Wynagrodzenie pełnomocnika procesowego zwiększy firmowe koszty

Przedsiębiorca, który dochodzi sprawiedliwości na drodze sądowej, może do kosztów podatkowych wrzucić wydatki na opłacenie adwokata lub radcy prawnego. Podobnie jest z opłatami sądowymi.

W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (podobnie w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych) próżno szukać przepisów, które mówiłyby o możliwości (lub jej braku) zaliczenia do kosztów wydatków procesowych. Przedsiębiorcy powinni zatem stosować ogólne zasady dotyczące rozliczania kosztów.

Mówią one, że kosztami uzyskania przychodów są wydatki poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Co to oznacza? Kosztami będą wydatki nie tylko bezpośrednio, ale i pośrednio związane z uzyskiwanymi przychodami oraz dotyczące całokształtu działalności przedsiębiorcy. Wydatki na zastępstwo procesowe jako koszty pośrednie związane z funkcjonowaniem firmy niewątpliwie wiążą się z prowadzoną działalnością gospodarczą. Można je zatem zaliczyć do kosztów podatkowych. Potwierdzają to interpretacje wydawane przez organy podatkowe.

Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 10 kwietnia 2008r. (ILPB3/423-82/08-2/ DS) stwierdziła, że ponoszone koszty trzeba oceniać pod względem ich celowości, a więc dążenia do uzyskania przychodów, a nie niezbędności i rezultatu, jaki przyniosły w postaci konkretnych przychodów.

Spółka wystąpiła z pozwem o zapłatę za fakturę za roboty budowlane. W międzyczasie pozwany wziął rozwód. Zwróciła się zatem o dopozwanie byłej małżonki dłużnika. Sąd odrzucił jednak pozew w tej części i zasądził koszty zastępstwa procesowego. Uznał natomiast powództwo w sprawie zapłaty, której dotyczył pozew. Spółka zastanawiała się, czy kosztem podatkowym będzie wydatek na opłacenie kosztów zastępstwa procesowego na rzecz byłej małżonki dłużnika w związku z jej dopozwaniem.

Izba skarbowa stwierdziła, że tak. Jej zdaniem „poniesione wydatki są związane z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą. Poniesione przez spółkę (...) koszty zastępstwa procesowego na rzecz pozwanej występującej w osobie byłej małżonki dłużnika, z punktu widzenia przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, stanowią koszty uzyskania przychodów. Wydatki te wskazują bowiem na istnienie związku przyczynowo-skutkowego, o którym mowa w art. 15 ust. 1 ww. ustawy. Podjęte przez wierzyciela działania miały na celu zabezpieczenie źródła przychodów, jego ochronę przed negatywnymi skutkami wynikającymi z niewypłacalności dłużnika oraz dbałości o interesy spółki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. Biorąc powyższe pod uwagę, stwierdzić należy, iż koszty zastępstwa procesowego poniesione przez wierzyciela stanowią koszty uzyskania przychodów, ponieważ wypełniają warunki określone w art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych”.

Również Urząd Skarbowy w Otwocku w interpretacji z 12 czerwca 2007 r. (1417/PG/ 415/18/07/ID) podkreślił, że skoro podatnik dąży do wyegzekwowania należności, a więc osiągnięcia przychodu, i ponosi wydatki na opłacenie pełnomocnika procesowego, to mogą być one zaliczone do kosztów. Podobnie stwierdziły Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 2 czerwca 2007 r. (1401/BP-I/006-976/06/ZO) oraz Małopolski Urząd Skarbowy w interpretacji z 3 listopada 2006 r. (PO1/423-80/06/ 85000).

