Woj. śląskie od kilkunastu lat planuje rozwój przez specjalizacje

Woj. śląskie było pierwszym województwem w Polsce, w którym przed 12 laty powstała strategia innowacji dla regionu. Skupiono się w niej na stworzeniu sieci ułatwiającej przepływ informacji i współpracę między biznesem, nauką i administracją. Powstały projekty wspierające transfer nowości technicznych z nauki do przemysłu - w obrębie perspektywicznych technologii wybranych w oparciu m.in. o foresight (narzędzie polegające na aktywnym prognozowaniu przyszłości).

Za priorytetowe dla zrównoważonego rozwoju woj. śląskiego już ok. 2006 r. uznano: biotechnologie, technologie dla energetyki, technologie ochrony środowiska, technologie informatyczne i telekomunikacyjne, technologie inżynierii materiałowej, technologie transportu i infrastruktury transportowej, technologie inżynierii medycznej, a także nanotechnologie i nanomateriały.

Wdrażaniu obecnych inteligentnych specjalizacji służyć mają obowiązująca od dwóch lat obecna Regionalna Strategia Innowacji na lata 2013-2020 (RSI) oraz nowy Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 (RPO).

Jak przekazała PAP Anna Jedynak, zastępca dyrektora wydziału rozwoju regionalnego w urzędzie marszałkowskim woj. śląskiego, obecną RSI przygotowywano nieco zmieniając wcześniejsze "technologiczne" podejście do innowacji - na tematyczne, z trzema inteligentnymi specjalizacjami: medycyną, energetyką i technologiami informatycznymi.

Obecna Regionalna Strategia Innowacji ma bezpośrednie przełożenie na kształt nowego RPO. Budowa strategii skończyła się w 2012 r., co umożliwiło odpowiednie konstruowanie programu (zatwierdzonego przez Komisję Europejską w grudniu ub. roku).

W efekcie np. unijne fundusze na infrastrukturę badawczo-rozwojową, która będzie wspierana w RPO, trafią wyłącznie na projekty w obrębie inteligentnych specjalizacji. Również tzw. usługi proinnowacyjne mają być adresowane przede wszystkim do firm działających w inteligentnych specjalizacjach (chodzi o projekty przygotowujące przedsiębiorców do badań naukowych, a także do kupowania sprzętu związanego z badaniami, a docelowo z produkcją).

"Jeśli będziemy mówić o wspieraniu działań inwestycyjnych przedsiębiorców, tu także jest szczególne wsparcie dla inteligentnych specjalizacji - działającym w tych branżach chcemy dać dotacje. W przypadku pozostałych obszarów będą to już instrumenty zwrotne" - wskazała Jedynak.

Praktycznie całe wsparcie dla inteligentnych specjalizacji ma odbywać się w RPO w trybie konkursowym. W pewnej części zamknięty będzie jednak katalog wspieranych projektów, np. środki na infrastrukturę badawczo-rozwojową dla instytucji naukowych będą rozdzielane tylko w obrębie projektów zawartych w Kontrakcie Terytorialnym dla Woj. Śląskiego. Przedstawiciele urzędu marszałkowskiego wstępnie planują ogłoszenie pierwszych takich konkursów w drugim lub trzecim kwartale br.

Jedną z instytucji ważnych dla dotychczasowych i najpewniej przyszłych przedsięwzięć związanych z innowacyjnymi kierunkami rozwoju regionu jest Główny Instytut Górnictwa w Katowicach (GIG).

Jak akcentuje dr inż. Jan Bondaruk, który w GIG zajmuje się m.in. tym tematem, dla Instytutu idea inteligentnych specjalizacji oznacza przede wszystkim kształtowanie i wzmacnianie obszarów przewag regionu. To tam powinny być koncentrowane środki interwencji publicznej, by uniknąć ich rozproszenia na obszary, które zapewne nie przyniosą korzyści.

W odniesieniu do przyjętych w woj. śląskim inteligentnych specjalizacji Bondaruk jako perspektywiczne postrzega przede wszystkim sfery ochrony środowiska oraz energii odnawialnej i poprawy efektywności energetycznej.

"Praktycznie w każdym centymetrze śląskiej ziemi znajdują się problemy do rozwiązania - poczynając od górnictwa, przez wieloletnie zaniedbania w gospodarce wodnej, składowiska odpadów... Możemy tu wzmacniać kompetencje wielu instytucji, aby region rozwiązując własne problemy, budował sobie własną ścieżkę rozwoju, a w przyszłości był w stanie eksportować tę wiedzę" - ocenił ekspert GIG.

Jego zdaniem w regionie należy podjąć "męską", a nieuniknioną decyzję o stopniowym odchodzeniu od tradycyjnej gospodarki węglowej. Pozwoli to na szybkie rozpoczęcie analiz, co z dziedzictwa pogórniczego będzie można wykorzystać w przyszłości (mogą to być np. kwestie energii wód kopalnianych czy wykorzystania cennych terenów pogórniczych).

