Bez wsparcia ani rusz

Następuje marginalizacja funduszy małych. Mimo recesji na polskich i światowych rynkach finansowych, sytuacja ta nie dotknęła znacząco instytucji polskich działających w obszarze poręczeń i gwarancji. Zmienił się tylko portfel poręczeniowy.

Jeszcze do niedawna występowała wyraźna linia podziału w polskim systemie poręczeń kredytowych i pożyczkowych. Trwał on na dwu filarach. Istniały tylko dwie instytucje - organizacje, Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych, administrowany przez BGK i Krajowe Stowarzyszenie Funduszy Poręczeniowych. Ta druga organizacja skupia (także obecnie) regionalne i lokalne fundusze stworzone z zasady we współpracy banków i innych instytucji finansowych z jednostkami samorządu terytorialnego. Obecnie w gronie 51 funduszy jest 21 zależnych od banku państwowego BGK. Nie działa jak na razie system poręczeń w tymże banku. Trwają obecnie prace administracyjno-organizacyjne. Nie wiadomo na razie, kiedy będzie start tego systemu.

Wszystkie regionalne i lokalne fundusze poręczeniowe to instytucje parabankowe o charakterze non profit. Spośród 51 istniejących funduszy, w 21 akcje lub udziały posiada Bank Gospodarstwa Krajowego. I te z racji posiadanego dostatecznie dużego kapitału, obok Polfundu ze Szczecina, są najbardziej aktywne na rynku poręczeń krajowych. Na podstawie zmiany w prawie wprowadzono wiele zmian w systemie poręczeń udzielanych przez BGK. Zlikwidowano dwa administrowane przez ten bank fundusze: Fundusz Poręczeń Unijnych i Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych. Wszystkie oferują poręczenia i gwarancje oraz awale do kredytów bankowych i pożyczek. Udzielanie poręczeń i gwarancji dotyczy kredytów i pożyczek oprocentowanych nie niżej, niż według stopy referencyjnej określonej przez Komisję Europejską i publikowane w Dzienniku Urzędowym UE.

Udzielone poręczenie musi być poprzedzone przeprowadzeniem analizy ryzyka niespłacenia zaciągniętego przez przedsiębiorcę zobowiązania. Fundusz ma prawo pobierać odpowiednie wynagrodzenie, biorąc pod uwagę opłaty i prowizję administracyjne oraz zwrot zaangażowanego kapitału. Poręczenia nie mogą być większe niż 80 proc. zobowiązania. Poręczenia oferowane przez fundusze wzmacniają przedsiębiorstwa, jako kredytobiorców.

Jak dotychczas, oczekiwana szczególnie przez zmarginalizowane małe fundusze lokalne, pomoc z Regionalnych Programów Operacyjnych nie ruszyła. Nie opracowano procedur zastosowania mechanizmów dokapitalizowania funduszy poręczeniowych w ramach RPO. Pomiędzy Krajowym Stowarzyszeniem Funduszy Poręczeniowych a Ministerstwem Rozwoju Regionalnego trwa wymiana listów informacyjnych w tej sprawie, ze zmiennym skutkiem i szczęściem dla funduszy.

10 lutego MRR w odpowiedzi na list Ryszarda Nosowicza, prezesa KSFP, stwierdziło m.in., że prace są zaawansowane a MRR jest w pełni zaangażowane w prace nad systemem wsparcia instrumentów inżynierii finansowej w ramach RPO, dotyczące systemu wsparcia regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych. Słowa może nawet i obiecujące, ale procedur wsparcia jak nie było, tak nie ma dotychczas, w praktyce. Jednocześnie, co jest istotne dla całej sprawy, resort rozwoju regionalnego zapewnił, że dołoży wszelkich starań, aby nie dopuścić do sytuacji, w której województwa dokonałyby realokacji środków na inne cele.

Zbudowaniem trwałego systemu wsparcia lokalnych i regionalnych funduszy poręczeniowych w Polsce jest zainteresowana KE. I to rokuje dobrze. W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, działaniu 1.2, fundusze poręczeniowe w okresie 2004-2006 otrzymały łącznie wsparcie kapitałowe w wysokości 344 mln zł. Kwota ta m.in. pozwoliła na udzielenie 8,9 tys. poręczeń dla niewielkich firm. Wielkość łącznej akcji w ramach tego działania wyniosła 947,7 mln zł. To wzmocniło znaczenie funduszy poręczeniowych

Niestety nie wszystkie fundusze otrzymały wsparcie. Pokrzywdzone w rozdziale pomocy zostały szczególnie małe fundusze lokalne działające na szczeblu powiatu lub kilku gmin. Miejmy tylko nadzieję, że nie będzie tak w obecnych programach pomocowych, w szczególności w ramach RPO.

Między innymi tego typu działania, utrudnienia dostępu do kapitału spowodowały marginalizację w szczególności 12 najmniejszych funduszy. Proces marginalizacji małych i bardzo małych funduszy lokalnych będzie nadal postępował. Jest to po części regułą, że silniejsi wygrywają w konkurencji, kto ma więcej kapitału, więcej udziela poręczeń i gwarancji, a więc i więcej zarabia. Mechanizm udzielania dotacji w ramach dokapitalizowania funduszy w ramach SPO WKP polegał na tym, że małe fundusze w zasadzie nie miały możliwości otrzymania większych dotacji, tj. dokapitalizowania z Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Nie są jeszcze znane zasady i warunki dokapitalizowania funduszy w ramach programów operacyjnych 2008-2013.

