Co nowego w raportach spółek giełdowych w 2009 roku?

Przed przystąpieniem do lektury pierwszych sprawozdań okresowych publikowanych w 2009 r., warto zapoznać się z kluczowymi zmianami w MSSF, by w pełni skorzystać z informacji ujawnianych przez zarządy przedsiębiorstw.

Czytelnicy sprawozdań finansowych oraz działy finansów spółek publicznych powinni przygotować się na dość istotne zmiany. Mają one związek z przyjętymi w ostatnim okresie przez Międzynarodową Radę Standardów Rachunkowości oraz Komitet ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej zmianami oraz interpretacjami do istniejących rozwiązań.

Zmiany w większości zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i tym samym stały się obowiązujące dla sprawozdań skonsolidowanych spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych. Pełna lista obejmuje łącznie ponad 30 zmian. Firmy publiczne od 2005 r. są zobowiązane do stosowania w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych MSSF zatwierdzonych przez Unię Europejską.

Po okresie pewnej stabilności przyszedł jednak czas na zmiany. Przedstawiamy nowe regulacje, które będą miały najistotniejszy wpływ na skonsolidowane sprawozdania finansowe, zamieszczane w raportach okresowych spółek giełdowych i tym samym powinny być najbardziej interesujące dla czytelników "Parkietu".

1 stycznia weszło w życie wiele zmian do MSR 1, dotyczącego prezentacji sprawozdań finansowych. Z punktu widzenia inwestora najistotniejsze zmiany będą dotyczyły nowego sprawozdania z całkowitych dochodów oraz zmian w nazewnictwie.Spółki będą zobowiązane do zaprezentowania pozycji "całkowitych dochodów", na którą będą składały się wynik netto (ustalony tak jak dotychczas) oraz skutki transakcji wpływających bezpośrednio na kapitał własny, niezwiązanych z akcjonariuszami jednostki.

Przykładem takich transakcji mogą być zmiany kapitałów z aktualizacji wyceny, zyski i straty z przeliczenia sprawozdania finansowego jednostki zagranicznej czy zyski i straty z aktualizacji wyceny dostępnych do sprzedaży aktywów finansowych oraz efektywna część zysków i strat z instrumentów zabezpieczających w zabezpieczeniach przepływów pieniężnych. Nowy MSR 1 wymaga: - sporządzenia jednego sprawozdania z całkowitych dochodów - w takim przypadku rachunek wyników zostałby "wydłużony" o pozycje składające się na całkowite dochody, ale nazwa "rachunku wyników" zniknie ze sprawozdania finansowego, lub - sporządzenia dwóch sprawozdań: osobno rachunku wyników (tak jak dotychczas) oraz nowego sprawozdania z całkowitych dochodów zaczynającego się od zysku lub straty.

Powyższa modyfikacja pociąga za sobą również korektę kształtu sprawozdania ze zmian w kapitale własnym, w którym będą prezentowane wszystkie zmiany wynikające wyłącznie z transakcji z właścicielami jednostki (np. podniesienie kapitału, wypłaty dywidend) oraz wynik całościowy.

MSR 1 przewiduje również nowe nazewnictwo podstawowych elementów sprawozdania finansowego. I tak "bilans" został zastąpiony "sprawozdaniem z sytuacji finansowej", a "rachunek przepływów pieniężnych" - "sprawozdaniem z przepływów pieniężnych". Jednakże standard dopuszcza również stosowanie przez jednostki innych nazw, co może oznaczać pojawienie się wielu wariantów nazwy dotychczasowego bilansu w sprawozdaniach spółek publicznych.

Ostatnią ważniejszą zmianą jest obowiązek prezentacji sprawozdania z sytuacji finansowej na początek okresu porównawczego w przypadku dokonania korekt okresów poprzednich (np. w wyniku błędu lub zmiany zasad rachunkowości).

Oznacza to, że spółki dokonujące takich zmian przedstawią inwestorom bilans na koniec co najmniej trzech okresów. Przykładowo: jeśli w 2009 r. spółka dokona zmian zasad rachunkowości dotyczących wyceny zapasów, w sprawozdaniu finansowym na 31 grudnia 2009 r. będzie musiała przedstawić bilans na 31 grudnia 2009 r. oraz przekształcone dane porównawcze na 31 grudnia 2008 r. oraz 1 stycznia 2008 r.

