Tracimy miliardy złotych

Najprostszą definicję luki podatkowej przedstawia amerykański Internal Revenue Service: jest to różnica między tym, co podatnik powinien płacić, a tym, co płaci w rzeczywistości. W Polsce jej wartość można tylko oceniać w przybliżeniu. - Ministerstwo Finansów nie podaje danych na temat luki w VAT. A przecież dzięki temu można określić skalę oszustw podatkowych - mówi Przemysław Ruchlicki z Krajowej Izby Gospodarczej.

Z raportów Reckon LLP i PwC wynika, że w 2011 roku luka w podatku VAT wyniosła w Polsce ok. 16 mld złotych. Do tej kwoty należy doliczyć wartość podatku, który ginie w szarej strefie; zdaniem ekspertów jest to od 5 mld do 17 mld zł. W sumie mogłoby więc do budżetu trafiać dodatkowe 21 mld - 33 mld złotych. Nie dość na tym, gdyby do wyliczeń użyć metody opracowanej przez Institute for Financial Policy na potrzeby Słowacji, to okazałoby się, że rozmawiamy o... 60 mld zł.

Prof. Konrad Raczkowski z Instytutu Ekonomicznego Społecznej Akademii Nauk podkreśla, że luka podatkowa jest nieodłącznym elementem funkcjonowania każdego rynku, tworzy tzw. gospodarkę nieoficjalną, na którą składa się zarówno szara strefa (działania półlegalne), jak i czarny rynek (działalność typowo przestępcza).

- Problem w tym, że państwo wykazuje inercyjność i wyuczoną bezradność w zwalczaniu wielomilionowych przestępstw skarbowych, a zajmuje się zbyt często opresyjnym traktowaniem podatnika, który balansuje na skraju opłacalności prowadzenia działalności gospodarczej, lub tego, który wykazuje znaczne dochody - twierdzi Raczkowski. Zaznacza, że jednocześnie łatwość wyłudzania podatku VAT z budżetu państwa i trudności z określeniem sprawcy sprawiają, że wiele miliardów złotych trafiło do przestępców - znikających podatników, przedsiębiorstw buforowych i firm słupów.

Zdaniem ekspertów, aby w ogóle zacząć walczyć z luką podatkową, należałoby wreszcie zacząć ją mierzyć. To bardzo istotne z punktu widzenia polityki fiskalnej, ponieważ analiza danych historycznych pozwala na przygotowanie lepszych prognoz dotyczących wpływów do budżetu państwa. Przykład Słowacji pokazuje, że luka podatkowa w VAT może bardzo szybko wzrosnąć. U naszych sąsiadów w ciągu kilku lat zwiększyła się z 13,3 proc. wpływów (1,3 proc. PKB) w 2005 roku do 34 proc. w 2010 roku (3,4 proc. PKB). Tymczasem uzyskanie średniej europejskiej (wg PricewaterhouseCoopers - 12 proc.) umożliwiłoby Słowacji obniżenie stawki VAT o kilka punktów procentowych przy tym samym poziomie wpływów.

Prof. Konrad Raczkowski proponuje, by w Polsce zmniejszać lukę podatkową zgodnie z przyjętym przez rząd Programem Konwergencji, w którym stawki podatku VAT podlegałyby nie jednorazowemu obniżeniu w 2014 r. z 23 do 22 proc. i z 8 do 7 proc., ale kroczącej obniżce do poziomu 20 i 5 proc. w 2016 roku. Działanie takie wymaga jednak gruntownej i pilnej przebudowy całego aparatu skarbowego, który według Międzynarodowego Benchmarkingu Podatkowego jest najbardziej nieefektywny w całej Unii Europejskiej, a liczy blisko 65 tys. pracowników.

Ekonomiści podkreślają, że wysoka stawka podatku VAT zmniejsza konsumpcję, zwiększa szarą strefę oraz przyciąga podmioty trudniące się wyłudzaniem podatku VAT. Powoduje też większą skłonność do niewłaściwej interpretacji przepisów podatkowych. W rankingu państw z najwyższym wskaźnikiem efektywności podatku VAT, który może być wyznacznikiem ściągalności podatku w poszczególnych państwach, trzy pierwsze miejsca zajmują kraje, w których podstawowa stawka podatku VAT jest niska. Są to Nowa Zelandia (12,5 proc.), Luksemburg (15 proc.) oraz Szwajcaria (7,6 proc.). W przypadku tych państw ściągalność wynosi odpowiednio 98, 93 i 77 proc.

Eksperci wskazują, że Polską gospodarkę czekają teraz dwa trudne lata (2013-2014). Prawdopodobnie istotnie zwiększy się w tym czasie luka podatkowa w VAT - przedsiębiorcy będą unikać jego płacenia, wzrośnie też liczba prób jego wyłudzania. Sprzyjać temu będą wielkość polskiej gospodarki oraz dość wysoka stawka podstawowa podatku od towarów i usług. W związku z powyższym konieczne są w Polsce szybkie zmiany systemowe (reforma organów podatkowych, informatyzacja, reforma sądów administracyjnych).

Ściągalność podatku VAT była tematem konferencji zorganizowanej przez Krajową Izbę Gospodarczą pt. "Luka podatkowa w gospodarce, a możliwości zwiększenia wpływów podatkowych".