TK: uwłaszczenie za spłatę czynszu - niezgodne z konstytucją

Trybunał (P 17/10) odroczył utratę mocy obowiązującej zakwestionowanego przepisu o 12 miesięcy.

TK badał zgodność z konstytucją art. 48 ust. 1 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych w zakresie, w jakim przepis ten umożliwiał przeniesienie własności spółdzielczego lokalu mieszkalnego osobom, które spłaciły zadłużenie wynikające z umowy najmu lokalu. Dotyczyło to mieszkań zakładowych, przejętych nieodpłatnie przez spółdzielnie wraz z lokatorami.

Pytanie o zgodność tego przepisu z konstytucją złożyły do Trybunału trzy sądy: Apelacyjny w Katowicach, Okręgowy w Katowicach oraz Okręgowy w Gliwicach. Stało się tak w następstwie innego wyroku TK - z 16 lipca 2009 r. (sygn. K 64/07), w którym Trybunał uznał za niekonstytucyjny przepis, zgodnie z którym w razie nieodpłatnego nabycia przez spółdzielnię mieszkania zakładowego, najemcy pokrywali przy wykupie tylko koszty nakładów na utrzymanie budynku i spłacali zadłużenie w czynszu. Regulował to art. 48 ust. 3 tej ustawy.

We wtorkowym wyroku Trybunał zwrócił uwagę na to, że po utracie mocy obowiązującego art. 48 ust. 3, na skutek wyroku z lipca 2009 r., nie zmieniono odpowiednio przepisów. Poprzestano na art. 48 ust. 1 przyjmując, że uzależnia on przeniesienie własności lokalu jedynie od spłaty przez najemcę zadłużenia wynikającego z umowy najmu lokalu.

Zdaniem Trybunału jednak najemcy nie mogą w zamian za opłatę czynszu oczekiwać przeniesienia prawa własności. Ponoszenie opłat - jak podkreślił - w związku z korzystaniem z mieszkania jest podstawowym obowiązkiem każdego najemcy, wynikającym z umowy najmu lokalu. TK podkreślił, że uznanie tego przepisu za zgodny z konstytucją oznaczałoby, iż najemcom przysługiwałoby roszczenie o nieodpłatne przeniesienie własności lokalu. To natomiast stanowiłoby zbyt daleko posuniętą ingerencję w prawo własności. Dlatego też TK uznał, że przepis ten narusza art. 64 ust. 1 konstytucji.

Trybunał podkreślił, że dopuszczalne jest określanie cen niższych od rynkowych przy nabywaniu mieszkań przez ich dawnych najemców, jednak warunki te muszą spełniać konstytucyjne standardy proporcjonalności. Trybunał zaznaczył, że następstwa stosowania zaskarżonego przepisu są w wielu przypadkach nieodwracalne. Dlatego też odroczył utratę mocy obowiązującego art. 48 ust. 1 ustawy o 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

Trybunał podkreślił też, że następstwem wyroku powinna być zmiana przepisu, dlatego skierował postanowienie sygnalizacyjne do Sejmu w sprawie podjęcia prac nad zmianami w przepisach.

Ostatnio interpretacją art. 48 ust. 1 oraz nieobowiązującego już art. 48 ust 3 ustawy zajmował się także Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 2011 r. (sygn. V CSK 524/11). SN w uznał w tym wyroku, że najemcom mieszkań zakładowych przejętych przez spółdzielnie bezpłatnie należy się darmowe uwłaszczenie, jeśli wystąpili oni do sądu o potwierdzenie tego prawa do 30 grudnia 2009 r. Jako podstawę SN wskazał art. 5 ust. 4 ustawy z 2009 r. nowelizującej ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych. Zapisano w nim, że "do spraw sądowych toczących się i niezakończonych prawomocnym orzeczeniem stosuje się przepisy dotychczasowe", a więc - zdaniem SN - także art. 48 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.