Fundusze kryminalne

_ Sprawą podziału unijnych dotacji trzeba chyba zainteresować szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego - ogłosił kilka miesięcy temu Marek Goliszewski, prezes Business Centre Club. Jego zdaniem system doboru ekspertów i oceny wniosków jest wręcz patologiczny! _ Niektóre wnioski o dotację są preferowane, inne odrzucane. Ci, którzy mają oceniać wnioski, po godzinach pracy sami je przygotowują _- stwierdził szef BCC. Najgłośniejszy przykład nadużycia to działalność byłej już wicedyrektor Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Za preferowanie wniosków straciła stanowisko, a sprawą zajmuje się prokuratura. Instytucja w proces oceny wniosku o dofinansowanie może zaangażować eksperta. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju ekspert to osoba, która ma zapewnić bezstronną i rzetelną ocenę projektów realizowanych w ramach programów operacyjnych. Ustawa nie reguluje trybu wyboru eksperta, określa jedynie kryteria, które musi spełniać kandydat, aby uzyskać taki status. W ustawie
wskazano podstawowe wymagania formalne, natomiast pozostałe kryteria - w tym przede wszystkim wymogi merytoryczne - określa instytucja zarządzająca danym programem operacyjnym. Zasadniczo instytucje tworząc procedury rekrutacji ekspertów korzystają z rozwiązań wypracowanych na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, w tym dotyczących organizacji otwartych naborów i rozmów kwalifikacyjnych. Niektóre z instytucji organizują testy sprawdzające. Ze względu na autonomię instytucji zarządzających, kryteria ustanawiane przez nie różnią się w zależności od programu. Niemniej jednak jako przykładowe ustanowione przez instytucje kryterium można wskazać wymóg doświadczenia zawodowego w dziedzinie objętej programem operacyjnym _- tłumaczą w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego.

Tyle teoria. Praktyka często jest jednak inna. Co pewien czas w prasie pojawiają się informacje o powiązaniach ekspertów z firmami doradczymi, z którymi - mniej lub bardziej aktywnie - współpracują lub są związani towarzysko. Często też piszą projekty, które mogą później oceniać jako eksperci. Choć udowodnić taki związek jest niezwykle trudno, zagrożenie patologią jest spore. Najgłośniejszym przykładem nadużyć związanych z ocenianiem projektów składanych przez beneficjentów jest tzw. sprawa Joanny Naliwajko, wicedyrektor Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy we Wrocławiu. Z racji swej funkcji m.in. nadzorowała pion wdrażający Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na Dolnym Śląsku. W ub.r. część wniosków o dofinansowanie projektów składanych w odpowiedzi na ogłaszane w ramach Priorytetu IX PO KL konkursy kierowana była na posiedzenia komisji oceny projektów niezgodnie z dokumentacją konkursową, ogłoszeniami o konkursie oraz obowiązującymi w Dolnośląskim Wojewódzkim Urzędzie Pracy procedurami. Późniejsza
kontrola urzędu marszałkowskiego wykazała, że wnioski te - pomimo tego, że zgodnie z procedurami powinny trafić na drugie lub trzecie posiedzenie komisji oceny projektów - na ustne polecenie wicedyrektor Joanny Naliwajko kierowane były na pierwsze.

_ Obecność wniosków na pierwszym posiedzeniu komisji była o tyle istotna, że ze względu na ilość wniosków złożonych w odpowiedzi na konkurs, istniało duże prawdopodobieństwo, że cała alokacja przeznaczona na konkurs zostanie rozdysponowana podczas wspomnianego pierwszego posiedzenia KOP. Oznaczało to, że beneficjenci, których wnioski oceniane były na kolejnych posiedzeniach miały niewielkie szanse na dofinansowanie. Kierowane poza kolejnością wnioski zostały złożone przede wszystkim przez Akademię Kształcenia Europejskiego, firmę zarządzaną - zgodnie z doniesieniami prasowymi - przez partnera życiowego Joanny Naliwajko. Wśród pozostałych występowały także wnioski o dofinansowanie projektów realizowanych w partnerstwie z Akademią Kształcenia Europejskiego _- informuje Mirosława Kwiatek, dyrektor Wydziału Europejskiego Funduszu Społecznego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego.

