OFE - krajobraz po reformie

Po ubiegłorocznych zmianach w funkcjonowaniu II filaru systemu emerytalnego słychać było głosy, że OFE zostaną zmarginalizowane, a część towarzystw emerytalnych może mieć kłopoty z dalszym funkcjonowaniem. Tak się nie stało - w 2014 roku PTE osiągnęły dobre wyniki na tle innych opcji inwestycyjnych i wypracowały trzy razy większy zysk niż w 2013 roku.

Otwarte Fundusze Emerytalne pojawiły się w Polsce po reformie przeprowadzonej w roku 1999, jako tzw. II filar systemu emerytalnego (kapitałowy), w odróżnienia od I filaru opartego na składkach przekazywanych do ZUS (repartycyjny). Obydwa filary były obowiązkowe, ale drugi tylko dla osób, które urodziły się po 31 grudnia 1968 roku. Pozostałe osoby mogły przystąpić do niego dobrowolne. Środki z II filaru zarządzane są przez prywatne, konkurujące ze sobą podmioty. W 1999 roku funkcjonowało na rynku 21 towarzystw emerytalnych, jednak w wyniku przejęć oraz połączeń część z nich znikła z rynku i obecnie działa 12 PTE, które funkcjonują pod nadzorem KNF.1

1 lutego 2014 roku weszła w życie ustawa, która wprowadziła zmiany w funkcjonowaniu II filaru systemu emerytalnego i PTE zaczęły funkcjonować w nowym otoczeniu prawnym. Kilka dni później, 3 lutego, na rachunku każdego członka OFE zostało umorzone 51,5% jednostek rozrachunkowych, a środki zostały przekazane do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Jednocześnie została wprowadzona dobrowolność przekazywania składek do OFE. W czasie tzw. okienka transferowego, trwającego od 1 kwietnia do 31 lipca 2014 roku, można było zdecydować, czy chce się przekazywać składki tylko do ZUS, czy nadal również do OFE. Tę ostatnią opcję wybrało ponad 2,5 mln Polaków. Jednak decyzja podjęta w 2014 roku wcale nie musi być ostateczna, ponieważ kolejne okienko transferowe będzie miało miejsce od 1 kwietnia do 31 lipca 2016 roku, a potem już co 4 lata. Reforma OFE wprowadziła również obniżenie opłat od składki z 3,5% do 1,75% oraz tzw. „suwak bezpieczeństwa”, co oznacza, że już na 10 lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez członka
OFE środki z jego konta będą przekazywane co miesiąc do ZUS.

Wraz z reformą w 2014 roku zmieniła się także polityka inwestycyjna OFE. Przede wszystkim fundusze emerytalne nie mogą już lokować aktywów w instrumenty emitowane i gwarantowane przez Skarb Państwa. Wprowadzono obowiązek utrzymywania przez OFE w 2014 roku co najmniej 75% aktywów w akcjach, a w br. limit został zmniejszony do 55%, by w kolejnych latach obniżać się do poziomu 35% i 15%. Od roku 2018 limit w ogóle nie będzie obowiązywał. Zmiany dotknęły również zaangażowania aktywów OFE w lokaty poza granicami kraju. Zlikwidowano 5-procentowe ograniczenie, a ustanowiono limit zaangażowania aktywów w lokaty denominowane w walutach obcych: w 2014 roku było to 10%, w bieżącym roku - 20%, a od przyszłego roku - 30%.

Niektórzy eksperci wyrokowali, że reforma z 2014 roku może mocno uderzyć w kondycję wielu towarzystw emerytalnych i ograniczyć ich działalność, a nawet doprowadzić do zniknięcia z rynku części z nich. Jednak rzeczywistość pokazała, że PTE przetrwały zmiany, zanotowały wzrost w stosunku do roku 2013 i nadal są ważne dla długoterminowego rozwoju rynku kapitałowego jako stabilny akcjonariat.

