Z czego żyje sportowiec?

Sytuacja prawna sportowców nie jest jednoznaczna. Do niedawna funkcjonował jeszcze sztuczny podział na sportowców zawodowców i sportowców amatorów. Współcześnie sport cechuje wysoka specjalizacja. Sportowcy angażują się zwykle w jedną dyscyplinę, a wręcz w jedną konkurencję w ramach dyscypliny sportu.

Blisko 200 lat temu w Anglii mężczyzna, który zarabiał na życie pracą fizyczną nie mógł być uznany za sportowca amatora. Ktoś, kto otrzymywał wynagrodzenie nie mógł grać w krykieta z dżentelmenami. Ówczesna organizacja sportu opierała się na systemie kastowym. Jednak Wielka Brytania przez stulecia była krajem kochającym i oddającym się "nałogowi" sportu. Brytyjskie konkurencyjne sporty od łucznictwa po piłkę nożną stanowiły integralną część brytyjskiego stylu życia i były eksportowane za granicę. Im bardziej zorganizowany stawał się sport, tym bardziej wyraźne stawały się różnice pochodzenia społecznego.

W klubach sportowych zrzeszających tak zwane wyższe klasy podkreślano rolę osiągnięć oraz postawę dżentelmeńską. To na bazie tej orientacji, w Anglii zrodziło się pojęcie sportu amatorskiego. Definicja amatorstwa stała się narzędziem wykluczania klasy robotniczej z imprez sportowych organizowanych przez klasy wyższe. Rozrywką, w którą angażowała się klasa robotnicza były przede wszystkim gry ludowe i komercyjne sporty, kombinacja, z której później zrodził się sport profesjonalny. Ten dwufazowy rozwój sportu amatorskiego i profesjonalnego następował w różnych krajach przybierając różne formy.

Podział na sportowców amatorów i zawodowych obowiązuje od niedawna. Tak zwani zawodowcy nie mogli występować na olimpiadach, a tak zwani amatorzy byli zmuszeni utrzymywać się ze stypendiów sportowych, ponieważ nie wolno im było oficjalnie zarabiać pieniędzy. Stypendia sportowe oraz nagrody musiały się mieścić w przedziale wyznaczonym przez federację lub związek zarządzający uprawianą przez nich dyscyplinę sportu. W ramach amatorskich sportów profesjonalnych, niewielu sportowców było w stanie sfinansować cały cykl treningowy potrzebny, by uzyskiwać wyniki na poziomie prezentowanym przez zawodowców.

Uprawianie sportu już dawno przestało być tylko dodatkowym zajęciem. Zawodnicy, którzy nie poświęcają codziennie wielu godzin na trening i nie podążają ja za specjalistycznym planem treningowym, prezentują niższy poziom.

Niewielu sportowców na pograniczu sportów amatorskich i zawodowych może zainteresować swoją osobą sławnego agenta lub menedżera sportowego, uzyskać członkostwo w profesjonalnej organizacji, lub zostać zaproszonym do udziału w prestiżowych mityngach. Za każdym razem, gdy sportowiec zyskuje sponsora, w umowę ingeruje właściwa dla danej dyscypliny organizacja sportowa. Popularnością cieszą się zwykle sportowcy ze ścisłej czołówki. Wielu mniej popularnych sportowców, głownie w ramach sportów indywidualnych, musi ostrożnie gospodarować pieniędzmi pochodzącymi z nagród, tak by sama podróż na zawody nie pochłonęła większych środków aniżeli wygrana. Przeciętny kibic sportowy nie zdaje sobie sprawy z faktu, że pozornie imponującą gażę za jedno z czołowych miejsc, pochłaniają ceny przelotów, hoteli, wyżywienia, opieki medycznej oraz zarobki trenerów i menedżerów.

Jacek Foks z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych podkreśla na łamach „Sportu wyczynowego”, że w polskim ustawodawstwie brak jednoznacznej definicji stypendium sportowego. Jednak za stypendium sportowe uznaje się jednorazowe lub okresowe świadczenia materialne na rzecz sportowca. Mogą one być wypłacane przez podmioty organizacji rządowej, lub samorządowej, związek lub klub sportowy z tytułu działalności związanej ze sportem na przykład za osiąganie wysokich wyników lub bycie członkiem kadry narodowej.

