Teraz szybciej?

Nowy rok przyniósł istotne zmiany w zasadach wypłaty i rozliczania dotacji z Europejskiego Funduszu Społecznego.

Z jednej strony mają one przyspieszyć przepływ środków do beneficjentów, z drugiej strony zmobilizować projektodawców do płynnego ich wydawania. Zmiany są skutkiem wejścia w życie z dniem 1 stycznia 2010 r. nowej ustawy o finansach publicznych, która uporządkowała kwestię funduszy unijnych.

W rezultacie wprowadzono pojęcie „środków europejskich” i zaliczono do nich środki z EFS. Od bieżącego roku stanowią one wyodrębnioną część budżetu państwa jako „budżet środków europejskich”. Zmiana ta ma istotne znaczenie dla podmiotów realizujących projekty. Nowa ustawa znosi bowiem „dotację rozwojową” jako formę przekazywania środków do beneficjentów. W praktyce jej uciążliwość przejawiała się obowiązkiem zwrotu niewykorzystanej części dotacji (tzw. środków niewygasających) wraz z końcem roku kalendarzowego. Wpływało to i wpływa nadal negatywnie na płynność finansową projektów na przełomie roku. Mogą się o tym aktualnie przekonać beneficjenci, którzy oczekują na zwrot niewykorzystanych w 2009 r. kwot. Instytucje wdrażające mają na to 2 miesiące.

Od początku 2010 r. realizujący projekty otrzymywać będą środki finansowe w dwóch częściach, a każdej dotyczyć będą nieco inne zasady rozliczania. Jedna część to płatność – stanowiąca dofinansowanie ze środków europejskich (85 proc. kwoty transz), a druga to dotacja celowa – stanowiąca współfinansowanie krajowe (15 proc. kwoty transz). Korzystne dla beneficjentów jest rozwiązanie związane z rozliczaniem ,,płatności’’: środków otrzymanych w tej formie nie trzeba będzie zwracać na koniec roku. Obowiązek taki dotyczyć będzie jedynie niewykorzystanej w danym roku dotacji celowej. Niewiadomą pozostaje na razie sposób, w jaki beneficjenci będą musieli prowadzić ewidencję obu form finansowania. Logika nakazywałaby konieczność wyodrębnienia w księgach rachunkowych kosztów finansowanych z dotacji celowej bądź ze środków europejskich. Nie wiadomo też, czy będą wymagane 2 odrębne rachunki bankowe.

Kolejnym elementem, który ma przyspieszyć przekazywanie płatności beneficjentom jest wprowadzenie instytucji płatnika. Jego rolę pełnić będzie Bank Gospodarstwa Krajowego. Wykonywał on będzie funkcję jedynego „kasjera”, wypłacającego bezpośrednio beneficjentom dofinansowanie. Skrócony zostanie tym samym łańcuch pośredników pomiędzy budżetem państwa a beneficjentem, ponieważ płatność nie będzie przechodzić przez rachunek instytucji pośredniczących. Podstawą do przekazania środków beneficjentowi będzie przesyłane do BGK zlecenie płatności, dokonywane przez instytucję przyznającą dofinansowanie - po weryfikacji wniosku o płatność. Pozostaje jednak wątpliwość co do płynności środków w tym systemie. Projektodawcy w ramach EFS w 2009 roku często spotykali się z sytuacją, że mimo zatwierdzenia wniosków o płatność nie otrzymywali środków w terminie, który zakładała umowa dofinansowania. Instytucje pośredniczące same skarżyły się, że Ministerstwo Finansów zwleka z przekazaniem im funduszy. Niestety, trudno dziś
stwierdzić z pewnością, czy problem opóźnień po przekazaniu płatności do Banku Gospodarstwa Krajowego przestanie istnieć.

Nowa ustawa zawiera również instrumenty, które mają zmuszać beneficjentów do szybkiego i płynnego wydawania otrzymywanych transz dotacji. Ma to na celu uniknięcie sytuacji, gdy środki dofinansowania zbyt długo pozostają na rachunkach bankowych projektów. Sankcja w postaci karnych odsetek spotykać będzie beneficjentów, którzy nie zdołają rozliczyć na czas zaliczki oraz tych, którzy nie złożą w terminie wniosków o płatność. Odsetki będą liczone jak dla zaległości podatkowych. Natomiast w przypadku niezłożenia wniosku o płatność na kwotę rozliczającą co najmniej 70 proc. otrzymanych środków, naliczane będą odsetki od dnia wypłaty środków do dnia złożenia wniosku, od różnicy kwoty rozliczonej i kwoty stanowiącej 70 proc. otrzymanych transz. W przypadku nieterminowego złożenia wniosku o płatność odsetki naliczane będą od dnia wypłaty do dnia złożenia wniosku, od różnicy kwoty stanowiącej 70 proc. otrzymanych środków dofinansowania i kwoty rozliczonej w poprzednich wnioskach o płatność. Dodatkowo beneficjenci
będący państwowymi jednostkami budżetowymi mają obowiązek rozliczenia wydatku w ciągu trzech miesięcy od jego poniesienia.

