej precyzyjnego wskazania właścicieli nieruchomości.

Resort środowiska rozpoczął już zbieranie uwag i propozycji do zmian ustawy. Projekt nowych przepisów ma być znany wiosną 2014 roku. Do przesłania swoich uwag zachęcani są mieszkańcy, właściciele nieruchomości, gminy wdrażające ustawę i przedsiębiorcy zajmujący się gospodarką odpadową. Nowy minister Maciej Grabowski powołał zespół ds. wdrażania ustawy, na którego czele ma stanąć b. szef resortu Andrzej Kraszewski. Zespół ma zidentyfikować mankamenty ustawy śmieciowej i w ciągu 5 miesięcy przygotować propozycje zmian przepisów.

Pod koniec listopada Trybunał Konstytucyjny orzekł, że trzeba będzie poprawić przepis ustawy śmieciowej dotyczący ustalania stawek za odbiór śmieci. Chodzi o ustalenie maksymalnego pułapu opłat, jakie mogą być pobierane od mieszkańców. Sędziowie TK przyznali, że wskazanie maksymalnej opłaty w ustawie było utrudnione, stąd Trybunał na zmianę przepisów dał 18 miesięcy. W tym samym wyroku TK nie podważył idei przetargów śmieciowych.