Stypendia sportowe pojawiły się w Polsce w 1981 roku w wyniku zarządzenia przewodniczącego Głównego Urzędu Kultury Fizycznej i Sportu. Chodziło o stworzenie zawodnikom możliwości wyczynowego uprawiania sportu na poziomie międzynarodowym lub przy najmniej krajowym. Była to pierwsza próba uregulowania kwestii otrzymywania wynagrodzenia przez sportowców. Zgodnie z zarządzeniem przewodniczącego Komitetu do Spraw Młodzieży i Kultury Fizycznej „Stypendium sportowe mogło być przyznawane zawodnikom, którzy ze względu na uprawianie sportu na wysokim poziomie nie pozostają w stosunku pracy”. W sportach indywidualnych mogli to być zawodnicy osiągający dobre wyniki. Wyniki osiągane przez sportowców dzieli na klasy sportowe. I tak stypendia otrzymywali zawodnicy posiadający klasę mistrzowską międzynarodową, mistrzowską lub pierwszą. Stypendia na wniosek zawodników przyznawał zarząd klubu, a ich wysokość zależała od poziomu sportowego zawodnika, sytuacji rodzinnej i materialnej zawodnika, jego możliwości zarobkowych to
znaczy wykształcenia i kwalifikacji oraz w przypadku rezygnacji z pracy w celu uprawiania sportu – także od utraconych zarobków. Od 1985 roku okres pobierania stypendium wliczany jest od czasu pracy.

Zarządzenie prezesa Urzędu Kultury Fizycznej i Turystyki z 1998 roku sprecyzowało, że stypendium sportowe może otrzymywać zawodnik, który posiada status amatora, został powołany do kadry narodowej, został zakwalifikowany od kadry olimpijskiej A lub B, zobowiązał się od realizacji programu przygotowań olimpijskich oraz do udziału w olimpiadzie.

Obecnie stypendia sportowe mogą otrzymywać zarówno sportowcy amatorzy, jak i profesjonaliści. Przed nowelizacją UKF z 20 lipca 2001 zastrzeżenia budził artykuł 22 ust. 3 zgodnie z którym „zawodnicy posiadający status amatora mogą otrzymywać wyłącznie stypendium sportowe.” Tymczasem większość zawodników o statusie amatora pobierała stypendia sportowe i jednocześnie inne świadczenia w klubach i związkach sportowych. Ostatecznie z treści artykułu wykreślono słowo „wyłącznie”. Obecnie stypendia sportowe dla członków kadry narodowej, olimpijskiej i paraolimpijskiej finansowane są ze środków budżetu państwa. Wysokość takich świadczeń dla członka kadry narodowej i kadry paraolimpijskiej może wynosić miesięcznie do jednokrotności przeciętnego wynagrodzenia. Przy czym przez 'przeciętne wynagrodzenie' rozumie się przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej. W trzecim kwartale 2009 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie wynosiło 3113,86 zł.

Dodatkowo stypendia sportowe dla zawodników osiągających wysokie wyniki sportowe we współzawodnictwie międzynarodowym lub krajowym mogą być finansowane ze środków samorządowych. Zwykle stypendium takie jest przyznawane przez właściwy urząd miasta lub gminy, prezydenta miasta lub właściwe wydziały urzędu. Przykładowo w Gdańsku świadczenie to funkcjonuje pod nazwą 'stypendium sportowe Prezydenta Miasta Gdańska dla zawodników osiągających wysokie wyniki we współzawodnictwie sportowym'. Rokrocznie wnioski o przyznanie stypendium składa stowarzyszenie kultury fizycznej, związek lub klub sportowy zrzeszające zawodnika i mające siedzibę na terenie Gminy Miasta Gdańska. Do każdego wniosku należy dołączyć PIT-2A zawodnika. Z zawodnikami, którym zostaną przyznane stypendia podpisane są umowy.

Zgodnie z Projektem ustawy o sporcie wraz z aktami wykonawczymi z 28 sierpnia 2009 roku, minister sportu nadal przyznawać ma okresowe stypendia członkom kadry narodowej. Jednak członek kadry musi najpierw zobowiązać się na piśmie do realizacji programu przygotowań olimpijskich lub paraolimpijskich, mistrzostwa świata, lub mistrzostw Europy oraz do udziału w tych zawodach. W przypadku zaniedbywania przygotowań stypendium może zostać wstrzymane.

