Jak piszą do nas firmy? Tak, że bez doktoratu ani rusz

Monitom, które otrzymujemy, kiedy zalegamy z zapłaceniem rachunku, przyjrzeli się poloniści z Pracowni Prostej Polszczyzny Uniwersytetu Wrocławskiego. Okazuje się, że wiele upomnień w ogóle nie nadaje się do szybkiej lektury. Trzeba im poświęcić sporo czasu, a żeby zrozumieć, o co w nich chodzi, trzeba sporego oczytania – nawet na poziomie studiów doktoranckich.

- Największym problemem badanych przez nas pism była ich kompozycja – we wszystkich zauważyliśmy tzw. spychacze informacji – mówi wp.pl dr Tomasz Piekot z Pracowni. I wyjaśnia: "To takie fragmenty tekstu, które przekazują nam informacje już znane albo zupełnie nieistotne, przez co opóźniają pojawienie się treści ważnych i nowych - przede wszystkim: ile, do kiedy i na jakie konto mamy zapłacić. Spychaczami może być powołanie się na ustawę już w pierwszym zdaniu – jeszcze przed informacją, czego dotyczy pismo. Może to być też mówienie o mówieniu: 'Szanowna Pani, w odpowiedzi na pismo z dnia 03.04.2016 roku uprzejmie informuję, iż...'".

Choć niektóre pisma są dzielone na sekcje i mają czytelne nagłówki, to większość przypomina zwarty blok tekstu, w którym sami musimy znaleźć najważniejsze informacje. Aby swobodnie i ze zrozumieniem czytać pisma upominawcze, które otrzymujemy od firm i instytucji, należałoby uczyć się przez 19 lat. - Problemem są też długie zdania – najdłuższe, jakie do tej pory znaleźliśmy, liczy 77 wyrazów! – zauważa Piekot.

Ekspert zwraca uwagę, że firmy naśladują w monitach sądy i urzędy. Stąd patetyczny styl, powoływanie się na ustawy, grożenie konsekwencjami. Nie brakuje też słów, które brzmią dumnie, tajemniczo i podniośle. - Nazwaliśmy je słowami bufonami. Oto kilka przykładów: zamiast "że" – "iż", zamiast "wpłacić" – "uiścić" lub "dokonać wpłaty", zamiast "przypominać" – "pragnę nadmienić", zamiast "od 3.04.2016" – "począwszy od 03.04.2016" – wylicza dr Piekot.

W piśmie z elektrowni czy banku nietrudno znaleźć też zombie i NN. A konkretnie rzeczowniki zombie i czasowniki NN. Te pierwsze to wyrazy, które kończą się na -anie, -enie, -cie. Czyli "zapłacenie", "nieuregulowanie", "zwlekanie". - Rzeczowniki zombie włóczą się po zdaniu bez świadomego podmiotu i łączą się w watahy wyzute z życia – wyjaśnia Piekot. Czasowniki NN powodują, że właściwie nie wiadomo, kto jest odpowiedzialny za daną czynność. Przykłady? "Należność nie została uregulowana", "Spłata raty nie została zaksięgowana".

Badania Krajowego Rejestru Długów z 2015 roku wykazały, że 23 proc. dłużników nie płaciło, bo zapomniało o terminie, a 10 proc. po prostu zgubiło rachunek czy fakturę. Ale firmy zachowują się w swoich upomnieniach, jakby każdy dłużnik był złym klientem lub cwaniakiem. Skąd takie podejście?

Zdaniem Tomasza Piekota, przyczyn trzeba szukać głęboko, jeszcze w czasach zaborów. Polski język instytucjonalny ogólnie jest zawiły i nieprzyjazny. - Od rozbiorów polski język urzędowy nie mógł rozwijać się naturalnie. Po odzyskaniu niepodległości szybko przetłumaczyliśmy stosowany dotychczas przez zaborcę niemiecki język urzędowy - i tak w dużym stopniu pozostało. Dziś brzmi on po polsku, jednak mentalnie wciąż tkwi w czasach zaborów. Później władzom PRL też nie zależało na przyjaznym języku do obywatela. A że w tym okresie nie mieliśmy też niezależnej sfery komercyjnej, powstające po roku 1989 firmy sięgnęły po jedyne dostępne wzorce - zaczęły pisać do klientów jak urzędy – wyjaśnia. Ten styl dominuje w przestrzeni publicznej do dziś. Niewiele firm i urzędów decyduje się na zmianę tej perspektywy.