Rynek będzie musiał dostosować się do potrzeb seniorów

Z informacji Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że miniony rok był pierwszym od 11 lat, kiedy w Polsce mieliśmy dodatni przyrost ludności. Czy uda się to powtórzyć w kolejnych latach?
Mam nadzieję, że tak. W ostatnich latach wzrost liczby urodzeń spowodowany był zarówno tym, że wzrasta wskaźnik dzietności – kobiety decydują się na posiadanie większej liczby dzieci, na ich urodzenie decydują się też kobiety, które odkładały taką decyzję w poprzednich latach – jak i tym, że wzrasta średni wiek, w którym kobiety w Polsce rodzą potomstwo. Dodatkowo, obecnie rodzą się dzieci dość licznego wyżu demograficznego lat 80. Dzięki tym czynnikom, więcej jest dzieci i w kilku najbliższych latach sytuacja ta powinna się utrzymać. Niestety, w długim okresie liczba Polaków, jak pokazują prognozy demograficzne, będzie maleć.
Prognozy GUS i Eurostatu dla Polski są dość niepokojące. Jak system zabezpieczenia społecznego poradzi sobie z rosnącym odsetkiem seniorów? Jakie mogą być tu zagrożenia – np. wzrost składek ubezpieczeniowych....
Trzeba pamiętać o tym, że część reform w Polsce, w tym przede wszystkim reforma emerytalna, wdrażane były właśnie po to, aby uniknąć problemów, jakie starzenie się ludności może spowodować dla systemów zabezpieczenia społecznego. Jak pokazują prognozy wydatków publicznych związanych ze starzeniem się ludności, w tym te przygotowywane dla Komisji Europejskiej, Polska należy do krajów, w których wydatki na te systemy w sumie nie powinny istotnie wzrastać. Wydłużanie wieku emerytalnego, także większa aktywność zawodowa seniorów, będąca, mam nadzieję, wynikiem realizacji takich działań, jak chociażby program „Solidarność pokoleń 50+” (mający zaktywizować zawodowo osoby starsze – red.), powinny prowadzić do utrzymania wydatków systemów zabezpieczenia społecznego na poziomie możliwym do sfinansowania, przede wszystkim w przyszłości. Należy szukać takich rozwiązań, które nie będą prowadzić do zwiększania składek. Może się bowiem okazać, że ci, którzy pracują, nie będą skłonni do ich płacenia.

Jaki wpływ zmiany demograficzne mogą mieć na gospodarkę Polski, rynek finansowy czy system edukacji?
Zmiany demograficzne dotykają wielu obszarów – edukacji, rynku pracy, systemów ochrony zdrowia czy systemów emerytalnych. Dla przykładu: maleć będzie liczba dzieci i młodzieży, co oznacza, że system edukacyjny będzie mniej obciążony niż dotychczas. Ale też oznacza to wyzwanie, szczególnie w małych miejscowościach, aby utrzymać obecne instytucje edukacyjne. Powinna wzrastać rola i funkcja edukacji dorosłych – pracodawcy będą szukali możliwości jak najlepszego wykorzystania zasobów pracy, w tym także osób po 45. roku życia. Rynek finansowy też będzie musiał dostosować się do potrzeb klientów w innych grupach wieku niż dzisiaj – na przykład w wielu krajach popularnym produktem są tzw. reverse mortgages (odwrócone hipoteki), w ramach których starsze osoby otrzymują transfery pieniężne od banków w zamian za prawo własności do ich domu w przyszłości. Starzenie się ludności będzie także powodować wzrost roli usług adresowanych do osób starszych, co niektórzy nazywają rozwojem tzw. srebrnej gospodarki (silver
economy).
Co można zrobić, by przygotować się do tej sytuacji? Czy możliwy jest np. powrót do pomysłu ubezpieczenia pielęgnacyjnego?
Rozwój usług opiekuńczych, zarówno dla dzieci jak i osób starszych, stanowi istotne wyzwanie. Rząd wskazuje na to w programie „Solidarność pokoleń 50+”. Najpierw warto zastanowić się, jaki powinien być model tych usług, a potem zastanowić się, jak je finansować.

Jakie rząd podejmuje działania, by zachęcić rodziny do posiadania większej liczby dzieci?
Przede wszystkim szukamy rozwiązań, które ułatwią godzenie pracy i życia rodzinnego. W Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej przygotowaliśmy założenia do ustawy, która ma regulować zasady opieki nad małymi dziećmi (do trzech lat) po to, aby uelastycznić i ułatwić możliwość organizacji opieki, a co za tym idzie, ułatwić rodzicom wykonywanie pracy. Jak pokazują doświadczenia krajów europejskich – w tych państwach, gdzie więcej kobiet pracuje, rodzi się także więcej dzieci. Również wszelkie działania uelastyczniające zatrudnienie pomagają łączyć pracę i życie rodzinne.

Jakie odnoszono sukcesy, a jakie błędy popełniano w tej kwestii w poprzednich latach?
Na pewno sukcesem jest to, że polityka rodzinna stanowi istotny element debaty ogólnospołecznej, który coraz częściej zyskuje akceptację wszystkich środowisk.

Czy sytuację mogą poprawić powroty emigrantów i czy możemy na nie liczyć?
Powroty emigrantów sprzyjają chociażby łączeniu się z powrotem rodzin i zmniejszaniu zjawiska „sieroctwa emigracyjnego”, z którym zaczynaliśmy mieć do czynienia w Polsce. Jak pokazują statystyki, coraz więcej Polaków decyduje się na powrót do kraju.

O jakich rozwiązaniach mających zapobiec kłopotom demograficznym dyskutuje się w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i w UE?
Dyskusja w tych instytucjach opiera się na poszukiwaniu działań, które pozwolą jak najlepiej wykorzystać istniejące zasoby. Dlatego na przykład w obszarze emerytalnym dużo uwagi poświęca się wydłużaniu aktywności zawodowej i wydłużaniu wieku emerytalnego. Często poruszane są kwestie wieku emerytalnego – coraz więcej krajów decyduje się na jego wydłużanie. Ważny jest też wątek rozwoju usług opiekuńczych, a także działania w obszarze polityki rodzinnej, promujące zwiększenie dzietności.

W jakim stopniu przyrost naturalny może zależeć od polityki społecznej?
Jest to dość trudne wyzwanie. Patrząc na doświadczenia innych krajów, przede wszystkim tych, które osiągają duże sukcesy na tym polu: Francji, krajów skandynawskich, polityka społeczna sprzyjająca dzietności wymaga wielu lat skoordynowanych działań z obszaru świadczeń rodzinnych, ułatwienia godzenia pracy i życia rodzinnego, rozwoju sieci przedszkoli i żłobków dla opieki nad dziećmi. Kompleksowe i konsekwentne działania z tego obszaru pomagają wszystkim potencjalnym rodzicom realizować ich aspiracje, jeżeli chodzi o posiadanie potomstwa.

Dziękuję za rozmowę.

Aleksandra Kurowska