Zmieniły się również zasady regulujące procedurę zwrotu nieprawidłowo wydatkowanych środków. Zanim instytucja finansująca wyda decyzję z żądaniem zwrotu tego typu środków, musi wcześniej wezwać beneficjenta do dobrowolnego ich oddania bądź wyrażenia zgody na pomniejszenie kwoty kolejnej transzy. Praktyka taka była dotychczas stosowana, jednak nie miała ona umocowania w ustawie. Ukłonem w stronę beneficjentów środków unijnych jest wprowadzenie możliwości umorzenia lub rozłożenia należności na raty. Instytucja pośrednicząca bądź wdrażająca może na wniosek projektodawcy należności z tytułu zwrotu umorzyć w całości albo w części lub odroczyć ich spłatę lub rozłożyć ją na raty.

Nowe przepisy bardziej restrykcyjnie podchodzą do beneficjentów, u których stwierdzono nieprawidłowości. Rozszerzony został katalog okoliczności powodujących wykluczenie z prawa otrzymania środków na realizację projektów w ramach programów operacyjnych. Dotychczas jedynie w przypadku, jeżeli wykorzystanie środków niezgodnie z przeznaczeniem spowodowało jednocześnie niezrealizowanie pełnego zakresu rzeczowego projektu, beneficjent był wykluczony z prawa otrzymania środków na realizację projektów unijnych. Zgodnie natomiast z nową ustawą beneficjent zostanie wykluczony z możliwości otrzymania dofinansowania w przypadku gdy: otrzymał on płatność na podstawie przedstawionych jako autentyczne dokumentów podrobionych lub przerobionych lub dokumentów potwierdzających nieprawdę; na skutek okoliczności leżących po stronie beneficjenta nie zrealizował on pełnego zakresu rzeczowego projektu w przypadku projektów infrastrukturalnych lub nie zrealizował celu projektu; nie zwrócił środków w terminie 14 dni od dnia
doręczenia decyzji o zwrocie; okoliczności (wykorzystanie środków europejskich niezgodnie z przeznaczeniem, z naruszeniem procedur obowiązujących przy wydatkowaniu tych środków lub też pobranie ich nienależnie lub w nadmiernej wysokości) wystąpiły wskutek popełnienia przestępstwa przez beneficjenta, partnera, podmiot upoważniony do dokonywania wydatków, a w przypadku gdy podmioty te nie są osobami fizycznymi - osobę uprawnioną do wykonywania w ramach projektu czynności w imieniu beneficjenta, przy czym fakt popełnienia przestępstwa przez wyżej wymienione podmioty został potwierdzony prawomocnym wyrokiem sądowym.

Okres wykluczenia rozpoczyna się od dnia, kiedy decyzja o zwrocie nieprawidłowo wykorzystanych środków stała się ostateczna, zaś kończy się z upływem trzech lat od dnia dokonania zwrotu tych środków. Wszystkie instytucje, w których stwierdzi się powyższe nieprawidłowości wpisywane będą do rejestru podmiotów wykluczonych. Nowa ustawa zobowiązuje ministra finansów do prowadzenia takiego rejestru. Dostęp do jego zasobów będą miały: instytucje zarządzające, pośredniczące, wdrażające oraz instytucja certyfikująca. Zmiana ustawy o finansach publicznych rodzi wątpliwości u aktualnych beneficjentów. Podpisywali oni bowiem umowy o dofinansowanie w innych realiach prawnych. Jak zatem odnosi się do nich zmienione prawo? Zgodnie z przepisami przejściowymi dotacje przekazane beneficjentom do 31 grudnia 2009 r. będą rozliczane na dotychczasowych zasadach. Ich rozliczenie powinno nastąpić najpóźniej do 30 czerwca 2010 r. Dotacje udzielone przed dniem wejścia w życie nowej ustawy podlegają zwrotowi na podstawie
dotychczasowych przepisów. Nowe zasady płatności rozliczania projektów EFS mają na celu zwiększenie efektywności i płynności wykorzystania środków unijnych. Analizując przepisy nowej ustawy o finansach publicznych wydawać się może, że zmiany te idą w dobrym kierunku. Jednakże praktyka pokaże czy fundusze unijne będą lepiej dzięki temu wykorzystywane. Z pewnością pierwszym takim testem będzie terminowość dokonywania płatności przez Bank Gospodarstwa Krajowego.

Remigiusz Nowicki
Senior konsultant w firmie PWB