Co emeryt i rencista muszą ujawnić w oświadczeniu o zarobkach

Do końca lutego emeryci i renciści, którzy nie osiągnęli jeszcze wieku emerytalnego, muszą przesłać do ZUS oświadczenie o wysokości osiągniętego w 2008 r. przychodu. Na tej podstawie ZUS sprawdzi, czy muszą zwrócić część lub całość ubiegłorocznego świadczenia. Zasadą jest bowiem, że nie mogą oni dorabiać bez ograniczeń. Co trzy miesiące są ustalane nowe limity, których przekroczenie powoduje zmniejszenie emerytury lub renty albo nawet wstrzymanie ich wypłaty.

Jeśli w oświadczeniu za cały 2008 r. okaże się, że ubiegłoroczne przychody przekroczyły 24 416,90 zł (70 proc. sumy przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2008 r.), to trzeba oddać część świadczenia, a jeśli przewyższyły 45 345,60 zł (130 proc. sumy przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w 2008 r.), trzeba oddać całość. Na szczęście bez odsetek.

Oświadczenie trzeba złożyć nawet wtedy, gdy emeryt, rencista lub ich płatnik informowali już ZUS o podjęciu lub zaprzestaniu wykonywania działalności oraz o wysokości osiąganego przychodu. I tu rodzi się pytanie: o jakim przychodzie informować, a o jakim nie?

Odpowiedzi należy szukać przede wszystkim w rozdziale 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.). Przepisy te są jednak dość lakoniczne. Wynika z nich tylko, że o zmniejszeniu lub zawieszeniu emerytury lub renty decyduje przychód z tytułu:

- zatrudnienia,
- prowadzenia pozarolniczej działalności,
- służby wymienionej w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,
- innej pracy zarobkowej,
- działalności wykonywanej za granicą.

W praktyce oznacza to, że w oświadczeniu musimy powiadomić o przychodach z:

- pracy,
- umowy-zlecenia, agencyjnej lub innej, do której stosujemy przepisy o zleceniu,
- umowy-zlecenia, agencyjnej lub o dzieło wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy,
- umowy o pracę nakładczą,
- członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych,
- pozarolniczej działalności gospodarczej,
- współpracy z osobą prowadzącą działalność gospodarczą,
- współpracy z osobą wykonującą umowę-zlecenie, agencyjną lub inną, do której stosujemy przepisy o zleceniu,
- pracy wykonywanej na podstawie skierowania w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
- służby zawodowej w wojsku,
- służby w policji, straży pożarnej, Służbie Granicznej, Służbie Więziennej i innych służbach wymienionych w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy z 17 grudnia 1998 r.

Poza tym na zmniejszenie lub zawieszenie emerytury bądź renty wpływają kwoty:

- zasiłku chorobowego,
- zasiłku macierzyńskiego,
- zasiłku opiekuńczego,
- wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie kodeksu pracy,
- świadczenia rehabilitacyjnego,
- świadczenia wyrównawczego,
- zasiłku wyrównawczego,
- dodatku wyrównawczego.
Przy ustalaniu, czy przychód wpływa na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń, obowiązuje ogólna zasada, że przychód uważa się za osiągnięty w miesiącu (roku), w którym został wypłacony lub przedstawiony do wypłaty.

Czego nie wykazujemy
W oświadczeniu nie informujemy natomiast o honorariach z tytułu działalności twórczej i artystycznej, przy czym – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lipca 2005 r. (II UK 304/2004) – chodzi tu o działalność twórczą w rozumieniu art. 8 ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. A zgodnie z tym przepisem za twórcę uważamy „osobę, która tworzy dzieła w zakresie architektury, architektury wnętrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury pięknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczości audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej, będące przedmiotem prawa autorskiego”.

W oświadczeniu nie wymieniamy też przychodów z tytułu:

- darowizn i zapomóg,

- umowy o dzieło, chyba że została zawarta z własnym pracodawcą, - praw autorskich i patentowych,

- wynajmu lub dzierżawy nieruchomości albo lokali, chyba że stanowią one przedmiot działalności gospodarczej. Nie wykazujemy również przychodu:

- z pracy wykonanej, zanim ZUS przyznał emerytowi lub renciście prawo do jej świadczenia,

- uzyskanego przez emeryta po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiety, 65 dla mężczyzny); w tym wypadku w oświadczeniu wykazujemy tylko przychód uzyskany od 1 stycznia (lub od dnia przyznania emerytury) do miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym emeryt ukończył odpowiednio 60 lub 65 lat.