Choć GIG, podobnie jak inne instytucje, nie chce przesądzać o zakresie planowanych projektów badawczo-rozwojowych, traktując tę wiedzę jako swego rodzaju tajemnicę handlową, wskazuje, że jest stroną projektów dotyczących infrastruktury badawczej, zgłoszonych do Kontraktu Terytorialnego.

Jeden z nich to "Centrum Czystych Technologii Węglowych..." obejmujący m.in. dobre wykorzystanie złóż i energii, a także minimalizowanie skutków działalności górniczej (znalazł się w Kontrakcie). Instytut zgłosił też projekt "Centrum Specjalizacji Technologicznych Energia-Środowisko-Zdrowie" mieszczący m.in. laboratoria środowiskowe, energii, medyczne czy teleinformatyczne służące wzmocnieniu współpracy między nauką i biznesem. GIG liczy, że projekt ten zostanie ujęty w Kontrakcie w ramach jego aktualizacji.

Jednym z narzędzi pomagających wdrażać w woj. śląskim ideę inteligentnych specjalizacji w życie są Regionalne Obserwatoria Specjalistyczne. Powstały one, aby regionalni przedsiębiorcy mieli miejsca, w których mogą wymieniać się informacjami czy zdobywać wiedzę o tym, co dzieje się w konkretnych obszarach technologicznych. Mają to być także swoiste punkty kontaktowe, w których można szukać eksperta, partnera biznesowego czy naukowego.

Obserwatoria prowadzą instytucje specjalizujące się w tych branżach, np. technologie ochrony środowiska monitoruje GIG, a technologie energetyczne - Park Naukowo-Technologiczny Euro-Centrum w Katowicach. Sieć regionalnych obserwatoriów jest otwarta i bezpłatna, a wiedza dostępna dla wszystkich (choć możliwe jest też np. świadczenie komercyjnych wyspecjalizowanych usług dla przedsiębiorców).

Prowadzący poszczególne obserwatoria opracowują m.in. coroczne raporty obejmujące diagnozę stanu danego obszaru technologicznego, trendów rozwoju czy realizowanych projektów. Są tam też dane o zasobach m.in. infrastrukturalnych, finansowych i ludzkich. Raporty publikowane są na stronach poszczególnych Obserwatoriów oraz na portalu Innobservator Silesia.

Obecnie działa już sieć pięciu takich obserwatoriów: od marca 2013 r. trzy poświęcone ochronie środowiska, technologiom informacyjnym i telekomunikacyjnym oraz technologiom energetycznym, a od stycznia 2014 r - dwa kolejne, zajmujące się branżami związanymi z medycyną, technologiami medycznymi oraz nanotechnologiami. Docelowo obserwatoriów ma być osiem - zgodnie ze zidentyfikowanymi obszarami technologicznymi regionu.

Innym projektem wspierającym inteligentne specjalizacje jest tzw. proces przedsiębiorczego odkrywania. To przedsięwzięcie czterech polskich województw, resortu gospodarki i Banku Światowego. Polega na gruntownym audytowaniu regionalnego rynku w celu odnalezienia takich niszowych firm, o które mogą opierać się nowe specjalizacje regionów. Planowane są rozmowy z takimi przedsiębiorcami - zachęcanie ich do współpracy i pokazywanie korzyści z niej.

Różne audyty przedsiębiorców prowadzono w regionie w kontekście specjalizacji już wcześniej (partnerem była m.in. Politechnika Śląska). Obecnie - jako audyt innowacyjno-technologiczny - działania te koordynują Regionalne Obserwatoria Specjalistyczne w swoich obszarach technologicznych. Efekty przedstawiane są w raportach Obserwatoriów oraz na "mapie aktorów innowacji", na której przedsiębiorcy już niebawem będą mogli szukać potencjalnych partnerów do współpracy czy pozyskiwania zewnętrznych środków.

Inteligentne specjalizacje woj. śląskiego i małopolskiego zostały też uwzględnione we wdrażanej od ub. roku Strategii dla Polski Południowej. Zidentyfikowano kilka pierwszych projektów, przy których mogłyby współpracować instytucje z obu województwa (m.in. w branży medycznej).

Projekty innowacyjne obu regionów były prezentowane podczas niedawnych spotkań w ramach przygotowywania rządowego tzw. Programu dla Śląska (i Małopolski).

Polem do współpracy w kontekście inteligentnych specjalizacji będą też mogły być tzw. regionalne agendy naukowo-badawcze. W minionym tygodniu Komisja Europejska zatwierdziła krajowy Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, w którym znajduje się duża pula środków na badania. To z niej będą czerpały regionalne instytuty badawcze (nie mają na ten cel środków w programach regionalnych). Ze względu na podobieństwo inteligentnych specjalizacji woj. śląskiego i małopolskiego przynajmniej pierwszy z tych regionów chciałby pracować przy tym mechanizmie wspólnie.