Najsłynniejsze piramidy finansowe. Sny o łatwym zysku, które zakończyły się koszmarami

Taki psychologiczny trik stoi u podstaw każdej piramidy finansowej. Choć mechanizm działania takiego oszustwa wydaje się powszechnie znany, wciąż powstają nowe piramidy, które doprowadzają tysiące naiwnych inwestorów do ruiny.

W poniedziałek 21 marca ruszył proces właścicieli Amber Gold - najsłynniejszej piramidy finansowej w Polsce ostatnich lat. Jak przystało na sprawę, która latem 2012 roku zatrzęsła polskim życiem publicznym, początek procesu rozpoczął się od mocnego akcentu - alarmu bombowego, który spowodował dwugodzinne opóźnienie.

Na kolejnych stronach przypominamy najsłynniejszych twórców piramid finansowych na świecie i w Polsce. Oszuści, by zwabić ofiary, za każdym razem stosują ten sam mechanizm - oferują niewiarygodnie wysokie zyski, które do czasu nieuchronnego upadku piramidy, pochodzą ze środków wpłacanych przez nowych inwestorów.

Za pierwszą piramidę finansową w historii najnowszej uważa się założoną w 1899 r. w przez nowojorskiego księgowego Williama Millera firmę Franklin Syndicate. Miller przekonywał inwestorów skuszonych 10 proc. zyskiem wypłacanym co tydzień, że posiada wyjątkową wiedzę na temat mechanizmów działania systemów finansowych.

Miller w krótkim czasie wyłudził milion dolarów (równowartość dzisiejszych 25 mln dol.), a po upadku Franklin Syndicate został mu wytoczony proces, w którym oskarżono go o przywłaszczenie dużych sum pieniędzy. Oszust został skazany na 10 lat więzienia, ale odsiedział tylko połowę tej kary. Po wyjściu z więzienia nie wrócił do świata finansów - otworzył sklep spożywczy na Long Island.

_ Na zdjęciu: Brooklyn, początek XX w. _

Stworzony w 1919 roku w Bostonie przez włoskiego imigranta fundusz inwestycyjny o charakterze piramidy finansowej nie był pierwszym tego rodzaju oszustwem, ale przedsięwzięcie to zakończyło się tak wielką aferą, że określenie "schemat Ponziego" stało się powszechnie używanym synonimem piramidy finansowej.

Charles Ponzi, który założył firmę o nazwie Security Exchange Company, kusił inwestorów ogromnymi zyskami (50 proc. w 45 dni i 100 proc. w 90 dni). Wszystko dzięki inwestycji w tzw. międzynarodowe kupony zwrotne, które w USA można było wymieniać z zyskiem na amerykańskie znaczki pocztowe. Inwestorzy pojawili się szybko i jeszcze szybciej rosła ich liczba. Ponzi szybko dał sobie spokój z obrotem znaczkami i zaczął spłacać wcześniejszych inwestorów z części pieniędzy, które powierzali mu nowi.

Zanim SEC upadło, Ponziemu udało się w 7 miesięcy naciągnąć aż 30 tysięcy żądnych zysku inwestorów, których straty szacowano nawet na 20 mln dol. Wraz z piramidą Ponziego upadło sześć banków. Oszust za swoją działalność dostał tylko 5 lat więzienia, z czego przesiedział jedynie 3,5 roku. Po wyjściu z więzienia... założył kolejną piramidę finansową, pod nazwą Charpon Land Syndicate, która oferowała, bagatela, 200 proc. zysków w 60 dni! Tym razem przekręt się nie udał, a Ponzi już nigdy nie osiągnął wcześniejszego bogactwa. W 1949 roku zmarł w Brazylii jako nędzarz.

Wydarzenia, jakie nastąpiły wiosną 1997 roku w trzymilionowej Albanii, są dowodem na to, że upadek piramid finansowych w skrajnych przypadkach może prowadzić do konfliktów, z setkami ofiar śmiertelnych, których efektem jest upadek rządu i rozkład struktur państwa.

Piramidy finansowe zaczęły powstawać w Albanii już na początku lat 90. tuż po upadku reżimu komunistycznego, ale prawdziwy rozkwit ich działalności nastąpił w połowie tej dekady. Oferujące bardzo atrakcyjne oprocentowanie firmy przyjmowały wpłaty od Albańczyków, którzy pracowali za granicą. W szczytowym momencie lokaty w piramidach złożyło dwie trzecie Albańczyków.

Na początku 1997 roku zaczęły upadać te piramidy, które nie były w stanie utrzymać dużego napływu nowych inwestorów, oferując niższe oprocentowanie niż bardziej agresywnie działający konkurenci. Po tym jak nocą z jednego z miast portowych wywieziono motorówką aktywa dwóch największych piramid, wybuchły zamieszki, a oszukańczy system całkowicie załamał się.

W następnych tygodniach postępowała anarchizacja, upadł rząd, wprowadzono stan wyjątkowy, a w wyniku rozruchów śmierć poniosło ponad 2 tys osób. Z opuszczonych magazynów wojskowych skradziono setki tysięcy sztuk broni, której w ogromnej większości nigdy nie odzyskano. Nie odzyskano także środków zrabowanych przez piramidy finansowe. Szacuje się, że zrabowano w ten sposób 1,2 mld dol.