W końcu ub.r. KE wydała niekorzystne dla funduszy poręczeniowych decyzje w formie "Obwieszczenia Komisji w sprawie zastosowania art. 87 i 88 traktatu WE do pomocy państwa w formie gwarancji" - 2008/C155/02). KSFP zwraca uwagę, że brakuje w nim precyzyjnych zapisów prawnych.

Komisja wzywa wszystkie państwa członkowskie do skorygowania swoich obecnych środków gwarancyjnych do końca 2009 r. KE m.in. wycofuje się z praktyki stosowania indywidualnej oceny ryzyka strat powiązanych z każdą gwarancją. Chce również, by zastosowane zostały przejrzyste zasady udzielania poręczeń dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz firm mikro, by określone zostały bezpieczne podstawy oferowania tego typu zabezpieczeń. Chce, by określać z odpowiednim wyprzedzeniem i na podstawie ratingu finansowego danej grupy przedsiębiorstw minimalną marżę, która powinna z kolei być naliczona tak, by nie została odebrana jako pomoc publiczna państwa dla konkretnego przedsiębiorstwa. Wszelkie obniżanie naliczonej stawki wynagrodzenia, w tym marży, poniżej tego poziomu mogłoby być uznane za element pomocy bezzwrotnej. Tego typu stanowisko KE, zdaniem zarządu KSFP, jest nieprecyzyjne i może zagrażać stabilności rozwoju systemu poręczeń udzielanych przez fundusze regionalne i lokalne.

Obwieszczenie definiuje również na potrzeby rynku europejskiego pojęcia: programu gwarancji i gwarancji indywidualnej. Program gwarancji według KE oznacza każdy instrument, na podstawie którego można udzielić gwarancji bez konieczności dodatkowych środków wykonawczych przedsiębiorstwa, które spełniają prawne kryteria dotyczące czasu trwania, kwoty, transakcji bazowych, rodzaju i wielkości przedsiębiorstwa. Natomiast gwarancja indywidualna to każda gwarancja udzielana firmie, inna niż gwarancja udzielana w ramach programu gwarancji.

W kraju działa 51 regionalnych i lokalnych funduszy poręczeniowych. Średnia wielkość kapitału funduszu wynosi 11 mln zł. Zróżnicowanie kapitałowe w tej grupie instytucji finansowych jest ogromne. Największa grupa, licząca 17 funduszy, to instytucje z kapitałem o wielkości ponad 12 mln zł. Drugie miejsce pod względem wielkości kapitału, to niestety fundusze najmniejsze, z kapitałem poniżej 1 mln zł. Są to instytucje działające w skali powiatu lub kilku gmin. Grupa funduszy małych i najmniejszych kapitałowo systematycznie, od co najmniej 2007 r. traci na znaczeniu, a ich rola w rynku jest coraz słabsza.

Obecnie, po rozwiązaniu Krajowego Funduszu Poręczeń Kredytowych i Funduszu Poręczeń Unijnych BGK, są to jedyne organizacje oferujące poręczenia. BGK czeka na zawarcie stosownego porozumienia (podstawa prawna już została stworzona), umowy z Ministerstwem Finansów, na podstawie którego będzie mógł wznowić udzielanie poręczeń i gwarancji, już nie jako fundusz, ale jako bank. Poręczenia będą (podobnie jak wcześniej) udzielane również za pośrednictwem innych banków komercyjnych.

Fundusze duże z kapitałem powyżej 12 mln zł łącznie skupiają aż ponad 80 proc. całego kapitału skupionego w tego typu instytucjach finansowych. Podczas gdy najmniejsze fundusze skupiają razem tylko 1 proc. całego kapitału.

Aktywność w tej grupie spółek uzależniona jest ściśle od wielkości kapitału. Najbardziej aktywne są fundusze z największym kapitałem. Do rekordzistów w udzielaniu poręczeń i gwarancji zalicza się fundusz z Torunia, Polfund ze Szczecina i fundusz mazowiecki. Niestety ostatnie dane opublikowane przez KSFP pochodzą z końca 2007 r. i nie odzwierciedlają obecnej sytuacji w żadnym stopniu. Według sygnałów napływających z rynku, ta grupa nadal trzyma się mocno i stanowi pierwszą trójkę w rankingu aktywności i wielkości posiadanego kapitału.

Zdaniem MRR, fundusze korzystające ze wsparcia w ramach SPO WKP powinny w tzw. okresie trwałości udzielania poręczeń i gwarancji udzielać ich na tych samych warunkach, jak w okresie realizacji programu. Nieco inne zdanie w tej materii ma KSFP. Nie zgadza się z takim podejściem. Wypełnianie zaleceń MRR oznacza konieczność poręczania kredytów oprocentowanych na poziomie co najmniej 8,62 proc.

Fundusze poręczeniowe wspomagają przedsiębiorstwa w otrzymywaniu kredytów bankowych i pożyczek z innych instytucji finansowych. Poręczają one firmom, które posiadają zdolność kredytową, nie posiadają natomiast wymaganych przez banki albo inne instytucje pożyczkowe zabezpieczeń. Często maksymalna wartość poręczenia jest ograniczana kwotowo.

Fundusze mogą prawnie poręczać obecnie kredyty i pożyczki na:

• rozpoczęcie lub rozszerzenie działalności gospodarczej,
• finansowanie inwestycji,
• finansowanie działalności gospodarczej,
• wdrażanie nowych rozwiązań technicznych i technologicznych,
• tworzenie nowych miejsc pracy. Udzielanie poręczeń dotyczy kredytów i pożyczek oprocentowanych nie niżej niż według stopy referencyjnej, określonej przez Komisję Europejską i publikowanej w Dzienniku Urzędowym UE.

Andrzej Okrasiński