16 dni przeciwdziałania przemocy wobec kobiet (komunikat)

10.12. Warszawa - Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania informuje:

Od 25 listopada trwają obchody 16 dni przeciw przemocy wobec kobiet. Miliony ludzi na świecie, tysiące organizacji pozarządowych i wiele agend rządowych nagłaśniają problem przemocy wobec kobiet. Biuro Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania wspiera tę ważną akcję i codziennie publikuje artykuł o jednym z aspektów przemocy wobec kobiet.

Dziś przyjrzymy się kwestii programów dla sprawców.

Dzień 14: Za mało programów dla sprawców

Ważnym aspektem zwalczania i zapobiegania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, jest praca ze sprawcą. Dobrym tego przykładem jest Szwecja. Na spotkaniu z Agnieszką Kozłowską-Rajewicz, Pełnomocniczką Rządu ds. Równego Traktowania, Tomas Wetterberg, przewodniczący szwedzkiej organizacji "Mężczyźni za równouprawnieniem", tłumaczył, że w jego kraju kobiety zgłaszają przemoc na policję wiedząc, że władze im pomogą również wtedy, gdy będą chciały zostać z partnerem. W takim wypadku skierują go na odpowiednią terapię i pomogą całej rodzinie od nowa budować relację bez przemocy.

Są związki, w których obie strony chcą pomocy i odbudowania relacji i są takie, w których ofiara chce zakończenia związku. W obu wypadkach praca ze sprawcą jest ważna, ponieważ pomagając sprawcy, zmniejszamy zagrożenie przemocą w obecnym bądź kolejnym związku. Obecnie, ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przewiduje realizację programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc. Celem programów jest umożliwienie nabycia prawidłowych umiejętności wychowawczych, postaw małżeńskich oraz zachowań społecznych. Udział w programie jest dobrowolny, choć sąd może zdecydować o obowiązkowym udziale sprawcy przemocy domowej w programie. Z przeprowadzonej oceny efektywności programów wynika, że 40% sprawców przemocy, którzy przystąpili do nich, przez rok od zakończenia programów nie dopuściło się aktów przemocy.

Gwarancją właściwej realizacji programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych są zapisy zawarte w Krajowym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno-edukacyjne.

W ramach zadań własnych gmin i powiatów wynikających z ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie samorządy zobowiązane są do prowadzenia działań edukacyjnych, służących wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą, jak też do realizacji programów profilaktycznych, mających na celu udzielanie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci.

W jednostkach penitencjarnych podległych Ministerstwu Sprawiedliwości również prowadzonych jest szereg programów z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Areszty śledcze i zakłady karne realizują te programy na podstawie zarządzenia Nr 2/04 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie szczegółowych zasad prowadzenia i organizacji pracy penitencjarnej oraz zakresów czynności funkcjonariuszy i pracowników działów penitencjarnych i terapeutycznych.

Niestety, według sędziego Michała Lewoca z Ministerstwa Sprawiedliwości obecna oferta programów dla sprawców jest wciąż niewystarczająca: "Nawet najlepiej dobrany rodzaj kary w orzeczeniu skazującym sprawcę przemocy w rodzinie może nie wystarczyć do zmiany jego postawy względem osób najbliższych. Konieczne jest zastosowanie dodatkowych działań, mogących skutecznie wpłynąć na rewizję jego dotychczasowych zachowań, np. w postaci uczestnictwa sprawcy w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych. Zmiany w Kodeksie karnym dają wreszcie szansę na częstsze stosowanie tego środka probacyjnego, bez wstępnej zgody skazanego.

Sprawcy przestępstw związanych z przemocą w rodzinie, w tym w szczególności znęcania się z art. 207 kk, są szczególną grupą osób osądzonych. Bez względu na to, czy sąd zdecydował się zastosować wobec nich warunkowe umorzenie postępowania, czy też skazał i wymierzył karę, zwykle pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem, często nie są w stanie pogodzić się z myślą, że ich dotychczasowe zachowania były niewłaściwe.

Trudności z rozpoznaniem w swoim zachowaniu znamion przemocy w rodzinie, podobnie zresztą jak u osób pokrzywdzonych, kłopoty z uświadomieniem sobie funkcjonowania w rodzinie tzw. "przemocowej", wynikają z wielu powodów. Jednym z nich jest brak wiedzy na temat istoty, przyczyn i skutków przemocy w rodzinie, także sposobów radzenia sobie z nadchodzącymi symptomami zachowań przemocowych. Uczestnictwo osób stosujących przemoc w rodzinie w programach oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych pozwala na uzupełnienie wiedzy w tym zakresie, a także na korektę swoich własnych zachowań w przyszłości.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w art. 4 statuuje konieczność stosowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych. W art. 6 ust. 4 ustawy określono, że do zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez powiat należy w szczególności właśnie opracowywanie i realizacja takich programów.