Na sprawę zareagowali wrocławscy urzędnicy. Na wniosek urzędu marszałkowskiego Dolnośląski Wojewódzki Urząd Pracy unieważnił dwa posiedzenia komisji oceny projektów i oceniane na nim projekty skierował na właściwe, przypadające im zgodnie z procedurą konkursową, posiedzenia KOP. Instytucja zarządzająca podjęła również decyzję o konieczności wstrzymania procesu certyfikacji środków do czasu wdrożenia wszystkich zaleceń pokontrolnych przez DWUP, co stało się dopiero w kwietniu tego roku. Sama Joanna Naliwajko została odwołana ze stanowiska, a prokuraturę zawiadomiono o podejrzeniu popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 (przekroczenie uprawnień funkcjonariusza publicznego) oraz w art. 224 (wywieranie wpływu na czynności urzędowe) kodeksu karnego, do którego mogło dojść podczas procesu weryfikacji i wyboru wniosków o dofinansowanie projektów oraz podpisywania umów o dofinansowanie realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego. Śledczy prowadzą postępowanie wyjaśniające. O
sprawie poinformowano też OLAF - Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych.

Zdaniem przedstawicieli instytucji zarządzających instrumentem gwarantującym uczciwość i obiektywizm eksperta jest głównie deklaracja bezstronności. Instytucja może korzystać jedynie z usług ekspertów, którzy złożyli oświadczenie o bezstronności. Złożenie oświadczenia jest obwarowane rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, za co grozi do trzech lat więzienia. Po fali prasowej krytyki Ministerstwo Rozwoju Regionalnego opracowało wzór oświadczenia o bezstronności i przekazała go wszystkim instytucjom korzystającym z usług ekspertów, które funkcjonują w ramach krajowych programów operacyjnych. Formularz zawiera przykładowy katalog okoliczności stanowiących konflikt interesów, który może zostać rozbudowany przez daną instytucję, ale nie może być już zawężany. Katalog ten uwzględnia jako konflikt interesów sytuację, w której ekspert ocenia wniosek, w którego przygotowaniu brał osobisty udział lub uczestniczyła firma z którą jest powiązany, a także sytuację, w której oceniałby wniosek z
nim konkurujący.

W Ministerstwie Gospodarki, która jest instytucją zarządzającą dla części Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, opracowano zasady i reguły wyboru i pracy ekspertów, które - jak zapewniają urzędnicy - „kreują poufną, niezależną i obiektywną ocenę oraz skutecznie chronią przed występowaniem konfliktu interesów”. _ Kandydaci na ekspertów muszą uzyskać rekomendację instytucji naukowej lub badawczo-rozwojowej, instytucji lub organizacji wspomagającej naukę, instytucji i organizacji pozarządowej odpowiadającej za kształt i realizację polityki naukowej państwa, towarzystwa, stowarzyszenia naukowego, fundacji działającej na rzecz nauki, samorządu zawodowego, samorządu wojewódzkiego, izby gospodarczej, organizacji pozarządowej lub innej organizacji. Rekomendacja tych instytucji ma na celu uwierzytelnienie kandydatur potencjalnych ekspertów. W ramach działań PO IG będących w naszej kompetencji nie spotkaliśmy się z problemem nieuczciwych ekspertów oceniających projekty przedkładane do dofinansowania _ -
zapewniają w Ministerstwie Gospodarki. Także w umowie zawartej z ekspertem znajdują się zapisy o zachowaniu niezależności, bezstronności i poufności w stosunku do wnioskodawców. Podpisując umowę ekspert zobowiązuje się do niepodejmowania żadnych kontaktów z wnioskodawcami, niewykorzystywania do celów innych niż ocena projektu danych uzyskanych w toku prac komisji konkursowej, jak również nie zatrzymywania kopii jakichkolwiek pisemnych lub elektronicznych informacji związanych z ocenianymi projektami.

