Oligarchowie szkodzą ukraińskiej gospodarce?

Od ponad 20 lat Ukraina próbuje przyciągnąć do siebie jak najwięcej inwestycji zagranicznych, jak również pobudzić powstawanie małych i średnich przedsiębiorstw. Niestety obecna rzeczywistość nijak się ma do prowadzonych przez władze działań. Oligarchowie i ich "rodziny" powiązane z obalonym prezydentem Janukowyczem dominują w gospodarce.

Zdaniem Sławomira Matuszaka, pracownika Ośrodka Studiów Wschodnich, a obecnie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, całościowy wpływ świata wielkiego biznesu na Ukrainie jest szkodliwy i hamuje rozwój kraju, zarówno na płaszczyźnie politycznej, jak i gospodarczej. Monopolizacja kluczowych sektorów gospodarki ograniczyła konkurencyjność, co jest jedną z przyczyn niesprzyjającego klimatu inwestycyjnego na Ukrainie. Efektem tej właśnie nierówności jest zanikająca klasa średnia.

Oligarchowie to produkt systemu słusznie minionego. Najbardziej widoczni w Rosji czy na Ukrainie, ale również w Mołdawii czy Bułgarii. Ich bogactwo rozpoczęło się wraz z rozpoczęciem prywatyzacji w Związku Radzieckim. Wybierali oni najsmakowitsze kąski, przejmowali kontrolę nad czołowymi przedsiębiorstwami. Wszystko za sprawą znajomości, układów, korupcji. Nieobce są ich powiązania ze światem podziemia, zorganizowanymi grupami przestępczymi. Morderstwa, porwania, o tym wszystkim pisała w przeszłości prasa ukraińska.

Po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości, oligarchowie właśnie przejęli kontrolę nad wielkimi państwowymi molochami w takich kluczowych dla gospodarki branżach, jak przemysł metalurgiczny, chemiczny, petrochemiczny, gazowy, energetyczny, maszynowy. W ich rękach znalazł się cały łańcuch dostaw - począwszy od wydobycia surowców po produkt finalny. W ostatnich latach oligarchowie rozszerzyli sieć swoich powiązań biznesowych także na sektor finansowy i bankowy, zaangażowali się w rynek ubezpieczeń, a także media, telewizję i portale internetowe.

Raport IREX wskazuje, że firmy kontrolowane przez oligarchów utworzyły niezwykle skomplikowaną sieć przedsiębiorstw zarejestrowanych nie tylko na Ukrainie, ale również w Szwajcarii, Bułgarii, na Cyprze, we Włoszech, na Węgrzech, w Austrii, Rosji, a nawet w Wielkiej Brytanii czy na Wyspach Dziewiczych.

Jednym z najbogatszych ukraińskich oligarchów, Rinat Achmetow poprzez potężną doniecką grupę kapitałową System Capital Management (SCM) kontroluje ponad 10 ważnych dla Ukrainy sektorów. Ma udziały m.in. w Kerczeńskim Kombinacie Metalurgicznym, Jenakijiwskim Zakładzie Metalurgicznym Danko, Kombinacie Metalurgicznym Azowstal, Harcyzkim Zakładzie Produkcji Rur, wielu KWK, Leman Commodities ze Szwajcarii, Donhorbanku i wielu innych. Jego majątek szacuje się na 12,5 mld dolarów (dane Forbes z marca 2014).

Innym oligarchą, który trzęsie Ukrainą jest - nazywany Królem Nawozów - Dmytro Firtasz, który swoje spółki kontroluje przez Grupę DF (The Firtash Group of Companies). W kraju, w którym produkcja żywności jest niezwykle istotna, kontrola nad produkcją nawozów jest kluczowa. W ostatnich latach, poza konsolidacją rynku chemicznego w swoich rękach, aktywnie rozwija również przedsiębiorstwa produkcji tytanu. Grupa DF poprzez Ostchem Holding Company kontroluje firmy zarejestrowane w dziewięciu różnych krajach.

Pod rządami prezydenta Janukowycza (dane z okresu luty 2010 - czerwiec 2013) inwestycje zagraniczne spadły niemal do zera, a bogaci młodzi oligarchowie zyskali olbrzymie wpływy, zarówno w biznesie, jak i polityce. Podczas tych trzech lat dwaj wspomniani wyżej oligarchowie wydali na zakupy firm z branży metalurgicznej, chemicznej, gazowej i petrochemicznej, elektrycznej, produkcji nawozów, transportowej, telekomunikacyjnej oraz medialnej w sumie prawie 9 mld dolarów, z czego 4,7 mld to DF Group, a 4,2 mld dolarów - SCM. To 83 proc. wszystkich inwestycji na Ukrainie.

Nową osobą na mapie oligarchów-miliarderów jest Andrij Werewski, biznesmen i polityk, właściciel notowanej również na GPW firmy Kernel, która jest liderem na ukraińskim rynku butelkowanego oleju słonecznikowego i wielkości jego eksportu oraz jednym z największych ukraińskich eksporterów zbóż. To kolejna bardzo ważna dla Ukrainy branża. Kernel w okresie rządów Janukowycza kupił firmę Black Sea Industries, ale transakcja ta stanowiła tylko 1 proc. inwestycji.

Pozostałe 14 proc. inwestycji (1,8 mld dolarów) pochodziło od rosyjskich firm finansowych, a po 1 proc. od firm irlandzkich i holenderskich.

Gdzie w tym świecie zdominowanym przez oligarchów znajdzie się miejsce dla klasy średniej? W Unii Europejskiej stanowi ona średnio 65 proc. populacji, a na Ukrainie - ledwie 5 proc. Ponad 42 proc. Ukraińców wydaje ponad 60 proc. swoich dochodów na jedzenie. W UE to mniej niż 10 proc. Zdaniem Forbesa 77 proc. Ukraińców znajduje się poniżej linii ubóstwa ze średnią miesięczną pensją na poziomie 100 dolarów. Bez dochodów z innych źródeł po prostu nie da się przetrwać.

Eksperci są zdania, że dopóki polityczny i biznesowy klimat na poziomie narodowym nie ulegnie drastycznej poprawie, nie ma raczej nadziei na znaczący wzrost poziomu inwestycji zagranicznych na Ukrainie. Wielu obywateli Ukrainy ma nadzieję, że nowe władze i wybory prezydenckie przyniosą tak oczekiwane w kraju zmiany.