NIK: System utylizacji odpadów medycznych jest nieszczelny

Izba skontrolowała 12 szpitali w całej Polsce, w dziesięciu z nich zanotowała szereg błędów w postępowaniu z odpadami medycznymi. Błędy według raportu NIK, przekazanego w czwartek PAP, dotyczyły ich segregacji, ewidencji i utylizacji.

NIK wyliczyła, że w Polsce rocznie wytwarza się średnio ok. 44 tys. ton odpadów medycznych. Aż 90 proc. z nich to odpady niebezpieczne, głównie zakaźne, dlatego też - podkreślono - bardzo istotne jest przestrzeganie procedur bezpieczeństwa przy ich przechowywaniu, odbiorze, transporcie i utylizacji.

W kontrolowanych placówkach brakowało informacji o utylizacji prawie 7 tys. ton zakaźnych odpadów medycznych. "Ogółem w latach 2011-2013 wytworzono w Polsce 120,8 tys. ton niebezpiecznych odpadów medycznych, a unieszkodliwiono 113,9 tys. ton. Oznacza to, że z systemu zniknęła ogromna masa groźnych dla życia ludzkiego odpadów. Nie wiadomo co się z nimi stało - czy faktycznie zostały zniszczone, ale na skutek bałaganu nie można tego stwierdzić, czy też pozbyto się ich w inny sposób" - podkreśla Izba w swym raporcie.

Poważne nieprawidłowości dotyczyły segregacji: odpadów nie sortowano lub mieszano ze sobą różne rodzaje, na workach i pojemnikach z odpadami brakowało kodów, które określałyby ich rodzaj, zdarzało się też, że worki były przepełnione, co w efekcie uniemożliwiało ich bezpiecznie zamknięcie. NIK zauważa także, że odpady przechowywano w workach niewłaściwego koloru, często brakowało szczegółów pozwalających na identyfikację w nagłych wypadkach - nie podawano informacji o tym, kto je wytworzył ani daty zamknięcia.

W pięciu szpitalach nie dotrzymywano wymaganych warunków magazynowania odpadów medycznych, pomieszczenia magazynowe nie były zabezpieczone przed dostępem osób nieupoważnionych, a także przed dostępem owadów, gryzoni i innych zwierząt, które mogą roznosić zarazki. Magazyny nie miały też wentylacji oraz brakowało w nich wydzielonych boksów na poszczególne rodzaje odpadów medycznych. W trzech szpitalach nie przestrzegano również warunków transportu wewnętrznego odpadów medycznych z miejsca ich powstania do miejsca składowania, np. nie używano zamykanych wózków.

NIK podkreśla, że wszystkie nieprawidłowości związane z sortowaniem i magazynowaniem odpadów medycznych zagrażały zdrowiu ludzi oraz środowisku. O najważniejszych Izba powiadomiła Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, a także wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska w Warszawie i Rzeszowie.

Jednak z 10 szpitali, do których przekazano wnioski pokontrolne m.in. dotyczące transportu i magazynowania odpadów, częstotliwości wymiany pojemników i znakowania worków na odpady, siedem wyeliminowało już nieprawidłowości. Pięć skontrolowanych szpitali zrealizowało wnioski dotyczące prawidłowego prowadzenia ewidencji odpadów i przekazywania rzetelnych danych o rodzajach i ilości odpadów marszałkom województw.

Izba zwraca uwagę, że szpitale są zobowiązane do prowadzenia ewidencji odpadów medycznych wytwarzanych i przekazywanych do utylizacji. Tymczasem połowa skontrolowanych placówek obowiązkową ewidencję odpadów prowadziła niezgodnie z obowiązującym katalogiem odpadów niebezpiecznych. Kontrolerzy wskazali też niezgodności pomiędzy ilością odpadów zewidencjonowanych a ilością przekazanych do unieszkodliwienia - w sumie zaniżono ilość odpadów prawie o cztery tony.

W ocenie NIK nierzetelne prowadzenie ewidencji odpadów może skutkować zawyżaniem masy odpadów przez firmy odbierające, a tym samym kosztów ich unieszkodliwiania, które ponoszą szpitale. Takie działanie - dodaje Izba - może sprzyjać korupcji. Z kolei przekazywanie niepełnych danych marszałkom województw uniemożliwia im rzetelne prowadzenie bazy danych, niezbędnych do nadzorowania przepływu odpadów, zwłaszcza zakaźnych i niebezpiecznych - podkreśla.

Zdecydowana większość kontrolowanych szpitali (10 z 12) nie występowała do firm, które utylizowały zakaźne odpady medyczne o wydanie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie tych odpadów - zauważa NIK. Szpitale tłumaczyły się brakiem odpowiednich przepisów wykonawczych, określających wzór takiego potwierdzenia.

Jednak zdaniem NIK szpitale powinny dbać o to, by móc udowodnić, że przekazane przez nie odpady faktycznie zostały we właściwy sposób unieszkodliwione, zarówno dla własnego bezpieczeństwa, jak i dla bezpieczeństwa ludzi i środowiska. W ocenie NIK brak wzoru dokumentu nie wyklucza żądania od spalarni pisemnego potwierdzenia utylizacji tak nierzadko groźnych odpadów.

Najwyższa Izba Kontroli zauważa także, że z roku na rok maleje w Polsce liczba spalarni odpadów medycznych - w 2011 r. było ich 54, dwa lata później - jedynie 42. "Mniejsza konkurencja na rynku powoduje, że to spalarnie dyktują cenę za jaką odbierają odpady od szpitali" - pisze NIK.

Wożenie niebezpiecznych odpadów po całym kraju w poszukiwaniu najtańszego odbiorcy miała ukrócić zasada bliskości, która wprowadziła zakaz unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone. Jak jednak wynika z ustaleń NIK aż połowa kontrolowanych szpitali nie przestrzegała zasady bliskości i odpady medyczne transportowane były nieraz setki kilometrów, do innych województw.

Na zlecenie NIK Inspekcja Ochrony Środowiska skontrolowała także 29 spalarni zakaźnych odpadów medycznych. Nieprawidłowości stwierdzono w 18 z nich: w co trzeciej zaobserwowano błędy związane z pomiarami emisji zanieczyszczeń powietrza, pięć spalarni unieszkodliwiło odpady w większej ilości, niż wynikało z posiadanych zezwoleń, w czterech nieprawidłowo magazynowano zakaźne odpady medyczne. Również w czterech spalarniach nie prowadzono lub nierzetelnie prowadzono ewidencję odpadów.

NIK zaznacza, że zwykle niedoceniane i bagatelizowane procedury postępowania oraz rzetelna dokumentacja w wypadku odpadów medycznych są zbyt ważne, by je zaniedbywać. Jej zdaniem prowadzi to do kłopotów z monitorowaniem niebezpiecznych odpadów.

W swych wnioskach Izba podkreśliła, że ze względu na bezpieczeństwo ludzi i środowiska zwraca się do ministra środowiska o podjęcie działań na rzecz poprawy stanu przestrzegania zasady bliskości przy postępowaniu z zakaźnymi odpadami medycznymi. Także minister zdrowia zdaniem NIK powinien bezzwłocznie uregulować kwestię dopuszczalnych sposobów unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych tak, aby zgodnie z obowiązującą ustawą nowe rozporządzenie dopuszczało tylko i wyłącznie spalanie zakaźnych odpadów medycznych.