Czy pozwy zbiorowe to realna odsiecz dla opcji

Jedno jest pewne: nadzieja na wykorzystanie pozwów zbiorowych do takich sporów zapewne przyśpieszy wprowadzenie tej nowej procedury w Polsce, o czym mówi się już od kilku lat. Na wtorkowym posiedzeniu rząd zobowiązał ministra sprawiedliwości do przyśpieszenia prac nad projektem ustawy o pozwach zbiorowych, tak by trafił dzisiaj pod obrady Komitetu Rady Ministrów.

_ Nie ma przeszkód, by pozwy np. o ustalenie nieważności umów opcyjnych skorzystały z tej ścieżki _– wskazuje prof. Andrzej Jakubecki z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, członek zespołu Komisji Kodyfikacyjnej, która projekt ustawy o pozwach zbiorowych przygotowała. _ Wymaga się bowiem, by roszczenia były takie same, a nie te same, by istotne okoliczności, faktyczne żądania były wspólne – to też mamy. Trudniej będzie wykazać, że oparte są na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej, zwłaszcza w wypadkach, w których chodzi o bardziej skomplikowane umowy. Część z nich to zapewne jednak umowy powtarzalne i te łatwiej będzie zakwalifikować do wspólnego pozwu. _

_ Z całą pewnością część opcji da się podciągnąć pod procedurę pozwu zbiorowego, większość tych umów była raczej standardowa _– uważa prof. Aleksander Chłopecki z Uniwersytetu Warszawskiego, specjalista prawa papierów wartościowych. Zebrać można je w podgrupy, tak samo różne żądania, a w zależności od konkretnej sytuacji i podstawy prawnej można się domagać modyfikacji umowy z bankiem albo orzeczenia jej nieważności.

_ Jeden pozew zbiorowy może rozstrzygnąć wiele spraw _– dodaje adwokat Paweł Pietkiewicz z CMS Cameron McKenna. Ale zaraz dodaje, że musiałoby być co najmniej tyle pozwów, ile banków zawierających umowy opcji, a im bardziej one się różnią, tym użyteczność ich będzie mniejsza.

_ Pozew zbiorowy przewidziano do bardzo podobnych spraw, a umowy opcyjne zapewne znacznie się różnią. Poza tym wolałbym, aby to nowe narzędzie testowano na prostszych sprawach. Większe mam zaufanie i większą widzę skuteczność w zwykłym indywidualnym procesie cywilnym _– powiedział "Rz" Jakub Jacyna, rzecznik Warszawskiej Rady Adwokackiej.

_ Wszystkim, którzy wystąpią na drogę pozwu zbiorowego, by unieważnić umowy opcji, mówię “szczęść Boże”. Jestem jednak bardzo sceptyczny co do skuteczności niesprawdzonej w polskich warunkach instytucji pozwu zbiorowego _– wskazuje z kolei adwokat Piotr Nowaczyk, prezes Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej. Tym bardziej że chodzi o niebanalne żądania: unieważnienie dość skomplikowanych umów opcyjnych na podstawie np. klauzuli rebus sic stantibus. Niestety w tych propozycjach, radach przedkłada się pomysły modne, by nie powiedzieć piarowskie, nad skuteczne. Nic nie zastąpi sprawnych sądów, dobrze prowadzonego procesu.

Ojczyzną pozwów zbiorowych są Stany Zjednoczone, ale to wygodne zwłaszcza dla powodów (poszkodowanych) narzędzie zdobywa obywatelstwo w krajach europejskich. Dość różnie przyjmowane są modele (i ograniczenia). Obecna dyskusja wokół zastosowania ich do opcji może wpłynie na polski kształt tej instytucji (szczegóły projektu w ramce).

Formalności, których trzeba dopełnić

• z pozwem może wystąpić minimum dziesięć osób;
• roszczenia ich muszą być jednego rodzaju;
• i oparte na jednakowej podstawie faktycznej lub prawnej;
• wszyscy muszą ustalić jednakowe żądania;
• przystąpienie do grupy wymaga pisemnego oświadczenia;
• przed sądem występuje przedstawiciel grupy reprezentowany przez adwokata (radcę);
• zrzeczenie czy ograniczenie żądania wymaga zgody połowy członków grupy;
• koszty procesu członkowie grupy ponoszą proporcjonalnie.

Postępowanie składać się ma z czterech etapów: badania dopuszczalności pozwu zbiorowego; w razie zgody sądu inicjatorzy ogłaszają zasady przyłączenia się do listy; postępowania dowodowego, tyle że wspólne; wykonania wyroku i rozliczenia kosztów.

Marek Domagalski