Ze względu na zmianę otoczenia prawnego, na koniec 2014 wartość aktywów netto OFE zarządzanych przez fundusze emerytalne spadła ze 150,2 mld zł w 2013 roku do poziomu 149,1 mld zł. Relacja łączna wartości aktywów PTE do wartości aktywów netto wszystkich zarządzanych OFE wzrosła z 1,3% w 2013 roku do 2,6% na koniec 2014 roku. Większa o 5% w porównaniu do roku 2013 była również łączna wartość inwestycji PTE; wyniosła 3,4 mld zł. W tym okresie spadła wartość inwestycji długoterminowych (o 9,2%), ale wzrosły inwestycje krótkoterminowe (o 24,7%). Wartość przychodów funduszy emerytalnych na jednego członka wzrosła o 11,3% r/r, wynosząc 109,7 zł, natomiast o 38,8% spadły koszty w ujęciu rocznym i wynosiły na jednego członka OFE 53,6 zł. Również wszystkie fundusze emerytalne osiągnęły dodatnią rentowność w 2014 roku, wyższą niż rok wcześniej.

Warto ponadto zauważyć, że na koniec 2014 roku wszystkie towarzystwa emerytalne posiadały wyższe kapitały własne niż wynosi poziom wymagany przepisami prawa. Od 2003 roku nie zanotowano, żeby którykolwiek z PTE posiadał niższy kapitał własny od wymaganego. Okazało się, że reforma OFE nie miała dużego wpływu na strukturę bilansu PTE i na zdolność do regulowania zobowiązań, a łączny zysk towarzystw emerytalnych był blisko trzy razy wyższy niż w roku 2013.2

Pomimo że od reformy OFE w 2014 roku zmieniły się warunki funkcjonowania i inwestowania funduszy emerytalnych i nie posiadają one już w swoich portfelach gwarantowanych przez Skarb Państwa obligacji, a przeważają w nich akcje, PTE nieźle radzą sobie na rynku i osiągają bardzo dobre wyniki. Warto zauważyć, że od 1 lutego 2014 roku do 31 marca 2015 roku średnia ważona stopa zwrotu OFE wyniosła 5,64%, co oznacza, że była trzykrotnie wyższa od WIG20 i dwukrotnie od rocznej lokaty bankowej. Ponadto OFE zarobiły więcej niż polskie fundusze akcji i fundusze zrównoważone. Należy jednak zauważyć, że wynik osiągnięty przez OFE po reformie jest niemal dwukrotnie gorszy niż średnia stopa zwrotu polskich funduszy papierów skarbowych, w które PTE nie mogą inwestować.3

Źródło: _ Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych _

Dodatkowo warto zwrócić uwagę na wyniki OFE w perspektywie trzyletniej. Jak podaje KNF, średnia ważona stopa zwrotu funduszy emerytalnych w okresie od 30 marca 2012 roku do 31 marca 2015 roku wyniosła 25,129% i wszystkie PTE przekroczyły poziom 20%.

Jak pokazują te dane, OFE doskonale odnalazły się w nowej rzeczywistości po ubiegłorocznej reformie i nie zmieniają tego nawet nieznaczne straty funduszy emerytalnych w maju, spowodowane spadkami na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Wynik PTE od początku roku wygląda bardzo dobrze, wynosząc średnio 6%, a w czołówce plasuje się PKO BP Bankowy OFE. Z danych ośrodka Analizy Online wynika, że fundusz ten osiągnął bardzo wysokie noty w różnych badanych okresach. PKO OFE zarządzane przez PKO PTE wypracował najwyższe stopy zwrotu zarówno w rocznym, jak i w trzyletnim horyzoncie4.

Pomimo różnych ograniczeń, jakim zostały poddane OFE, fundusze emerytalne nadal skutecznie inwestują, umacniając swoją pozycję na rynku. Nie można zapominać, że już w przyszłym roku otwiera się nowe okienko, w czasie którego będzie można znowu decydować, czy całą składkę pozostawić w ZUS-ie, czy z częścią tej składki wrócić do OFE. Dobre wyniki funduszy emerytalnych mogą zachęcić niejednego Polaka do zmiany decyzji.

1 źródło: https://www.knf.gov.pl/Images/konkurencja_na_rynku_ofe_tcm75-7063.pdf.

2 źródło: https://www.knf.gov.pl/Images/Rynek_PTE_2014_tcm75-41387.pdf.

3 źródło: http://www.igte.pl/files/informacja_prasowa_23042015.pdf.

4 źródło: http://www.analizy.pl/fundusze/wiadomosci/18401/podsumowanie-miesiaca-na-rynku-funduszy-emerytalnych-(maj-2015).html