Najlepsze systemy emerytalne świata... i Polska

W środę usłyszeliśmy trzy rządowe propozycje zmiany polskiego systemu emerytalnego. To temat istotny dla przyszłości finansowej większości Polaków. Od kształtu systemu zależy bowiem wysokość emerytury.

Podczas gdy rząd wypowiedział się na razie w sprawie OFE, warto zastanowić się, czy nie udałoby się poprawić całej organizacji polskiego systemu emerytalnego. W globalnym porównaniu wypadamy bowiem bardzo przeciętnie.

W zeszłorocznej edycji Melbourne Mercer Global Pension Index, Polska zajęła 10. miejsce na 18 państw. Firma konsultingowa oceniła systemy emerytalne pod względem stopy zastąpienia, stabilności i otoczenia legislacyjnego.

Postanowiliśmy sprawdzić, jak wyglądają systemy emerytalne w najwyżej ocenionych państwach. W końcu polski rząd mógłby wzorować się na najlepszych.

Polski system emerytalny został oceniony na trójkę, głównie za sprawą niskiej stabilności. w tej kategorii Polska uzyskała tylko 43,4 pkt. na 100 możliwych, czyli zaledwie dwójkę. Potwierdza to, że reformy są potrzebne.

Analitycy firmy Mercer radzą, by wprowadzić zachęty podatkowe skłaniające do uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych oraz zwiększenie poziomu aktywów kapitałowych w systemie. Rady te oznaczają zwiększenie udziału filarów kapitałowych względem emerytury z państwowej ubezpieczalni.

Ponadto bezpieczeństwo polskich emerytur poprawiło podniesienie poziomu oszczędności gospodarstw domowych oraz zwiększenie aktywności zawodowej seniorów. Mercer postuluje też zwiększenie wsparcia dla najbiedniejszych emerytów.

Polski rząd stoi przed ważnym wyzwaniem naprawy systemu emerytalnego. W naszym interesie jest, by zdał ten egzamin na jak najwyższą ocenę. Zobaczmy, w których państwach to się udało.

Kanadyjski system emerytalny, często stawiany za wzór, został oceniony przez firmę konsultingową Mercer jako szósty najlepszy na świecie. Najsłabiej wypadł pod względem zrównoważenia systemu (dostałby zaledwie słabą trójkę), ale wciąż dużo lepiej od Polski.

Kanadyjscy emeryci zmuszeni są liczyć przede wszystkim na siebie i własne oszczędności. Mogą odkładać je w ramach standardowych instrumentów finansowych lub specjalnych, zarejestrowanych planach emerytalnych i funduszach emerytalnych.

Państwo gwarantuje obywatelom jedynie minimalną emeryturę obywatelską (maksymalnie ok. 1,7 tys. zł), przy czym podstawa do jej nabycia jest mieszkanie w Kanadzie przez 40 lat. Minimalna emerytura jest wypłacana w zależności od wysokości całego dochodu. Najbogatsi emeryci w ogóle nie dostaną pieniędzy z tego systemu. Ponadto państwo prowadzi również fundusz podobny do naszego ZUS-u, na który przeznaczone jest niecałe 5 proc. pensji.

Zdaniem analityków firmy Mercer kanadyjski system można by poprawić przez zwiększenie poziomu oszczędności gospodarstw domowych, zwiększenie udziału pracowniczych funduszy emerytalnych oraz zabezpieczenie realnej wartości naliczonych świadczeń emerytalnych od rezygnacji z planu aż do przejścia na emeryturę.

System szwajcarski, podobnie jak większość najwyżej ocenionych rozwiązań na świecie, składa się z trzech filarów. Emerytura państwowa przysługuje mężczyznom po ukończeniu 65 lat i kobietom po ukończeniu 64 lat, przy czym wiek przejścia na emeryturę może być nieco inny. Osoby, które zdecydują się wcześniej zakończyć pracę, otrzymują niższe świadczenie, a opóźnienie przejścia na emeryturę oznacza podwyżkę.

