Eksmisja na bruk, nawet zimą. Niestety przepisy o Mieszkaniu+ to umożliwiają

Od połowy września obowiązuje nowy typ najmu nieruchomości – najem instytucjonalny. Jest zbliżony do istniejącego w naszym prawie od kilku lat najmu okazjonalnego, w którym najemca wskazuje lokal, do którego wyprowadzi się w razie egzekucji. Ułatwia to sytuację wynajmującego, bo nie musi zapewnić najemcy lokalu socjalnego. Najem okazjonalny przeznaczony jest dla osób fizycznych, a instytucjonalny - dla prowadzących działalność gospodarczą w zakresie wynajmowania lokali.

Umowa wygasa po upływie czasu, na jaki była zawarta lub może zostać wypowiedziana, jeśli najemca narusza swoje obowiązki. Takim naruszeniem będzie nieterminowe płacenie czynszu czy naruszanie regulaminu domu.

Do tego miejsca przepisy nie wywołują wątpliwości. Duże obawy organizacji lokatorskich i rzecznika praw obywatelskich budzi zastrzeżenie, że osoba, która będzie chciała skorzystać z programu Mieszkanie+ musi podpisać oświadczenie, w którym poddaje się egzekucji i zobowiązuje się do opuszczenia lokalu w terminie 14 dni od zażądania opróżnienia lokalu, bez prawa do lokalu socjalnego i pomieszczenia tymczasowego.

Zastrzeżenie takie wynika z podpisanej przez prezydenta w sierpniu tego roku ustawy o Krajowym Zasobie Mieszkaniowym. Zatem każdy, kto zechce stać się beneficjentem programu, stanie w obliczu konieczności zrzeczenia się przysługujących mu praw kolatorskich.

Dziś jest tak, że eksmisja jest dopuszczalna tylko na podstawie wyroku sądu. W wyroku Sąd orzeka o prawie (lub jego braku) do lokalu socjalnego, ale bezwzględnie przysługuje on:

• kobietom w ciąży,
• obłożnie chorym,
• emerytom i rencistom spełniającym kryteria do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej,
• bezrobotnym,
• osobom z niepełnosprawnością.

W myśl przepisów o Krajowym Zasobie Mieszkaniowym, czyli w ramach sztandarowego programu PiS Mieszkanie+, żadna z tych kategorii lokatorów nie będzie się już znajdowała pod szczególną ochroną i nie będzie mogła liczyć na prawo do lokalu socjalnego.

W praktyce oznacza to, że osoba, która nierzadko z powodów niezależnych od siebie - choroby, trudnej sytuacji rodzinnej - nie będzie mogła spłacać swoich zobowiązań, trafi dla noclegowni dla bezdomnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar kilkakrotnie sygnalizował, że przepisy, które są częścią Programu Mieszkanie+, nie zapewniają dostatecznej ochrony przed bezdomnością.

Zobacz też:

- Dłużnikowi zobowiązanemu do opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie najmu instytucjonalnego nie przysługuje prawo do tymczasowego pomieszczenia. A zatem przymus opróżnienia lokalu może być przez komornika sądowego zrealizowany do noclegowni bądź schroniska dla bezdomnych – czytamy w wystąpieniu Rzecznika w sprawie najmu okazjonalnego.

Zaniepokojenie Rzecznika budzi fakt, że skoro w przypadku najmu instytucjonalnego nie stosuje się przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów o okresie ochronnym, zatem eksmisje do schronisk i noclegowni będą mogły następować przez cały rok, czyli również zimą.

Tymczasem Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa nie widzi problemu, gdyż w ocenie urzędników umieszczenie najemcy w noclegowni lub schronisku stanowi wystarczającą ochronę przed popadnięciem w bezdomność.

Jak to możliwe, że pomimo kontrowersji, ustawa została przyjęta bez szerszej debaty? Sejm uchwalił ustawę o Krajowym Zasobie Nieruchomości (KZN) w lipcu, gdy media zajęte były relacjonowaniem przepychanek wokół ustaw o Sądzie Najwyższym i sądach powszechnych. Przedstawiciele resortu budownictwa obiecywali, że przepisy będą zgodne z ustawą o ochronie praw lokatorów, ale tak się nie stało. Prezydent podpisał ustawę w sierpniu, co miało zakończyć dyskusję wokół problemu.

Nie zakończyło. W połowie października Trybunał Konstytucyjny orzekł, że wyrzucanie ludzi z mieszkań na bruk łamie Konstytucję.

- Eksmisje nie mogą prowadzić do bezdomności. Usunięcie z lokalu osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej bez zapewnienia im innego schronienia nie może być uznane za dopuszczalne w świetle obowiązku poszanowania godności człowiek – czytamy w orzeczeniu.
Tym samym pięciu sędziów, pod przewodnictwem Andrzeja Zielonackiego, przyznało rację Rzecznikowi Praw Obywatelskich, który w 2015 r. zaskarżył art. 144 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, który przewiduje, że jeśli osoba wezwana do opuszczenia lokalu nie chce go opuścić, można wobec niej użyć przymusu bezpośredniego.

Przepis ten jest niekonstytucyjny, gdyż nie zawiera gwarancji ochrony przed bezdomnością – a władze muszą takie gwarancje zapewniać. Jednym słowem: zmuszenie osoby, która znajduje się w trudnej sytuacji życiowej bez wskazania jej jakiegokolwiek lokalu, do którego może się przenieść, czyli dokonanie eksmisji "na bruk" jest niedopuszczalne.

TK uznał, że art. 144 przepis narusza trzy konstytucyjne zasady: godności człowieka (art. 30), dobra rodziny (art. 71 ust. 1) oraz zaspokajania potrzeb mieszkaniowych obywateli, a także ochrony przed bezdomnością (art. 75).

Wyrok Trybunału dotyczy mieszkań służb mundurowych oraz właścicieli lokali, którzy utracili je w związku z realizacją inwestycji na podstawie specustawy, m.in. drogowej. Za niezgodne z ustawą zasadnicza Trybunał uznał to, że egzekutor nie musi sprawdzać, czy eksmitowana osoba ma się gdzie wyprowadzić ani jaka jest jej sytuacja rodzinna. Przepisy dają przyzwolenie na wyrzucenie na bruk całych rodzin.

Gdyby osoby te były eksmitowane na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego oraz ustawy o ochronie praw lokatorów, które chronią przed bezdomnością, nad sprawą musiałby się pochylić sąd i w pewnych sytuacjach (osoby chore, ciężarne kobiety, itd.) zapewnić im prawo do lokalu socjalnego.

Na razie Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca się do resortu budownictwa o wyjaśnienie, jakie środki podejmie, by uchronić użytkowników programu Mieszkanie+ przed bezdomnością. Jeśli uzna, że w niewystarczającym stopniu chronią ich interesy, należy się spodziewać, że skieruje do Trybunału wniosek o zbadanie zgodności ustawy o najmie instytucjonalnym z Konstytucją.