Bitwa o ograniczenia i obowiązki

Do biura Rzecznika Praw Obywatelskich napływają skargi klientów banków, w których wskazują, że zarówno podczas egzekucji administracyjnej, jak i sądowej banki dokonują blokady na wszystkich rachunkach bankowych dłużnika do wysokości egzekwowanej kwoty, nawet jeżeli na jednym rachunku znajdują się wystarczające środki na pokrycie długu.

Blokada każdego rachunku w przypadku egzekucji sądowej, jak i administracyjnej powoduje wstrzymanie przez banki wypłat ze wszystkich rachunków i tym samym ogranicza dostęp dłużnika do znacznie wyższych środków niż egzekwowana wierzytelność. Innymi słowy – im więcej rachunków bankowych posiada dłużnik, tym wyższa kwota zostaje zablokowana.

Jak podkreśliła Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej: RPO) w piśmie do prezesa Związku Banków Polskich, dodatkową uciążliwością jest również fakt, że zwolnienie blokady na wszystkich rachunkach bankowych nie następuje automatycznie po przekazaniu dochodzonej kwoty do organu egzekucyjnego, lecz trwa nawet do miesiąca. W konsekwencji przez cały ten okres dłużnik nie może korzystać z zablokowanych pieniędzy.

Podstawą prawną zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w razie egzekucji administracyjnej (prowadzonej przez ZUS albo urząd skarbowy) jest art. 81 § 1 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, zgodnie z którym zajęcie wierzytelności jest skuteczne w odniesieniu do rachunków bankowych dłużnika prowadzonych przez bank, niezależnie od tego, czy organ egzekucyjny wskazał w zawiadomieniu o zajęciu numery tych rachunków. Oznacza to, że w przypadku braku określenia rachunków bankowych zajęcie wierzytelności może obejmować wszystkie konta bankowe, zaś w sytuacji zaś gdy organ egzekucyjny określi w zawiadomieniu rachunek bankowy, istnieją wątpliwości, czy dochodzi wówczas do zajęcia pozostałych rachunków. W praktyce więc zdarzają się przypadki, że pomimo wskazania konkretnego numeru rachunku bankowego zajęcie wywołuje skutek także wobec pozostałych rachunków zobowiązanego prowadzonych przez bank zawiadomiony o zajęciu.

W zakresie egzekucji sądowej i artykułu 889 Kodeksu postępowania cywilnego RPO wskazała natomiast, że w sytuacji gdy nie został wskazany numer rachunku bankowego, zajęcie obejmie wszystkie rachunki dłużnika prowadzone przez bank, do którego skierowano zajęcie. W przypadku jednak przedstawienia konkretnego numeru rachunku zajęciu ulega jedynie wierzytelność z tego rachunku, natomiast inne rachunki są wolne od zajęcia. W opinii Rzecznika Praw Obywatelskich interpretacja i stosowanie wskazanych wyżej przepisów powoduje ryzyko zajęcia wyższych środków niż egzekwowana wierzytelność. Zdaniem prof. Ireny Lipowicz jest to nie do zaakceptowania, a w demokratycznym państwie prawa nie może dochodzić do sytuacji, w których obywatelom blokuje się dostęp ponad dochodzoną kwotę w postępowaniu egzekucyjnym, zwłaszcza jeżeli na jednym z rachunków znajdują się wystarczające środki. Jest to szczególnie rażące w przypadku, gdy dochodzona wierzytelność stanowi znaczną kwotę, a dłużnik posiada kilka rachunków bankowych.

W rezultacie RPO zwróciła się do prezesa Związku Banków Polskich o zajęcie stanowiska w tej sprawie i przekazywaniu informacji pomiędzy bankami a organami egzekucyjnymi, w sytuacji gdy dojdzie do zapłaty egzekwowanej kwoty.

Tymczasem do Sejmu trafił projekt zmian w Prawie bankowym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego, który ma na celu zwiększenie praw klientów banków przed konsekwencjami złożenia pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Obecnie obowiązujące przepisy Prawa bankowego nie regulują obowiązków informacyjnych banku wobec konsumentów, jak również przedsiębiorców, ani ich zakresu w kwestii składania pisemnych oświadczeń o poddaniu się egzekucji, gdy nie zostali we właściwy sposób poinformowani o skutkach jego złożenia. Także przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (dalej: kpc) nie zawierają upoważnienia dla sądu do badania, czy i w jaki sposób bank wypełnił wobec kontrahenta obowiązek informacyjny dotyczący skutków poddania się egzekucji bankowej na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego. W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnego sąd bada jedynie, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z
bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności.

Złożony w Sejmie poselski projekt zmian w Prawie bankowym przewiduje, że bank będzie miał obowiązek, przed zawarciem umowy, zamieścić w treści składanego oświadczenia pouczenie o skutkach wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego. Bank będzie miał także obowiązek poinformowania dłużnika o zamiarze złożenia do sądu wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu.

Projekt przewiduje też zmiany w kpc w zakresie procedury nadania przez sąd klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Zgodnie z obecnym brzmieniem art. 786² kpc sąd w prowadzonym postępowaniu o nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej (m.in. udzielenia pożyczek lub kredytów, udzielanie i potwierdzanie poręczeń) dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności. Oświadczenie o poddaniu się egzekucji powinno określać kwotę, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności.

Przedłożony przez wierzyciela tytuł egzekucyjny zawiera określenie banku, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia. Po zmianach sąd będzie musiał dodatkowo sprawdzić, czy bank dopełnił wobec dłużnika obowiązki informacyjne dotyczące zawieranej umowy i skutków poddania się egzekucji bakowej na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego.

W obecnym stanie prawnym przepisy nie przewidują doręczenia przez sąd dłużnikowi postanowienia o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Dłużnik ma prawo do wniesienia zażalenia dopiero z chwilą doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji przez komornika. Projekt wprowadza dla dłużnika bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, prawo do wniesienia zażalenia po doręczeniu przez sąd tego postanowienia.

Aktualnie egzekucja wszczęta przez bank na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, któremu została nadana klauzula wykonalności, podlega zawieszeniu przez sąd wyłącznie na wniosek dłużnika. Po zmianach komornik będzie miał obowiązek zawieszenia z urzędu postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, jeżeli dłużnik wniósł, spełniające wymogi formalne, żądanie pozbawienia tego tytułu wykonalności w całości lub części.

Ponadto oświadczenia o poddaniu się egzekucji na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego, podpisane przez osobę dokonującej z bankiem określonej czynności bankowej przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji ustawy zostaną uzupełnione o pouczenie o skutkach wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.

Zgodnie z założeniami omawiana nowelizacja wejdzie w życie w terminie 14 dni od dnia ogłoszenia, natomiast ze względu na konieczność przygotowania się sądów i pracowników sądów do zmian związanych z nadaniem klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu zmiany w kpc wejdą w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia projektowanej nowelizacji.