Drugi filar opiera się na pracowniczych planach emerytalnych. Są one obowiązkowe dla wszystkich pracowników zarabiających ponad 20 520 franków rocznie (ok. 6 tys. zł miesięcznie). Osoby samozatrudnione i niektóre inne grupy mogą dobrowolnie dołączyć do tego filaru.

Ponadto Szwajcarzy mogą kupować indywidualne produkty emerytalne, korzystając przy tym z ulg podatkowych.

Zdaniem analityków Mercera szwajcarski system emerytalny zyskałby na podniesieniu wieku emerytalnego, upowszechnieniu rozwiązania z wcześniejszym przejściem na emeryturę za ułamek świadczenia oraz wprowadzenie obowiązku, by część oszczędności musiała być wypłacana w formie regularnych świadczeń.

Wysokość szwedzkich emerytur zależy od wysokości odprowadzanych od pensji składek, ale dla najuboższych przewidziano emeryturę minimalną (w pełnym wymiarze przysługuje tym, którzy mieszkali w kraju co najmniej 40 lat). Do odpowiednika ZUS-u trafia 16 proc. pensji Szwedów, a na indywidualne fundusze emerytalne 2,5 proc. pensji. Szwedzi mają jednak znacznie większe pole manewru niż Polacy, którzy skazani są na jeden z 14 OFE. Nasi sąsiedzi z drugiej strony Bałtyku mogą inwestować w każdy z ponad 600 funduszy, które uzyskały pozwolenie na działanie w Szwecji. Przyszły emeryt sam tworzy sobie portfel inwestycyjny.

Oprócz tego 90 proc. pracowników korzysta ze zbiorowych planów emerytalnych, na które przeznaczają kolejne kilka procent swoich dochodów.

Dodatkowo Szwedzi mogą wykupywać indywidualne produkty emerytalne.

Choć system szwedzki został oceniony na solidną czwórkę, zdaniem analityków Mercer można by wprowadzić pewne zmiany na lepsze. Bezpieczeństwo systemu wzrosłoby po podwyższeniu wieku emerytalnego i poprawie zachęt podatkowych dla pracowników oszczędzających na emeryturę. Analitycy postulują też m.in. wprowadzenie wymogu corocznego sprawozdania na temat oszczędności emerytalnych oraz zapewnienie ochrony interesów obu stron w przypadku rozwodu.

Emerytura państwowa w Australii przysługuje osobom powyżej 65. roku życia (do 2020 r. wiek ten stopniowo zostanie podwyższony do 67 lat), które uzyskują przychody poniżej określonego progu. W rezultacie ok. połowa emerytów dostaje od państwa świadczenie w pełnej wysokości (równowartość ok. 2,3 tys. zł dla singli i 1,7 tys. dla osób żyjących w parach), a kolejna jedna czwarta częściową dopłatę. Najbogatsza jedna czwarta emerytów nie dostaje podstawowej emerytury od państwa.

Filar kapitałowy australijskiego systemu emerytalnego obejmuje fundusze pracownicze, na których przeznaczone jest 9 proc. pensji (do 2020 r. składka wzrośnie do 12 proc.). Ponad 90 proc. pracujących Australijczyków oszczędza w ten sposób na emeryturę, a suma kapitału funduszy jest wyższa od PKB Australii.

Oprócz tego Australijczycy mogą wykupywać indywidualne produkty emerytalne, a także dobrowolnie zwiększać swoją składkę w pracowniczych systemach kapitałowych. Tę drugą opcję wybiera ok. 1/5 zatrudnionych.

Zdaniem analityków Mercera w australijskim systemie należałoby podwyższyć wiek dostępu do środków z prywatnych planów emerytalnych, wprowadzić mechanizm podwyższający wiek emerytalny wraz z rosnąca długością życia oraz wprowadzić wymóg, by część oszczędności emerytalnych była odbierana w formie stałych świadczeń. Dodatkowo bezpieczeństwo systemu poprawiłaby większa aktywność na rynku pracy osób starszych.