Zgodnie z obowiązującym MSR 14, spółki zobowiązane są do przedstawiania wybranych danych finansowych (np. przychody, wynik operacyjny, aktywa) w podziale na tzw. segmenty sprawozdawcze. Segmenty te były dotychczas ściśle zdefiniowane w standardzie, co mogło prowadzić do niepełnego odzwierciedlenia faktycznej działalności spółki w sprawozdaniu finansowym. 1 stycznia wszedł w życie nowy standard MSSF 8 "Segmenty operacyjne", który znacząco zmienił sposób identyfikacji oraz prezentacji informacji o obszarach, w których prowadzona jest działalność spółki.

Główną zasadą nowego standardu jest ujawnianie informacji finansowych w takim przekroju, w jakim analizuje je zarząd spółki. Oznacza to, że w sprawozdaniach finansowych możemy spodziewać się ujawnienia przychodów i wyniku finansowego w podziale podobnym do danych prezentowanych w wewnętrznych raportach zarządczych.

MSSF 8 pozostawia jednak tzw. kryteria ilościowe, co oznacza, że inwestorzy będą mogli analizować jedynie dane segmentów istotnych, tzn. takich, które przekraczają 10 proc. przychodów, aktywów lub zysku/straty. Kierownictwo spółek może również ograniczyć szczegółowość publikowanych danych, stosując tzw. kryteria agregacji. Pozwalają one łącznie prezentować dane z obszarów o podobnej charakterystyce ekonomicznej (np. zbliżone produkty i usługi, typ klienta czy metody dystrybucji).

Warto zwrócić uwagę, że identyfikacja segmentów operacyjnych zgodnie z MSSF 8 może powodować konieczność realokacji wartości firmy dla celów przeprowadzania testu na utratę wartości. Zagadnienie to może stać się niezwykle istotne w 2009 r. ze względu na niepewne otoczenie gospodarcze, w jakim będą działały spółki giełdowe. *Odsetki powiększą wartość aktywów *

Od początku tego roku w wielu spółkach może się zmienić sposób ujmowania kosztów finansowania zewnętrznego (na przykład odsetek), jakie ponoszą w związku z nabyciem, budową lub wytworzeniem pewnych aktywów. Jest to spowodowane zmianą standardu MSR 23 "Koszty finansowania zewnętrznego". Zmieniony standard eliminuje możliwość wyboru polityki rachunkowości w odniesieniu do tego rodzaju kosztów.

Zgodnie z dotychczasowymi zasadami koszty odsetek, różnic kursowych czy też innych kosztów finansowania związanych z nabyciem, budową lub wytworzeniem pewnych aktywów (najczęściej środków trwałych, choć mogą to być też inne aktywa, jeżeli spełniają definicję "dostosowywanego składnika aktywów") mogły być ujmowane bezpośrednio w rachunku zysków i strat lub też alternatywnie spółki mogły zdecydować się, aby takie koszty powiększały cenę nabycia lub koszt wytworzenia finansowanego aktywa. Powyższy wybór utrudniał porównywalność wyników finansowych. Zgodnie ze zmienionymi zasadami wszystkie koszty finansowania zewnętrznego powinny obecnie być ujmowane w wartości aktywa.

Zmiana ta wpłynie przede wszystkim na spółki w branżach kapitałochłonnych, które wyróżniały się dużymi nakładami inwestycyjnymi (produkcja, energetyka, telekomunikacja, przemysł ciężki), a jednocześnie ujmowały koszty finansowania w wyniku finansowym.

Po dostosowaniu się do nowych zasad można się spodziewać, że w krótkiej perspektywie koszty finansowe takich przedsiębiorstw zmniejszą się, a wynik netto poprawi, natomiast w dłuższym okresie zostanie to wyrównane poprzez zwiększony poziom kosztów amortyzacji rzeczowych aktywów trwałych. Zmiana nie powinna natomiast wpłynąć na poziom EBITDA.

Wielu problemów mogą się spodziewać dyrektorzy finansowi, dla których zmiana ta oznacza konieczność dostosowania procesów księgowych, a wielu wypadkach również systemów i narzędzi wspierających sprawozdawczość finansową. MSR 23, mimo pozornego podobieństwa do przepisów polskich, znacznie się jednak od nich różni.

Grupy kapitałowe prowadzące aktywną politykę akwizycji będą musiały uważnie rozważyć liczne zmiany, które pojawiły się w związku ze zmianą MSSF 3 "Połączenia jednostek gospodarczych" oraz MSR 27 "Skonsolidowane i jednostkowe sprawozdanie finansowe".

Koszty związane z akwizycją, takie jak wynagrodzenia doradców, prawników, koszty wycen nie będą mogły, jak dotychczas, powiększyć kosztu połączenia, co najczęściej oznaczało powiększenie wartości firmy przejmowanej i nie wpływało na wynik przejmującej. Koszty te obecnie pomniejszą wynik finansowy spółki, która dokonała akwizycji, co spowoduje, że spółki zaczną baczniej się im przyglądać, a inwestorzy częściej będą skłonni rozliczać zarządy z kosztochłonności procesu przejęcia.

