Kompensata

O kompensacie możemy mówić w przypadku, kiedy przedsiębiorca sam mając długi w jednej firmie domaga się od niej spłaty swoich pieniędzy. Tak wiec kompensaty można dokonać, jeżeli dwie osoby są wobec siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem. Kompensata pozwala na łatwe i szybkie umorzenie wierzytelności.

Są dwa rodzaje potrąceń wierzytelności: umowne i ustawowe.
Potrącenie umowne nie jest regulowane Kodeksem cywilnym a jedynie zapisem w umowie między kontrahentami. Nie muszą oni przejmować się wyłączeniami od potrąceń, jakie nakłada Kodeks cywilny na potrącenia ustawowe. Umowa taka może być swobodnie kształtowana przez obie strony.

Potrącenie ustawowe natomiast normuje Kodeks cywilny.
Art. 498 Kc.
§ 1. Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko, co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Aby potrącenie ustawowe mogło nastąpić musimy wystąpić do drugiej osoby z oświadczeniem:
Art. 499. Kc.
Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

W kodeksie cywilnym nie ma informacji, w jakiej formie takie oświadczenie musi być sporządzone a więc forma jego jest dowolna. Można je złożyć ustnie, ale dla bezpieczeństwa lepiej zrobić to w formie pisemnej. Ważne tylko jest, aby doszło takie oświadczenie do wiadomości adresata. Kolejna informacja o potrąceniu ustawowym jest taka, że wierzytelności obu stron muszą być wymagalne.

Co to znaczy? Oznacza to, że ich termin wymagalności, co do spłaty już minął.
Można również skompensować wierzytelności przeterminowane. Tutaj jednak trzeba zwrócić uwagę na to czy potrącenie było możliwe jeszcze przed jej przeterminowaniem czy też nie. W sytuacji, kiedy potrącenie było możliwe już po przedawnieniu niestety takie ustawowe potrącenie nie jest możliwe. Potrącenie wierzytelności przedawnionej dokonuje się tak samo jak w przypadku nieprzedawnionych zaległości (długów).

Art. 502. Przesłanki potrącenia wierzytelności przedawnionej
Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.
Co w sytuacji, kiedy wierzytelność została zajęta? Może zdarzyć się taka sytuacja, kiedy osoba trzecia zajmie wierzytelność, którą chcielibyśmy skompensować.

*Art. 504. Potrącenie wierzytelności zajętej *
Zajęcie wierzytelności przez osobę trzecią wyłącza umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.
Jest to trochę skomplikowany zapis, oznacza on, że można potrącić taką wierzytelność tylko wtedy, gdy dłużnik stał się wierzycielem swojego wierzyciela przed dokonaniem zajęcia.
Potrącone mogą być tylko wierzytelności pieniężne oraz rzeczy tej samej jakości oznaczone, co do gatunku. Oznacza to nic innego jak to, ze nie możemy kompensować wierzytelności, z których jedna dotyczy np. warzyw a druga samochodu.

Aby doszło do kompensaty należy sprawdzić czy można je zaskarżyć w sądzie. Wierzytelności, które nie mogą być umorzone przez potrącenie ustawowe to min.:
- odszkodowanie,
- alimenty,
- zadośćuczynienie,
- wierzytelności niepodlegające zajęciu komorniczemu.

Pamiętaj!

1. Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się. Należy tylko sprawdzić, która z nich jest większa a która mniejsza. Umorzenie zawsze następuje do wysokości wierzytelności niższej.
2. Kompensata jest sposobem na rozliczenie się przedsiębiorców.
3. Pozwala na wywiązanie się ze zobowiązań.
4. Oszczędza czas i pieniądze.

Kompensata nie jest metodą zapłaty za towar czy usługę.
Żadne dokumenty księgowe nie powinny wykazywać kompensaty, jako formę zapłaty. Nie można jej też mylić z umową barterową.

Jolanta Cholewa