_ Na zdjęciu: ewakuacja pracowników Ambasady USA w Tiranie w 1997 r. _

Filantrop i współtwórca giełdy NASDAQ został w 2009 roku skazany na 150 lat więzienia. Przez dwadzieścia lat prowadził piramidę finansową Bernard L. Madoff Investment Securities, która miała narazić jego klientów na stratę ok. 65 miliardów dolarów, ale z biegiem czasu okazało się, że straty były znacznie mniejsze i wyniosły prawdopodobnie ok. 18 mld dol.

W 2009 roku malwersant przyznał się, że zbudował piramidę finansową, wykorzystując nowe środki do wypłat niczego nieświadomym inwestorom. Co najdziwniejsze, proceder ten trwał już od lat dziewięćdziesiątych i do dziś stanowi zagadkę, dlaczego w porę nie zareagował nadzór finansowy SEC.

Wśród poszkodowanych było wielu celebrytów, którzy afiszując się znajomością z Madoffem, jednocześnie uwiarygadniali prowadzoną przez niego działalność. W 2011 r. do ekranizacji tej historii przymierzało się HBO, a w projekcie miał uczestniczyć sam Robert de Niro

Lech Grobelny założył swoją Bezpieczną Kasę Oszczędności w 1989 r. Kusił klientów lokatami oszczędnościowymi, na których obiecywał niebotyczne zyski, rzędu kilkuset procent rocznie. Cały interes opierał się na wymianie złotówek na dolary, jednak plany Grobelnego pokrzyżowała zmiana prawa i uwolnienie polskiej waluty.

Po roku działalności Kasy jej założyciel uciekł do Niemiec, a w Polsce pozostało ok. 10 tys. oszukanych osób, które powierzyły Grobelnemu kapitał szacowany na 25-26 mld starych złotych przed denominacją. Ścigany listem gończym Grobleny został ostatecznie złapany i osądzony. Otrzymał wyrok 12 lat więzienia. W końcu wyrok uchylono z powodów proceduralnych i Grobelny wyszedł na wolność.

W 2007 roku Lech Grobelny został w niejasnych okolicznościach zasztyletowany na terenie pawilonu na warszawskim Targówku.

Jedną z pierwszych piramid finansowych po 1989 roku było Skyline, przedsięwzięcie założone przez Mariusza Kubatę w 1993 r. Podczas spotkań przy obfitym poczęstunku w wynajętych restauracjach i salach weselnych, potencjalne ofiary kuszono wizją gigantycznych zarobków. Cała rzecz polegała na zainwestowaniu 2 tys. marek niemieckich i znalezieniu kolejnych chętnych do wejścia w to przedsięwzięcie. Zyski pochodziły właśnie z wpłat nowo zwerbowanych uczestników.

Ta klasyczna piramida funkcjonowała w Polsce dość długo, bo aż do 1997 r. Co ciekawe, ci, którzy przystąpili do oszustwa na początku, wyciągnęli z afery całkiem niezłe sumy. Najgorzej z Skyline wyszli naiwni klienci, którzy zdecydowali się dołączyć do procederu pod koniec jego funkcjonowania. Ostrożne szacunki mówią o kilkudziesięciu tysiącach oszukanych osób.

Afera najtragiczniej skończyła się dla samego założyciela Skyline, który został zamordowany w niewyjaśnionych okolicznościach.

W 2007 roku na polskim rynku rozpoczęła działalność firma Finroyal, która należała do zarejestrowanej w Wielkiej Brytanii przez Andrzeja K. spółki kapitałowej FRL Capital Limited. Firma, która oferowała zyski znacznie przekraczające stawki rynkowe, istniała aż do 2012 roku, gdy w wyniku afery Amber Gold i zwiększonego zainteresowania piramidami finansowymi jej działalność trafiła pod lupę prokuratury.

Kampania reklamowa spółki sugerowała, że Finroyal to poważna międzynarodowa instytucja finansowa, tymczasem jej jedyna rzeczywista działalność odbywała się w Polsce za pośrednictwem kilku biur FRL Capital Limited.

Prokuratura Okręgowa w Warszawie oskarżyła Andrzeja K. o to, że "doprowadził 1716 klientów Finroyal do niekorzystnego rozporządzenia mieniem znacznej wartości w łącznej kwocie ponad 100 mln zł". Akt oskarżenia do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął na początku stycznia 2015 roku, proces toczy się.

Amber Gold było działającą w latach 2009-2012 spółką finansową, która mamiąc swoich klientów intratnymi inwestycjami w złoto, dokonała oszustw na sumę 851 mln zł. Wysokie oprocentowanie inwestycji, przekraczające nawet 10 proc. w skali roku, w połączeniu z błyskotliwą, zakrojoną na dużą skalę kampanią marketingową okazało się magnesem, któremu nie oparło się aż 19 tys. Polaków.

Choć założyciel Amber Gold, Marcin P. był kilkukrotnie prawomocnie skazany za różne przestępstwa finansowe, a KNF bardzo szybko wciągnęło Amber Gold na swoją "czarną listę", firma ta praktycznie bez żadnych przeszkód przez trzy lata prowadziła na wielką skalę swój proceder. Marcin P. wraz ze swoją żoną Katarzyną inwestowali pozyskane od klientów Amber Gold pieniądze inwestowali na różne cele - miedzy innymi uruchomili tanią linię lotniczą OLT Express, która upadła wraz z Amber Gold.

Marcin P. został oskarżony o popełnienie czterech przestępstw, a jego żona - o 10. Grożą im kary do 15 lat więzienia.