Inna istotna zmiana dotyczy przejęć dokonywanych etapami, tj. sytuacji, kiedy spółka posiadająca już udziały niedające jednakże jej kontroli nad określoną jednostką, nabywa pakiet kontrolny. W takiej sytuacji posiadane udziały zostaną na nowo wycenione w dniu objęcia kontroli, a wszelkie różnice między nową wyceną a wcześniejszą wartością będą powiększały lub pomniejszały wynik finansowy przejmującego.

Zatem jeśli grupa kapitałowa obejmie kontrolę nad firmą, której wartość wzrosła od momentu pierwszej inwestycji, wykaże dodatkowy zysk już w dniu objęcia kontroli. Gdy dotychczasowe udziały (niedające kontroli) mają wartość wyższą niż ich wartość godziwa na dzień objęcia kontroli - grupa kapitałowa rozpozna stratę na tej transakcji.

W przypadku nabycia lub sprzedaży akcji lub udziałów z udziałowcami niesprawującymi kontroli (dawniej: udziały mniejszości), które nie będą skutkowały zmianą kontroli (przejęciem lub utratą), zaczęły obowiązywać zasady odmienne od powyżej opisanych. W odróżnieniu od przejęć etapami, różnica między zapłaconą lub uzyskaną ceną a wartością przejętych lub sprzedanych akcjonariuszom mniejszościowym aktywów netto wykazana zostanie bezpośrednio w kapitałach własnych w sprawozdaniu skonsolidowanym. Stąd transakcje z akcjonariuszami mniejszościowymi nie powiększą wartości firmy w bilansie ani też nie przyniosą dodatkowych zysków bądź strat.

Powyższe zagadnienia to jedynie część zmian wprowadzonych w MSSF 3 i MSR 27. Nowelizacja tych standardów nie została jeszcze oficjalnie zatwierdzona do stosowania w Unii, ale zgodnie z harmonogramem prac staną się one najprawdopodobniej obowiązujące dla okresów rocznych po 1 lipca 2009 r. Mimo to warto już dzisiaj przeanalizować ich wpływ na ujęcie planowanych transakcji przejęć lub sprzedaży udziałów w spółkach zależnych, szczególnie że nowelizacje te będzie można stosować w sprawozdaniach finansowych również przed ich wejściem w życie.

Wśród obecnie wprowadzanych wielu mniejszych zmian w MSSF na wyróżnienie zasługuje interpretacja Komitetu ds. Interpretacji Międzynarodowej Sprawozdawczości Finansowej KIMSF 13 - "Programy lojalnościowe". Powstała ona w odpowiedzi na falę programów lojalnościowych, konkursowych i promocyjnych oferowanych m.in. przez sieci detaliczne, linie lotnicze, hotele i restauracje czy firmy telekomunikacyjne.

Dotychczas nie istniały jasne regulacje, w jaki sposób ujmować w wynikach finansowych skutki takich programów, a konkretnie - jak wycenić oraz kiedy ująć w wyniku finansowym należne klientom nagrody, punkty czy talony. Rozwiązania stosowane przez spółki znacznie się różniły między sobą.

Kluczowym przesłaniem nowej regulacji jest to, że programy lojalnościowe są de facto elementem transakcji wiązanej z inną transakcją sprzedaży. Jeśli sprzedajemy klientowi 50 litrów paliwa za 180 zł i równocześnie przyznajemy 100 punktów, które będą w przyszłości uprawniały go do otrzymania nagrody o określonej wartości, powinniśmy obecne przychody ze sprzedaży podzielić pomiędzy sprzedane paliwo i przyznane punkty.

Przychody przypisane do punktów powinny zostać odroczone do czasu, kiedy spółka przyzna nagrodę. Aby móc wykonać to skomplikowane ćwiczenie, spółka powinna dokonać wyceny punktów według ich wartości godziwej oraz wprowadzić system "śledzenia" liczby przyznanych i zrealizowanych punktów - co stanowi dość złożone zadanie dla służb finansowych i informatycznych.

W krótkiej perspektywie przychody przedsiębiorstw oferujących programy lojalnościowe mogą się zmniejszyć z powodu ich odroczenia w czasie, jednakże, w perspektywie kilku okresów, łączna kwota prezentowanych przychodów się nie zmieni.

Paweł Wesołowski, Radomił Malak
Parkiet