Regiony zarządzające programami operacyjnymi indywidualnie ustalają zasady naboru i wynagradzania ekspertów. Wielu korzysta z fachowców z listy Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, ale coraz częściej oceny dokonują eksperci wpisani do regionalnych baz ekspertów oraz pracownicy instytucji zarządzających. Ekspertom, którzy zostali wybrani przez zarząd województwa do oceny wniosków w poszczególnych działaniach, po zamknięciu naboru na dany konkurs zostaje przedstawiona lista złożonych projektów. Ekspert podpisuje oświadczenie, iż w sposób bezpośredni nie był zaangażowany w przygotowywanie wniosku i dokumentacji do wniosku - przy projektach, które na niej się znajdują. Następnie ekspert na posiedzeniu zespołu oceniającego podpisuje deklaracje bezstronności oraz poufności. _ W województwie kujawsko - pomorskim brak możliwości podpisania przez eksperta oświadczenia wyklucza go z oceny wszystkich wniosków, które wpłynęły na dany konkurs _- tłumaczy Joanna Araszewicz z Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu
Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu. W regionie kujawsko - pomorskim - jak zapewniają urzędnicy samorządu wojewódzkiego - propozycje zaostrzenia pracy ekspertów zaproponowane przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego były zbieżne z działaniami prowadzonymi przez Instytucję Zarządzającą. Po konsultacjach z ministerstwem i pozostałymi regionami procedury te zostały uszczegółowione tak, aby w przejrzysty sposób zapewnić bezstronną ocenę projektów składanych do dofinansowania.

_ Chodzi głównie o wyraźne wskazanie ekspertom odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań oraz rozdzielenie deklaracji poufności i bezstronności. Do tej pory nie było przypadku skreślenie eksperta z listy _ - zapewnia Joanna Araszewicz z Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Natomiast po ujawnieniu nadużyć na Dolnym Śląsku wdrożony został tam program naprawczy, zakładający zmiany organizacyjne w Dolnośląskim Wojewódzkim Urzędzie Pracy. Od maja br. wrocławski urząd marszałkowski przejął z Dolnośląskiego Wojewódzkiego Urzędu Pracy zadania związane z wdrażaniem działania 8.2 oraz całego Priorytetu IX programu Kapitał Ludzki. Dolnośląska Instytucja Pośrednicząca zaostrzyła zasady powoływania asesorów do pracy w komisjach oceny projektów. Przed rozpoczęciem oceny merytorycznej wniosków w ramach każdego konkursu eksperci zapoznają się z listą wniosków skierowanych do oceny i - jeżeli stwierdzą konflikt interesów lub ryzyko złamania zasady bezstronności - zobowiązani są wycofać się z udziału w
posiedzeniach KOP. Eksperci nie mogą być związani z wnioskodawcami stosunkiem osobistym, służbowym lub finansowym. Obostrzenia sięgają w przeszłość - nie mogli również w ciągu ostatniego roku zasiadać we władzach ani być udziałowcami podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie w ramach danego naboru wniosków. Zaostrzone zostały też konsekwencje związane ze wskazaniem przez osobę oceniającą konfliktu interesów. Obecnie ekspert wskazujący konflikt interesu w stosunku do jednego wniosku nie może oceniać żadnego projektu w ramach danego naboru oraz zostaje wykluczony z Komisji Oceny Projektów. Według poprzednich zasad ekspert był wykluczany tylko z oceny projektu w stosunku do którego zgłosił konflikt interesu, czyli pozostawał nadal członkiem Komisji Oceny Projektu i oceniał inne wnioski w danym naborze.

