Monopol na pracownika

Kodeks pracy pozwala pracodawcy na zawieranie z osobami zatrudnionymi specjalnych umów, w których zobowiążą się one do niewykonywania działalności konkurencyjnej zarówno w czasie zatrudnienia, jak i przez pewien czas po jego zakończeniu.

Zakaz konkurencji nie zależy od rodzaju umowy o pracę. Można go stosować zarówno do osób pracujących na umowach okresowych, jak i tych zatrudnionych na czas nieokreślony.

Umowa o zakazie konkurencji może być zawarta bezpośrednio przy podpisywaniu umowy o pracę, a także w czasie jej obowiązywania. Powinna mieć formę pisemną i stanowić odrębny dokument. Zobowiązanie do niepodejmowania działalności, na którą nie godzi się pracodawca, nie może być treścią umowy o pracę.

Wskazane jest, by znalazło się w niej określenie, co jest działalnością konkurencyjną, na jakim terenie nie można jej wykonywać i przez jaki czas ograniczenia mają obowiązywać.

Pracodawca może zaproponować podpisanie takiej umowy także w trakcie zatrudnienia. Nie może jej narzucić, jednak pracownik powinien dokładnie rozważyć propozycję szefa. Odmowa może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę.

Potwierdził to Sąd Najwyższy, który w wyroku z 24 września 2003 r. uznał, że odmowa podpisania przez lekarza zatrudnionego w samodzielnym publicznym zakładzie opieki zdrowotnej umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy (art. 1011 k.p.) może stanowić uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia umowy o pracę (sygn. akt I PK 411/02). Generalną zasadą jest, że pracownik za to, iż podpisze umowę o zakazie konkurencji w czasie trwania zatrudnienia, nie otrzymuje odrębnych świadczeń od firmy.

Nie ma jednak przeszkód, by firma wypłacała np. dodatek z tego tytułu. W umowie o zakazie konkurencji dopuszczalne jest ujęcie, na czas trwania stosunku pracy, obowiązku wypłaty przez pracodawcę odszkodowania – tak orzekł SN w wyroku z 10 października 2002 r., (sygn. akt I PKN 560/01).

Pracownik za złamanie zakazu konkurencji ponosi odpowiedzialność. Uzasadnia to wypowiedzenie umowy o pracę, a w drastycznych przypadkach firma może zakończyć współpracę natychmiastowo.

Praca dla konkurencji daje pracodawcy podstawę do uzyskania od pracownika odszkodowania, ale dopiero gdy w wyniku złamania zakazu poniesie szkodę. Sam fakt złamania zakazu to za mało. Odszkodowanie jest ustalane na zasadach dotyczących odpowiedzialności materialnej pracowników.

Tomasz Zalewski
Rzeczpospolita