Także w przypadku, gdy sportowiec straci zdolność do uprawiania sportu na dłużej niż sześć miesięcy, minister pozbawia go stypendium. Jednak członkini kadry narodowej, która zajdzie w ciążę, otrzymywać będzie stypendium sportowe w pełnej wysokości przez okres ciąży i połowę stypendium przez 6 miesięcy po urodzeniu dziecka. To rozwiązanie sugeruje, ze sportowcy stypendyści są już w polskim ustawodawstwie traktowani jak pracownicy, bowiem sytuacja zawodniczki która zaszła w ciążę jest porównywalna z sytuacją kobiety objętej umową o pracę, a następnie przebywającej na urlopie macierzyńskim.

Natomiast osoby pobierające stypendia sportowe w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych są stypendystami sportowymi, a okres pobierania tego świadczenia zalicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

27 stycznia 2009 roku Rada Ministrów zadecydowała, że w ramach wydatków budżetowych na sport przeznaczone zostanie 280.827 tys. zł. W ramach tej kwoty przewidziano między innymi 172.030 tys. zł na program przygotowań do mistrzostw świata lub Europy w letnich i zimowych dyscyplinach olimpijskich i nieolimpijskich, program przygotowań olimpijskich VANCOUVER 2010, program przygotowań olimpijskich LONDYN 2012 oraz na Wojskowe Centra Szkolenia Sportowego. Z kolei na świadczenia społeczne -przewidziano 18.347 tys. zł, w tym: 8.200 tys. zł. na świadczenia olimpijskie, 8.247 tys. zł na świadczenia paraolimpijskie - 8.247 tys. zł. *Kontrakty zawodnicze *

Na wartość rynkową zawodnika składają się jego umiejętności i poziom sportowy czyli osiągane wyniki a także jego atrakcyjność medialna. W przypadku poszczególnych zawodników kryteria wymierny w różnym stopniu wyznaczają jego wartość sportową, transferową i reklamową. Atrakcyjność medialna zawodnika zależy od tego, co kibice postrzegają subiektywnie i w dużej mierze zależy od specyfiki danej dyscypliny sportowej. Liczy się także życie pozasportowe zawodnika, czyli to co dana osoba robi poza miejscem pracy – jak zachowuje się w miejscach publicznych na ile świadomie kreuje swój wizerunek.

Ogromne znaczenie ma także widowiskowość danej dyscypliny, bo to dzięki temu kibice zapełniają widownie i rośnie oglądalność. Bierze się także pod uwagę atrakcyjność regonu, z którego sportowiec pochodzi. Przyjęło się bowiem przekonanie, że dobrzy hokeiści pochodzą z Kanady, a najlepsi biegacze na średnich dystansach i w biegach z przeszkodami z Kenii.

Im większa wartość sportowa i rynkowa zawodnika, tym większe ma on szanse na podpisanie na korzystnych zasadach kontraktu z pracodawcą lub sponsorem i utrzymywanie się ze sportu. Dr Jacek Masiota, adiunkt w Katedrze Prawa Gospodarczego Akademii Ekonomicznej w Poznaniu i adwokat specjalizujący się w prawie gospodarczym podkreśla, że podstawą w profesjonalnie działającej firmie sportowej jest kontrakt między zawodnikiem a klubem. Za sportowca zawodowego uznaje się zawodnika mającego podpisaną umowę z klubem oraz który poza zwrotem poniesionych kosztów otrzymuje także wynagrodzenie za uprawianie sportu.

Taki kontrakt zawodniczy oprócz kwestii sportowych reguluje także kwestie marketingowe. Są w nim zawarte zobowiązania obydwu stron umowy czyli zawodnika i klubu, wynagrodzenie oraz okres obowiązywania umowy, a także zasady jego rozwiązania, w tym okres wypowiedzenia i odpowiedzialność obydwu stron. Kontrakty zawodnicze najczęściej podpisywane są w profesjonalnych ligach sportowych i w najbardziej popularnych sportach drużynowych.

Magdalena Raszewska