Tak też zdecydowała Izba Skarbowa w Bydgoszczy. W interpretacji z 23 listopada 2007r. (ITPB1/415-183/07/IG) czytamy: „poniesione przez dochodzącą swoich praw podatniczkę koszty sądowe (...) oraz koszty zastępstwa procesowego (...) w postępowaniu karnym wobec byłego kontrahenta miały na celu ochronę jej interesów prawnych. Są to niewątpliwie koszty związane z prowadzoną przez podatniczkę działalnością, będące konsekwencją jej funkcjonowania jako podmiotu gospodarczego, które pozostają w pośrednim związku z przychodami z tej działalności. Nie można zatem możliwości zaliczenia tych wydatków do kosztów uzyskania przychodów wiązać z przyznaniem przez sąd dochodzonego odszkodowania ani też z datą jego faktycznego otrzymania. Wydatki te stanowią koszty uzyskania przychodu w dacie poniesienia, bez względu na skuteczność postępowania, w związku z którym powstały. A zatem, przy założeniu że koszty sądowe i koszty zastępstwa procesowego poniesione zostały w 2007 r., stanowią one koszty uzyskania przychodu w 2007 r.”.

O tym że wyniki procesu nie mają wpływu na możliwość zaliczenia ponoszonych wydatków do kosztów podatkowych, przekonana była również Izba Skarbowa w Poznaniu.

Spółka podpisała przedwstępną umowę sprzedaży udziałów z małżeństwem prowadzącym działalność gospodarczą. Miała zapłacić sprzedającemu zadatek, co uczyniła. W związku jednak z naruszeniem przez niego warunków umowy złożyła pismo o odstąpieniu od niej i zażądała zwrotu zadatku w podwójnej wysokości. Ponieważ tak się nie stało, złożyła pozew w sądzie. W związku z prowadzonym postępowaniem ponosiła określone wydatki związane z obsługą prawną procesu oraz kosztami sądowymi (m.in. wpis). Zastanawiała się czy wydatki te może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów. Jej zdaniem wszelkie wydatki związane z dochodzeniem od pozwanych zadatku trzeba uznać za koszty podatkowe, gdyż związek między ich poniesieniem i uzyskaniem przychodu jest oczywisty. Bez uiszczenia opłaty sądowej sprawa w ogóle nie byłaby rozpatrywana przez sąd, natomiast skorzystanie z profesjonalnej pomocy prawnej znacznie zwiększa szansę na wygranie.

Izba przyznała jej rację. W interpretacji z 28 lutego 2008 r. (ILPB3/423-293/07-4/EK) czytamy: „koszty sądowe i koszty obsługi prawnej związane z prowadzonym przez spółkę procesem o zapłatę mają na celu ochronę jej interesów prawnych. Są to koszty pośrednio związane z prowadzoną przez spółkę działalnością gospodarczą, poniesione w celu wyegzekwowania należności, a więc osiągnięcia określonego przychodu. Wobec powyższego przedmiotowe wydatki – niezależnie od rezultatu procesu – mogą zostać zaliczone do kosztów podatkowych”. Gdy jest spór, będą koszty

Możliwość zaliczenia ponoszonych wydatków do kosztów podatkowych mają również przedsiębiorcy uczestniczący w sporach sądowych, które mają na celu obronę przed roszczeniami finansowymi. Organy podatkowe twierdzą wtedy, że podatnik ponosi wydatki w celu zachowania osiągniętych przychodów. A skoro tak, to opłacone koszty zastępstwa procesowego może uwzględnić w rachunku podatkowym. Zgodziła się na to m.in. Izba Skarbowa w Warszawie w interpretacji z 12 października 2007 r. (IP-PB3-423-50/07-2/AJ).

Spółka przejęła pracowników od innego zakładu pracy. Zobowiązana była m.in. do realizacji pakietu praw socjalnych i gwarancji pracowniczych załogi poprzedniego zakładu. Część pracowników wystąpiła do sądu z roszczeniami, powołując się właśnie na ten pakiet. Część tych roszczeń sąd uwzględnił. W związku z tym zasądził od spółki koszty zastępstwa procesowego na rzecz powodów. Czy będą one dla spółki kosztem?

Tak. „Do kosztów uzyskania przychodów spółka będzie mogła zaliczyć w momencie zapłaty (...) zasądzone koszty zastępstwa procesowego. Skoro sprawa miała wyjątkowo sporny charakter, na co wskazuje przebieg postępowania procesowego, poniesione przez spółkę wydatki z nią związane były uzasadnione i racjonalne. Spółka ponosiła je w celu obrony przed roszczeniami finansowymi byłych pracowników – tym samym w celu zachowania osiągniętych przychodów. Dodać należy, że cel ten został osiągnięty, skoro, jak wynika z wniosku, roszczenia pracowników zostały zasądzone w części”.