W 2008 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zrealizowało projekt utworzenia dla sądów rejonowych znajdujących się w obszarze właściwości każdego sądu okręgowego bazy danych zawierających podmioty realizujące na tym terenie programy korekcyjno-edukacyjne. Kuratorzy sądowi zostali zobowiązani do zorientowania się jakie podmioty na terenie działania poszczególnych sądów rejonowych realizują takie programy, a także ocenę tychże podmiotów pod względem rzetelności i skuteczności działania. Bazy danych są aktualizowane każdego roku i zamieszczone na stronach internetowych każdego z 45 sądów okręgowych w całej Polsce. Nadto, w celu ułatwienia dostępu do tychże baz, na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości: http://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/przeciwdzialanie-przemocy-w-rodzinie/placowki-prowadzace-programy-korekcyjno-edukacyjne-dla-sprawcow-przemocy-w-rodzinie/ umieszczono linki, kierujące użytkowników na stronę konkretnego sądu okręgowego bezpośrednio do opublikowanej tam listy.

Analizując dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych pod względem liczby środków probacyjnych, w tym uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, należy stwierdzić, że zakres nakładanych na sprawców przestępstw tego typu środków jest niewielki.

Z danych statystycznych wynika, że tytułem środków probacyjnych wobec wszystkich skazanych w sądach powszechnych w 2011 roku jest obowiązek uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych (art. 72 § 1 pkt 6a kk) orzeczono jedynie w 296 przypadkach (2010 - 253, 2009 - 145) Jednocześnie z danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej wynika, że w sumie w 2011 r. w całym kraju do programów przystąpiło 4475 osób. Oznacza to, że sprawców kierowanych z sądów jest jedynie nieco ponad 6,5%!, choć w założeniu to z myślą o nich utworzono tego typu programy oddziaływań.

W 2011 roku za przestępstwo znęcania się z art. 207 § 1 kk skazano 13.588 osób (2010 - 13.569, 2009 - 14.506). Z tego wymierzono 12.806 kar pozbawienia wolności, w tym:

1.718 - bezwzględnych; 11.088 - z warunkowym zawieszeniem wykonania.

Biorąc pod uwagę powyższe dane statystyczne, ponad 80% orzeczeń skazujących za przestępstwo znęcania się to kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby. Na 11.088 tego typu orzeczeń jedynie w 296 przypadkach sądy zdecydowały się na nałożenie na skazanego obowiązku uczestniczenia w programach korekcyjno-edukacyjnych (to ok. 2,5% orzeczeń).

Trzeba także dodać, że niemal 30% wszystkich wyroków skazujących z art. 207 § 1 kk zapada w wyniku uwzględnienia przez sąd wniosku prokuratora o wymierzenie uzgodnionej z oskarżonym kary, bez konieczności przeprowadzania rozprawy (art. 335 § 1 kpk). Gdyby prokuratura w większej liczbie tego typu spraw, oprócz propozycji kary, wnioskowała także o orzeczenie obowiązków uczestnictwa w programach korekcyjno-edukacyjnych, liczba takich obowiązków oczywiście znacząco wzrosłaby. W celu zaktywizowania kuratorów sądowych w zakresie składania do sądu wniosków o nałożenia na osoby skazane, przebywające w okresie próby, obowiązku uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych, w 2012 roku Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało dla kuratorów sądowych wzory takich wniosków przy:

- warunkowym umorzeniu postępowania;

- warunkowym zawieszeniu wykonania kary;

- warunkowym przedterminowym zwolnieniu.

Podsumowując, należy podkreślić, że ok. 70% osób pokrzywdzonych (najczęściej małżonków lub partnerów w związkach nieformalnych) nie chce rozstawać się ze sprawcą przemocy, ale pragnie zmiany jego zachowań. Uczestnictwo w programach i uświadomienie sobie przez sprawcę szkodliwości jego dotychczasowych działań, może wpłynąć na eliminację zachowań przemocowych, zachowanie więzi rodzinnych i tym samym realizację postulatów osób pokrzywdzonych.

Zwiększona liczba sprawców biorących udział w programach daje szansę na to, że realnie ograniczone zostanie zjawisko przemocy w rodzinie oraz wpływ tego typu spraw do sądu, zarówno jako nowych postępowań, jak i w toku postępowania wykonawczego.

Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej (CAHVIO) wymaga, by realizowane były programy mające na celu nauczenie sprawców przemocy domowej zachowań bez uciekania się do agresji w relacjach międzyludzkich oraz zapobieganie recydywie sprawców przestępstw, zwłaszcza sprawców przestępstw na tle seksualnym. W myśl artykułu 16 Konwencji Polska będzie zobowiązana do tego, że przyjmie:

() niezbędne regulacje prawne i inne środki ustanawiające lub wspierające programy leczenia, zapobiegające recydywie sprawców przestępstw, zwłaszcza sprawców przestępstw na tle seksualnym. I zarazem będzie: () czuwać, aby bezpieczeństwo, wsparcie i poszanowanie praw człowieka ofiary miało pierwszorzędny charakter raz by, gdy jest to właściwie, programy te były ustanawiane i wdrażane w ścisłej współpracy z wyspecjalizowanymi jednostkami zapewniającymi wsparcie ofiarom.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi wyłączną i pełną odpowiedzialność za jego treść.(PAP)

kom/ abuj/