Wynagrodzenie ekspertów nie należą do niskich, najczęściej fachowcy oceniają po kilka - a nawet kilkadziesiąt wniosków. Zgodnie z ministerialnym rozporządzeniem, za każdą opinię mogą otrzymać maksymalnie trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, a w uzasadnionych przypadkach, wynagrodzenie może dodatkowo wzrosnąć o połowę. Stawki ustalają instytucje zarządzające. Dla przykładu, na Dolnym Śląsku za ocenę merytoryczną wniosku o dofinansowanie obowiązują dwie stawki - 1200 zł za ocenę wniosku o dofinansowanie projektu składanego w trybie indywidualnym lub 600 zł - w trybie konkursowym i systemowym. W przypadku przygotowania dodatkowej opinii do projektu na wniosek innego eksperta, wynagrodzenie stanowi połowę stawki podstawowej za ocenę projektu w danym trybie, a ekspert zlecający opinie dostaje również połowę pierwotnej stawki za ocenę jednego projektu. Natomiast za dokonanie oceny merytorycznej jednego wniosku w ramach działania 1.1 „Inwestycje dla przedsiębiorstw” i 1.2
„Doradztwo dla firm oraz wsparcie dla instytucji otoczenia biznesu” RPO WD oraz przeniesienie do niego autorskich praw majątkowych, ekspert otrzymuje: 200 zł za ocenę wniosku wraz z oceną zdolności finansowej wnioskodawcy, 150 zł za ocenę wniosku z załączoną promesą kredytową lub leasingową (czyli bez oceny zdolności finansowej) lub po 100 zł za sporządzenie projektu rozstrzygnięcia odwołań w przypadku wniesienia przez wnioskodawców odwołań w zakresie negatywnej oceny merytorycznej oraz za wydanie opinii w przypadku złożenia przez wnioskodawców wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy. Najwyższe wynagrodzenie dla eksperta na Dolnym Śląsku to 15 tys. zł. W województwie kujawsko - pomorskim z kolei stawka za ocenę jednego wniosku dla ekspertów ds. oceny technicznej i finansowo-ekonomicznej to 300 zł.

Po stwierdzeniu nadużyć na Dolnym Śląsku Ministerstwo Rozwoju Regionalnego nie ustanowiło odrębnych procedur dla kontroli jakości usług świadczonych przez ekspertów. Odbywa się ona w ramach kontroli systemowej. W 2008 r. oceniono jakość usług świadczonych przez ekspertów z listy MRR. Spośród 971 ekspertów znajdujących się na niej, instytucje zarządzające skorzystały z usług 196 osób. Pozytywnie oceniono usługi świadczone przez 181 fachowców. Negatywnie oceniono pracę tylko pięciu ekspertów, a w stosunku do dziesięciu osób ocena jakości ich pracy nie została wydana ze względu na zbyt małą liczbę opinii, które sporządzili. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zapowiedziało także, że spróbuje zachęcić regionalne izby obrachunkowe do kontroli procedur samorządowych w zakresie oceny wniosków o dotacje.

Status eksperta mogą uzyskać osoby (wymogi ogólnokrajowe) korzystające z pełni praw publicznych, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, nie skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne lub za umyślne przestępstwo skarbowe oraz spełniające inne wymogi określone w systemie realizacji programu operacyjnego. W zależności od wymogów Instytucji Zarządzającej, są to najczęściej wykształcenie wyższe magisterskie lub inżynierskie, określone w latach doświadczenie zawodowe, znajomość przepisów branżowych, umiejętność dokonywania oceny studium wykonalności i biznes planów, umiejętność przeprowadzania analizy ekonomicznej i finansowej, doświadczenie w zakresie funduszy strukturalnych, autorstwo lub współautorstwo publikacji związanej z ocenianą tematyką. Mniejsze zło
Arkadiusz Protas, wiceprezes Business Centre Club:
_ Istnienie konfliktu interesów przy ocenie wniosków przez ekspertów jest potwierdzane i sygnalizowane przez różne osoby, m.in. składające wnioski czy zajmujące się profesjonalną pomocą przy wypełnianiu wniosków. Jednak badanie, które należałoby przeprowadzić i które rzetelnie miałoby odpowiedzieć na ten temat jest czasochłonne. Dodatkowo kwestię utrudnia fakt, że 6 czerwca listy ekspertów zostały usunięte ze stron internetowych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Kluczowa i odczuwalna zmiana, do jakiej doszło w ostatnim czasie, dotyczy oświadczenia o bezstronności eksperta oceniającego wniosek. Zawiera ono szereg restrykcyjnych zapisów, jednak nie jest to zmiana będąca następstwem nagłośnionej afery medialnej. Prace nad zmianą oświadczenia rozpoczęły się wcześniej - przedstawiciele BCC zgłosili kilka uwag dotyczących bezstronności, które takie oświadczenie powinno zawierać. Z informacji z Ministerstwa Rozwoju Regionalnego wynika, że pracuje ono nad nowymi wytycznymi dotyczącymi wybierania ekspertów.
Jednocześnie niektóre instytucje wdrażające same przeprowadziły weryfikację ekspertów, w jednej z nich zredukowano ilość ekspertów aż o ok. 70 proc. Co prawda negatywnie odbija się to na czasie związanym z oceną wniosków, ale jest to naszym zdaniem jednak mniejsze zło. _