Holenderski system emerytalny składa się z trzech filarów - emerytury państwowej, funduszy emerytalnych i prywatnych instrumentów emerytalnych.

Emerytura państwowa w Holandii ustalana jest w relacji do minimalnej płacy. Osoby samotne otrzymują świadczenie w wysokości 70 proc. minimalnej pensji (ok. 1000 euro miesięcznie), a małżonkowie po 50 proc. (ok. 700 euro). Prawo do państwowej emerytury otrzymują wszyscy mieszkańcy Holandii niezależnie od zatrudnienia. Każdy rok pobytu w Holandii pomiędzy 15. a 65. rokiem życia oznacza nabycie 2 proc. prawa emerytalnego. Emerytury państwowe są finansowane, podobnie jak w Polsce, ze składek osób obecnie pracujących.

Drugi filar to emerytury kapitałowe. W Holandii objętych jest nim ponad 90 proc. pracowników. Fundusze emerytalne działają w Holandii na zasadzie organizacji non profit. Fundusz może być skierowany do pracowników określonego sektora (największy ma ok. miliona członków), pojedynczej firmy, a nawet dla konkretnych osób (np. specjalistów z tzw. wolnych zawodów). Ogółem holenderskie fundusze emerytalne zarządzają kapitałem większym od rocznego PKB tego kraju.

Na trzeci filar, podobnie jak w Polsce, składają się indywidualne produkty emerytalne.

Według analityków firmy Mercer system można by poprawić, wprowadzając minimalny wiek dostępu do oszczędności, podnosząc poziom oszczędności gospodarstw domowych, aktywizując zawodowo starsze osoby oraz zwiększając zabezpieczenie środków przed defraudacją.

Duński system emerytalny składa się z kilku części. Po osiągnięciu wieku emerytalnego (obecnie 65 lat, wydłużony do 67 lat) otrzymuje się gwarantowaną przez państwo emeryturę. Dodatkowo oprócz niewielkich składek na państwowe emerytury istnieje system emerytur pracowniczych i prywatnych.

Wysokość podstawy duńskiej emerytury państwowej wyniosła w 2011 r. 66 624 DKK, co daje w przeliczeniu ok. 3-3,1 tys. zł miesięcznie. Single mogą liczyć na drugie tyle dodatku, osoby zamężne i żyjące w konkubinacie dostaną mniej - równowartość 1,4 tys. zł miesięcznie. Oznacza to, że minimalna emerytura państwowa w Danii waha się od 4,5 tys. do ponad 6 tys. zł miesięcznie, z tym że by otrzymać pełną kwotę, trzeba mieszkać w Danii przez 40 lat po ukończeniu 15. roku życia. Krótszy okres zamieszkania w Danii oznacza niższą emeryturę.

Ponadto wszystkie osoby pracujące co najmniej przez 9 h w tygodniu odprowadzają obowiązkową składkę na emeryturę. Dla osób na pełnym etacie wynosi ona ok. 45 zł miesięcznie. Dodatkowo państwo pobiera składkę w wysokości 1 proc. zarobków, a pieniądze pobrane z tej puli są wypłacane jednorazowo po przejściu na emeryturę w transzach przez 10 lat.

W Danii popularne są grupowe systemy emerytalne w zakładach pracy. W budżetówce składka wynosi najczęściej 17,1 proc. Ponadto państwo zachęca do prywatnego oszczędzania na emeryturę. Można na ten cel przeznaczyć nawet 25 tys. zł ulgi podatkowej.

Choć duński system jako jedyny dostał piątkę od firmy Mercer, to również w nim możliwe są zmiany na lepsze. Zdaniem analityków ocena mogłaby być wyższa dzięki zwiększeniu poziomu oszczędności gospodarstw domowych oraz aktywizacji zawodowej osób starszych. Ponadto należałoby zwiększyć zabezpieczenia środków przed defraudacją, a także zapewnić równą ochronę obu stronom w przypadku rozwodu.