Układy zbiorowe pod nadzorem

Z danych PIP wynika, że wraz ze spadkiem liczby zgłaszanych do inspekcji układów zbiorowych ubywa też kwestionowanych przez inspektorów zapisów wynegocjowanych przez pracodawców i związki zawodowe. W 2009 r. postanowienia niezgodne z prawem były w 157 układach i protokołach dodatkowych, a w 2008 r. w 210, co stanowiło odpowiednio 7,7 i 9,7 proc. wynegocjowanych układów.

- W naszym okręgu do konsultacji przedrejestracyjnej może być przyniesiony projekt układu jeszcze przed podpisaniem go przez strony. Następnie inspekcja pracy przekazuje swoje uwagi i zastrzeżenia do konkretnych zapisów. Zdarza się, że nie wszystkie są brane pod uwagę przez strony układu. Bywa też, że strony chcą wprowadzić w protokole dodatkowym do układu postanowienia mniej korzystne niż przepisy powszechnie obowiązujące lub postanowienia niezgodne z prawem. Wówczas wzywamy do ich usunięcia, a jeżeli to nie nastąpi, odmawiamy rejestracji protokołu dodatkowego do układu - mówi Renata Ślęzak z inspekcji pracy w Krakowie.

Po odmowie rejestracji strony mogą się odwołać do sądu pracy.
- Mieliśmy w naszym okręgu do tej pory jedynie dwa przypadki odwołania do sądu pracy z takiej przyczyny - dodaje Renata Ślęzak.

Jeden dotyczył wprowadzenia do układu dodatków za pracę w porze nocnej w wysokości określonej od 20 do 100 proc. stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę w zależności od uznania przełożonego. Drugi – wprowadzenia w firmie dwóch autonomicznych systemów wynagradzania, które mieli wybierać pracownicy. Układ ograniczał możliwość swobodnej zmiany decyzji co do wyboru systemu i wprowadzał obowiązek zwrotu części wynagrodzenia, gdy pracownik chciał wrócić do innego systemu obliczania płac. W obu przytoczonych przykładach sąd uznał zapisy za niezgodne z prawem.

- Na naszym terenie nie ma szczególnie wielu problemów związanych z rejestracją układów - w bieżącym roku wpłynęło ich zaledwie pięć. Trochę więcej było natomiast protokołów dodatkowych. Najwięcej jest wniosków dotyczących zawieszania ze względu na kryzys układów na kolejne miesiące - mówi Agata Kostyk z wrocławskiej inspekcji pracy.

Na Dolnym Śląsku inspekcja rejestrowała wiele zmian i protokołów dodatkowych do układów zbiorowych będących reakcją na powódź, która nawiedziła tamtejsze okolice. W układach pojawiają się rozwiązania dotyczące pomocy powodzianom. Chodzi o dodatki, pomoc w odbudowie i remoncie domu itp.

- Niestety, z reguły rozwiązania takie są proponowane bez uwzględnienia tzw. kryterium socjalnego. Jeśli go nie ma, to taki zapis jest kwestionowany. Ponadto w innych zgłaszanych do rejestracji protokołach pojawia się dużo przepisów dyskryminujących ze względu na staż pracy, rodzaj umowy - dodaje Agata Kostyk.
Z danych Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że zdecydowanie więcej postanowień układowych dotyczyło zmniejszenia bądź rezygnacji z wypłaty świadczeń pracownikom.

Tomasz Zalewski

Procedura - Jak inspekcja weryfikuje
Układ zakładowy zawarty zgodnie z prawem podlega rejestracji w ciągu miesiąca od dnia złożenia wniosku w tej sprawie przez jedną ze stron układu.

Jeżeli postanowienia układu są niezgodne z prawem, organ uprawniony do jego rejestracji może:
- za zgodą stron wpisać układ do rejestru bez tych postanowień,
- wezwać strony do zmian w układzie w terminie 14 dni.

Gdy strony nie wyrażą zgody na wpisanie układu do rejestru bez postanowień niezgodnych z prawem lub nie dokonają w terminie odpowiednich zmian w układzie, PIP odmawia jego rejestracji. W ciągu 30 dni od dnia zawiadomienia o odmowie rejestracji przysługuje odwołanie.