Podobnie wynika z interpretacji Izby Skarbowej w Katowicach z 27 lutego 2008 r. (IBPB3/423-341/07/AM/KAN-2499/07). Zgodziła się, by spółdzielnia mieszkaniowa zaliczyła opłaty sądowe i koszty zastępstwa procesowego do kosztów podatkowych, bo poniosła je, „aby zapobiec powstaniu wydatków z tytułu odszkodowania i renty bądź spowodować ich obniżenie”.

Nie zawsze jednak organy podatkowe zgadzają się z przedsiębiorcami. W interpretacji z 15 listopada 2007 r. (ITPB3/423-44/07/DK) Izba Skarbowa w Bydgoszczy odmówiła prawa do zaliczenia wydatków na opłacenie zastępcy procesowego do kosztów podatkowych. Dlaczego? Bo kierowane w stosunku do podatnika roszczenia były efektem jego zaniedbań.

Przeciwko spółce sporadycznie kierowane były powództwa o odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej, na której posadowione były np. stacje transformatorowe lub słupy linii energetycznych. Powództwa te – co podkreślała spółka – nie były wynikiem jej typowych działań, ale sytuacji z przeszłości, kiedy korzystała w ramach prowadzonej działalności gospodarczej z gruntów osób trzecich bez odpowiednich uregulowań prawnych.

Spółka – jeśli proces przegrywa – płaci oprócz odszkodowania koszty procesu (wpis, opłatę kancelaryjną, koszt zastępstwa procesowego). Jej zdaniem wydatki te są u niej kosztem podatkowym.

Nie zgodziła się na to jednak izba skarbowa. Stwierdziła, że „celem ponoszonych przez spółkę kosztów procesowych w konkretnych sprawach o odszkodowanie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości nie jest uzyskanie przychodu ani zachowanie albo zabezpieczenie źródła przychodów, gdyż istotą sporu jest zasadność roszczenia i wysokość odszkodowania w związku z korzystaniem przez spółkę z nieruchomości bez tytułu prawnego. (...) Korzystanie z cudzej nieruchomości bez właściwego uregulowania stosunku łączącego spółkę i właściciela nieruchomości wykorzystywanej przez tę spółkę na potrzeby związane z działalnością gospodarczą niewątpliwie jest zaniedbaniem i co do zasady działaniem sprzecznym z prawem i zasadami współżycia społecznego, tym samym koszty procesowe związane z roszczeniami wierzycieli dotyczące odszkodowań nie powinny wpływać na wysokość zobowiązania podatkowego spółki”.

Organy podatkowe nie uzależniają już możliwości zaliczenia kosztów procesu (w tym również zastępstwa procesowego) od tego, czy podatnik jest wierzycielem, czy dłużnikiem. Sytuacje takie miały miejsce w związku z pismem Ministerstwa Finansów z 23 października 1995 r. (PO 3/722-459/95), w którym resort stwierdził, że wydatki te u dłużnika nie są kosztami podatkowymi, u wierzyciela zaś są kosztami w wysokości zasądzonej przez sąd. M.in. Urząd Skarbowy w Białymstoku w interpretacji z 17 października 2006 r. (RO-XV/423/PDOP-397/476/JB/06) stwierdził, że nie można uzależniać kwalifikacji kosztów procesu w kosztach uzyskania przychodów od tego, czy poniósł je wierzyciel, czy dłużnik. W ustawach podatkowych brak jest takiego ograniczenia. Zdaniem urzędu rozstrzygnięcie spraw przed sądem niesie ze sobą ryzyko przegrania sporu. Przegranie procesu nie powinno jednak „dyskredytować działania podatnika jako nieracjonalnego i pozbawionego gospodarczo-ekonomicznych podstaw. Poniesione przez podatnika wydatki związane z
kosztami sądowymi należy przede wszystkim analizować pod kątem, czy były ponoszone w celu obrony przed ewentualnym zmniejszeniem przychodu lub zwiększeniem straty oraz w związku z funkcjonowaniem podatnika”.

Anna Wojda
Gazeta Prawna