Nie tylko logo wyróżnia produkt

Zanim towar trafi na półki w nowej lśniącej szacie, warto, by przeszedł przez ręce rzecznika patentowego, który zagwarantuje opakowaniu ochronę prawną, rejestrując je jako wzór przemysłowy.

Zazwyczaj firmy koncentrują się na ochronie nazwy firmy, jej logo oraz nazwy i znaków graficznych wprowadzanych na rynek produktów. Kilka miesięcy przed premierą nowych artykułów firmy zgłaszają elementy słowne i graficzne do rejestru znaków towarowych. I to, jak przyznają eksperci, staje się już regułą. Wiedza na temat ochrony znaków towarowych oraz wynikających z tego możliwości, a także ewentualnych problemów w przypadku ich niedopełnienia, stała się na tyle powszechna, że raczej nie zdarza się, żeby przedsiębiorcy zaniedbywali tych działań.

Okazuje się jednak, że w większości przypadków ograniczają się do tych form, zapominając, że prawo daje szansę, by zastrzec także ogólny wygląd produktu i jego opakowanie w postaci wzoru przemysłowego.

Przepisy definiują wzór przemysłowy jako wygląd całości lub części produktu, który został mu nadany, zwłaszcza dzięki cechom linii, konturów, kształtów, kolorów, struktury lub materiału wytworu, z którego został zrobiony, oraz elementom ornamentów.

Przy czym ustawa określa jako wytwór każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie czy symbole graficzne. Jednocześnie przepisy przewidują, że wzory przemysłowe mogą mieć zarówno postać figur trójwymiarowych, jak i dwuwymiarowych przedmiotów. W przypadku większości opakowań, standardowo stosowanych w branży spożywczej, oznacza to rejestrację wzoru trójwymiarowego, który wyróżnia się na tle innych oryginalnym kształtem, ale także układem linii i kolorów, choć to nie jest w przypadku figury decydujące.
Wzór przemysłowy to określenie odnoszące się wyłącznie do wyglądu produktu, a nie technologii produkcji czy innych elementów.

Działy marketingu koncentrują się głównie na tym, czy opakowanie ma być małe czy duże, matowe czy lśniące, dopasowane do docelowej grupy odbiorców, rzucające się w oczy itp. Dla działów prawnych ważne jest, aby opakowanie, które ma się stać wzorem przemysłowym, było nowe i miało indywidualny charakter. W praktyce oznacza to, że wzór przemysłowy, aby zostać zarejestrowanym, musi różnić się od innych na tyle, by świadomy odbiorca był w stanie zauważyć ewidentne różnice między wzorem nowym a wcześniej zarejestrowanym przez konkurentów lub takim, który został już publicznie zaprezentowany.

- Szczególne znaczenie dla faktu, czy dane opakowanie można zarejestrować jako wzór przemysłowy, ma zachowanie jego wyglądu w poufności do czasu rejestracji. Wcześniejsze prezentowanie go publicznie, np. na targach, stronie internetowej czy w materiałach reklamowych, powoduje, że traci on cechę nowości - tłumaczy Bartłomiej Kochlewski, szef działu prawnego w firmie rzeczników patentowych Patpol. Przy czym w Unii Europejskiej funkcjonuje tzw. ulga w nowości, która umożliwia rejestrację wzoru wcześniej zaprezentowanego publicznie, jeżeli od czasu jego upublicznienia nie upłynęło dwanaście miesięcy.

Firma, która zainwestowała w prace nad nowoczesnym wzornictwem, doborem kolorów i wykorzystaniem innowacyjnych technologii do produkcji opakowań, po zarejestrowaniu wzoru przemysłowego dysponuje środkami prawnymi, które pozwalają skutecznie bronić opakowania przed nieuczciwymi działaniami konkurentów.