Deklaracja poufności
*Małgorzata Pisarewicz, rzecznik Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego w Gdańsku: *
_ Wszyscy eksperci w województwie pomorskim przed przystąpieniem do oceny projektów podpisują deklaracje poufności i rzetelności oraz oświadczenie o bezstronności dla każdego z projektów będących przedmiotem oceny, zgodnie ze wzorem zaproponowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Oświadczenie o bezstronności jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej i odnosi się w swej treści zarówno do projektów będących przedmiotem oceny, jak i do wszystkich projektów będących przedmiotem danego postępowania konkursowego. W związku z tym nie ma możliwości, aby ekspert oceniał projekt, którego jest autorem. Ma ponadto obowiązek wykluczenia się z oceny, jeżeli istnieje związek pomiędzy jego osobą i jakimkolwiek projektem lub jakimkolwiek podmiotem zaangażowanym w jakikolwiek projekt biorący udział w postępowaniu konkursowym. _

Komplikacje z asesorami
*Mirosława Kwiatek, dyrektor Wydziału Europejskiego Funduszu Społecznego w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego: *
_ Na Dolnym Śląsku już przed 1 kwietnia 2009 r. stosowane były rozwiązania w celu zapobiegania konfliktom interesów asesorów. Kandydat na asesora składał oświadczenie, które musiał ponowić przed powołaniem w skład konkretnej komisji oceny projektów, w którym oświadczał m.in. że nie jest pracownikiem podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie w ramach komponentu regionalnego PO KL lub pracownikiem podmiotu świadczącego usługi w zakresie przygotowania wniosków o dofinansowanie projektów w ramach komponentu regionalnego PO KL. Obostrzenia stawiane asesorom w województwie dolnośląskim spotykały się z krytyką części opinii publicznej. Pod wpływem negatywnych opinii ze strony potencjalnych asesorów - będących jednocześnie projektodawcami - w październiku 2008 roku dolnośląska IP PO KL zadecydowała o złagodzeniu wymogów stawianych kandydatom na asesorów, ale dodatkowo przed powołaniem w skład komisji oceny projektów wymagane było oświadczenie, które znacząco ograniczało możliwość uczestnictwa w komisji osobom,
które były powiązane z podmiotami ubiegającymi się w danym roku o dofinansowanie w działaniu lub poddziałaniu PO KL, w którym prowadzona była ocena wniosków lub z podmiotami, które świadczyły usługi w zakresie przygotowania wniosków o dofinansowanie. Tak ostre kryteria nie były wówczas wymagane ogólnokrajowymi zasadami PO KL. _

Sposoby na wątpliwości
Joanna Araszewicz, Departament Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu:
_ Jeżeli w trakcie trwania oceny powstaną okoliczności mogące budzić wątpliwości co do bezstronnej oceny wybranych projektów, eksperci, którzy nie mogą podpisać deklaracji bezstronności podpisują deklarację poufności, a wniosek jest przekazywany pod obrady innego zespołu oceniającego. Projekty, co do których nie jest możliwe podpisanie deklaracji bezstronności przez wszystkich ekspertów wchodzących w skład danego zespołu oceniającego, są również przekazywane pod obrady innego zespołu oceniającego _

Rafał Makowski
Fundusze Europejskie