Z art. 104 ustawy z 17 grudnia 1998 r. wynika, że na zmniejszenie lub zawieszenie emerytury lub renty wpływają przychody z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Zatem – w świetle przepisu – ważne jest to, czy działalność podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, a nie to, czy składki zostały opłacone.

Można by więc uznać, że jeśli wczesny emeryt otrzymał wypłaty z funduszu socjalnego czy dopłaty do wypoczynku w związku z wykonywaną pracą, to przychody z tego tytułu powinien zgłosić do ZUS, bo zatrudnienie jest działalnością podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

I tu dobra wiadomość dla emerytów i rencistów: według ZUS emeryt i rencista jest zobowiązany do powiadomienia organu rentowego o kwocie przychodu z tytułu pracy lub działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, w wysokości stanowiącej podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Nie należy zatem wykazywać uzyskanych przychodów, które na mocy obowiązujących przepisów zostały wyłączone z podstawy wymiaru tych składek.

Taką odpowiedź uzyskaliśmy w Departamencie Świadczeń Emerytalno-Rentowych w centrali ZUS.

Trzeba jednak wiedzieć, że zasada ta nie ma zastosowania w każdym wypadku, gdy nie zostały opłacone składki ZUS.

Zupełnie inaczej jest bowiem w sytuacji, gdy składki nie zostały zapłacone nie dlatego, że przychód był wyłączony z podstawy ich wymiaru, ale dlatego, że dana osoba nie miała obowiązku ich opłacania. Wówczas – jak informuje ZUS – należy wskazać przychód w takiej wysokości, w jakiej zostałby ustalony dla celu opłacania składek, gdyby osoba uprawniona była zobowiązana do ich zapłaty. *Przykład *

Pan Jan jest na wcześniejszej emeryturze. Nie ukończył jeszcze 65 lat. Osiąga przychody z pracy i umowy-zlecenia zawartej z inną firmą niż pracodawca. W tej sytuacji mamy do czynienia z tzw. zbiegiem tytułów do ubezpieczenia, co oznacza, że składki są odprowadzone tylko z jednego tytułu, w tym wypadku z umowy o pracę. Mimo to w oświadczeniu do ZUS pan Jan musi wykazać przychód z obu tytułów: z pracy i ze zlecenia. Ze zlecenia wykaże przychód w takiej wysokości, w jakiej zostałby on ustalony, gdyby trzeba było opłacić składki.

Dla celów zawieszalności nie ma bowiem znaczenia to, że w tym wypadku z tytułu umowy-zlecenia pan Jan nie podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym ani nie przystąpił dobrowolnie do tych ubezpieczeń.

Do 7 stycznia 2009 r. (włącznie) emeryci musieli też liczyć się z zawieszeniem ich świadczenia, jeżeli nie rozwiązali stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywali pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Działo się tak niezależnie od wysokości uzyskiwanego przez nich przychodu. Od 8 stycznia 2009 r. takiego warunku już nie ma. Nie obowiązuje już bowiem art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mimo że w oświadczeniu trzeba poinformować o przychodach z pozarolniczej działalności gospodarczej, to w praktyce emeryt lub rencista, którzy dorabiali sobie tylko we własnej firmie, nie muszą obawiać się, że ich świadczenie zostanie zawieszone lub zmniejszone.
- W tym wypadku bowiem nie wykazują przychodu faktycznie osiągniętego, ale ten, który stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Jak wiadomo, jest to 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Zawsze zatem było to mniej niż przychód powodujący zmniejszenie emerytury lub renty (70 proc. przeciętnego wynagrodzenia) albo tym bardziej jej zawieszenie (130 proc. przeciętnego wynagrodzenia).
- Co ważne, dotyczy to również emerytów, którzy prowadzili działalność gospodarczą w kilku własnych firmach lub spółkach. Niezależnie od tego, ile rodzajów pozarolniczej działalności wykonuje emeryt lub rencista, tytuł ubezpieczenia jest zawsze jeden. Zatem i przychód z tego tytułu wykazywany w oświadczeniu też jest tylko jeden.
Katarzyna Jędrzejewska