Firma, która zdecyduje się na rejestrację wzoru przemysłowego, może zakazać korzystania ze wzoru w celach zawodowych lub zarobkowych innym podmiotom, a także wytwarzania, oferowania, eksportu, importu, wprowadzania do obrotu lub używania produktu, w którym wzór jest zawarty bądź zastosowany. Ochrona wzoru przemysłowego obowiązuje na terenie państwa, na którym firma zarejestrowała dany wzór.
Prawo z rejestracji wzoru przemysłowego ogranicza się do wytworów, tzn. opakowań tego rodzaju, dla których nastąpiło zgłoszenie.

W przypadku jego naruszania przez inne podmioty uprawnionej firmie przysługuje ochrona prawna. W sytuacji zarejestrowania wzoru przemysłowego spółce przysługuje pełne prawo nie tylko do ochrony, ale także do zarobku i rozporządzania zarejestrowanym wzorem, co oznacza, że może ona wzór sprzedać lub udzielić na niego licencji na określony czas lub wybrane terytorium.

Zdarza się, że przedsiębiorcy nie rejestrują wzorów przemysłowych świadomie, uważając, że ochrona nazwy, logo i kolorystyki wykorzystywanej przez przedsiębiorstwo jest wystarczającym zabezpieczeniem.

Często są to jednak założenia robione na wyrost. - Bywa tak, że opakowanie produktu, odnoszącego szczególne sukcesy marketingowe, jest po prostu przez konkurentów kopiowane. Umieszczają oni oczywiście swoje oznaczenia nazwy i logo na opakowaniu, które zostało stworzone przez kogoś innego i nie są narażeni na bezpośrednie konsekwencje prawne.

Dzieje się tak dlatego, że opakowanie jako wzór przemysłowy podlega ochronie oddzielnej i nie jest tożsame z ochroną znaku towarowego firmy czy produktu - wyjaśnia Bartłomiej Kochlewski. Oczywiście można się starać dowodzić przed sądem nieuczciwych działań konkurenta na szkodę firmy na ogólnych zasadach. Wymaga to jednak zebrania większej liczby dowodów i świadków, którzy potwierdzą, że nasze opakowanie było na rynku pierwsze i zawierało znamiona nowości, a konkurenci je jedynie naśladują i wykorzystują w nieuprawniony sposób. W przypadku rejestracji wzoru przemysłowego mamy na to jasne potwierdzenie.

Aby uzyskać ochronę na wzór przemysłowy, należy zgłosić wzór do uprawnionego organu krajowego, europejskiego lub międzynarodowego, w zależności od tego, na jakim terytorium chcemy mieć wyłączne prawo na dane opakowanie.

W Polsce wzory przemysłowe rejestruje Urząd Patentowy RP. Aby otrzymać ochronę wzoru, należy do Urzędu Patentowego przekazać podanie, a także opis wzoru wraz z jego ilustracją, przy czym jednym zgłoszeniem wzoru przemysłowego może być objęte maksymalnie 10 odmian tego samego wzoru.

Na wpisanie wzoru przemysłowego do rejestru w Urzędzie Patentowym czeka się zwykle trzy miesiące. Procedura kończy się wydaniem świadectwa rejestracji i publikacją w magazynie wydawanym przez UP.
Prawo do ochrony udzielane jest na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia i jest podzielone na pięcioletnie okresy, płatne oddzielnie.

Podstawowa opłata za zgłoszenie wzoru przemysłowego do rejestracji wynosi 300 zł. Jest to jednocześnie opłata za pierwsze pięć lat ochrony. - Podział płatności na raty bierze się ze specyfiki działalności gospodarczej i coraz krótszego cyklu funkcjonowania produktów na rynku. Często okazuje się bowiem, że firma po 5 latach od wprowadzenia na rynek nowego wzoru przestaje z niego korzystać. Nie ma więc interesu, by nadal płacić za ochronę takiego opakowania - tłumaczy Bartłomiej Kochlewski.

Edyta Popiołek