Urlop wypoczynkowy - wszystko, co musisz wiedzieć

Prawo do odpoczynku jest jednym z podstawowych praw pracownika wynikającym z art. 14 Kodeksu pracy [KP]. Uprawnienie to jest realizowane przez przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.

Urlop wypoczynkowy jest więc podstawowym uprawnieniem przysługującym każdemu pracownikowi. Obowiązkiem pracodawcy jest udzielić pracownikowi tego urlopu, w roku w którym pracownik nabył do niego prawo. Jeśli w danym roku nie wykorzystano przysługującego na ten okres urlopu – zaległy urlop powinien być wykorzystany najpóźniej do końca września kolejnego roku. Przy czym nie wykorzystany w ten sposób urlop nie przepada. Jednak pracodawca, który nie udzieli urlopu w terminie naraża się na grzywnę do 30 000 zł. (art. 282 § 1 pkt 2 KP). Prawa do urlopu wypoczynkowego nie można się zrzec.

Kodeks pracy przewiduje dwa podstawowe wymiary urlopu – 20 i 26 dni – w zależności od ogólnego stażu pracy pracownika. Pracownikowi, którego staż pracy wynosi co najmniej 10 lat przysługuje urlop w wymiarze 26 dni. Pozostałym pracownikom przysługuje urlop wypoczynkowy, w krótszym – 20 dniowym – wymiarze.

Do stażu pracy wlicza się okres nauki pracownika w wymiarze określonym w art. 155 § 1 KP (przykładowo z tytułu ukończenia wyższych studiów 8 lat a z tytułu ukończenia szkoły zawodowej 3 lata). Okresy nauki nie sumują. Jeśli w czasie nauki pracownik także pracuje, do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu wlicza się okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka bądź okres nauki - w zależności od tego co jest korzystniejsze dla pracownika. Prawo do urlopu, w przypadku pierwszej pracy, nabywa się po przepracowaniu każdego miesiąca w wysokości 1/12 wymiaru za każdy przepracowany miesiąc. Po roku pracy pracownik może wykorzystać urlop wypoczynkowy w pełnym wymiarze już z początkiem kolejnego roku pracy (np. osoba podejmująca pracę z dniem 1 stycznia, po miesiącu może wykorzystać 1/12 przysługującego jej urlopu; z kolei pracownik, który pracuje co najmniej rok, w styczniu będzie mógł wykorzystać cały wymiar urlopu jaki przysługuje mu na dany rok).

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy. Urlop może być podzielony na części jednak co najmniej jedna z nich powinna trwać co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych. Co do zasady urlop wypoczynkowy powinien być udzielany zgodnie z planem urlopów przygotowywanym przez pracodawcę. Przy ustalaniu planu urlopów pracodawca powinien wziąć pod uwagę wnioski pracowników. Jeśli pracodawca nie ustala planu urlopów, urlopu należy udzielić w terminie ustalonym w porozumieniu z pracownikiem.

Termin urlopu można przesunąć jedynie na umotywowany ważnymi przyczynami wniosek pracownika. Również szczególne potrzeby pracodawcy uzasadniają przesunięcie terminu urlopu. Ponadto pracodawca może odwołać pracownika z urlopu w przypadku gdy jego obecność w zakładzie pracy jest konieczna z uwagi na okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczęcia urlopu. W takim przypadku pracodawca powinien pokryć koszty jakie poniósł pracownik w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu (np. koszt biletu lotniczego, który pracownik wykupił z uwagi na konieczność niezwłocznego powrotu do pracy). KP przewiduje również szczególne okoliczności, które niejako z mocy prawa przerywają urlop a nie wykorzystaną z tych powodów część urlopu pracodawca jest zobowiązany udzielić w terminie późniejszym. Okoliczności te to czasowa niezdolność do pracy wskutek choroby, odosobnienie w związku z chorobą zakaźną, powołanie na ćwiczenia wojskowe i urlop macierzyński. KP w tym przypadku zawiera jedynie listę przykładową ( art. 165 KP
posługuje się terminem „w szczególności”). Uzasadnione jest więc twierdzenie, że również inne okoliczności usprawiedliwiające nieobecność w pracy, uzasadniają przesunięcie urlopu wypoczynkowego (np. okoliczności wymienione w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. ws. sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Taką okoliczności będzie też np. urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego (udzielany zgodnie z art. 183 KP). Wątpliwości budzi fakt czy nieobecność w pracy z powodu konieczności sprawowania opieki na chorym członkiem rodziny jest okoliczności przesuwającą urlop z mocy prawa. Z pewnością jednak zdarzenie takie można uznać za okoliczność uzasadniającą przesunięcie urlopu na mocy art. 164 § 1 KP tj. na wniosek pracownika).

4 dni urlopu wypoczynkowego mogą być wykorzystane jako tzw. urlop na żądanie (art. 1672 KP). Urlop ten jest udzielany na żądanie pracownika zgłoszone najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. 4 dni urlopu na żądanie mogą być wykorzystane kolejno lub każdy z tych dni osobno. Nie ma też obowiązku korzystania z tak udzielanego urlopu a nie wykorzystany w ten sposobu urlop wlicza się do ogólnej puli urlopu za dany rok (nie przenosi się tych dni na kolejny rok jako urlopu na żądanie). Należy pamiętać, że 4 dni urlopu na żądanie nie są żadnym dodatkowym urlopem a mogą być wykorzystane jedynie w ramach przysługującego danemu pracownikowi limitu urlopu (tj. 20 lub 26 dni).

Autor: Wiktoria Cieślikowska, MDDP Sobońska Olkiewicz Kancelaria Adwokatów i Radców prawnych sp.k.

Zaplanuj swój urlop już dziś!