Łódzkie/ Raport NIK o spółkach komunalnych

Według NIK na terenie woj. łódzkiego w grudniu 2013 zarejestrowanych było 157 samorządowych spółek. Izba skontrolowała funkcjonowanie dziesięciu z nich m.in. w Łodzi i Skierniewicach.

W ocenie NIK spółki zaspokajały potrzeby mieszkańców. Jednocześnie zwrócono uwagę, że często prowadziły dodatkowo działalność komercyjną. Niektóre w teorii realizowały zadania publiczne, jednak faktycznie prowadziły działalność komercyjną.

NIK wymienia m.in. Łódzką Spółkę Infrastrukturalną, która miała przychody głównie z dzierżawienia infrastruktury wodno-kanalizacyjnej Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji (ZWiK) w Łodzi oraz Grupowej Oczyszczalni Ścieków (GOŚ) w Łodzi. Spółka naliczała tym zakładom czynsz dzierżawny na podstawie, którego wyliczano m.in. opłaty za wodę i ścieki.

A przecież - według NIK - zadaniami publicznymi takimi jak dostarczaniem wody i odprowadzaniem ścieków - zajmowały się de facto ZWiK i GOŚ.

Kontrolowane spółki zajmowały się m.in. sprzedażą paliw, gazu LPG, papierosów, piwa i słodyczy na stacjach benzynowych, zarządzaniem wspólnotami mieszkaniowymi czy badaniem rynku opinii publicznej. Ich przychody ogółem z działalności komercyjnej stanowiły od 10 do ponad 80 proc. Np. Miejski Zakład Komunikacji w Skierniewicach z prowadzenia stacji paliw, usług turystycznych i reklamowych miał ok. 80 proc. ogółem przychodów.

Zdaniem NIK świadczy to o przekształceniu się spółki komunalnej w spółkę komercyjną. Mimo dodatkowych przychodów spółka i tak przynosiła straty (rocznie ok. 3 mln zł) i musiała korzystać z dopłat miasta.

Według raportu funkcjonowanie części spółek poza sferą użyteczności publicznej było wątpliwe z ekonomicznego punktu widzenia, bo ponosiły straty. Ponadto prowadzenie działalności komercyjnej przez spółki komunalne może naruszać zasady wolnej konkurencji.

NIK zwrócił uwagę, że sytuacja finansowo-ekonomiczna spółek była różna. W latach 2010-2012 aż połowa z nich z większościowym udziałem gmin przynosiła straty.

Dane finansowe spółek z Łodzi pokazują też inną nieprawidłowość - spółki komunalne generują łącznie większe straty, niż przynoszą zyski (w 2012 r. 10 spółek osiągnęło zysk - łącznie 18 mln zł, ale równocześnie 11 poniosło straty - ponad 64 mln zł).

NIK przyznaje, że choć celem spółek komunalnych jest zaspokajanie potrzeb mieszkańców, a nie maksymalizacja zysku, to jednak ich działalność podlega działaniom rynkowym i powinna się bilansować.

Z dziesięciu szczegółowo skontrolowanych spółek, siedem zanotowało zyski, a trzy ponosiły ciągłe straty, m.in. MZK w Skierniewicach czy Zakład Drogownictwa i Inżynierii (ZDiI) w Łodzi. Tę ostatnią postawiono w stan upadłości. Jej sytuację finansową pogarszało złe zarządzanie i niegospodarne działania. Przykładowo, spółka w celu utrzymania płynności finansowej w grudniu 2010 r. przed akcją "zima" sprzedała 1000 ton soli drogowej za 213 tys. zł, po czym w styczniu 2011 r. zakupiła taką samą ilość soli, ale już za 532 tys. zł.

Badane spółki przynosiły straty, bo nie dostosowały się do reguł rynkowych - m.in. miały niekonkurencyjne ceny i przerost zatrudnienia.

NIK stwierdziła, że gminy nie opracowały spójnej i kompleksowej polityki właścicielskiej w stosunku do spółek, w których posiadały udziały oraz przejrzystych zasad nadzoru zarówno merytorycznego, jak i ekonomiczno-finansowego. Niektóre z miast w ogóle nie wiedziały, co dzieje się w podległych im podmiotach.

W dodatku samorządy nie określiły stojących przed spółkami celów społecznych i ekonomicznych (wyjątkiem jest UM w Bełchatowie) ani strategii, w jakim zakresie zaangażują się kapitałowo w spółkę. Nadzór właścicielski sprowadzał się często do powoływania i odwoływania członków organów spółek oraz zatwierdzania rocznych sprawozdań z ich działalności. Gminy nie reagowały też dostatecznie szybko na ujemne wyniki finansowe spółek.

NIK zwróciła uwagę, że nie przeprowadzano żadnych konkursów na członków rad, gdyż prezydenci miast wskazywali takie osoby indywidualnie. Przykładowo w Łodzi w latach 2010-2013 (I półrocze) aż 21 członków rad nadzorczych po odwołaniu z jednej spółki powoływanych było do kolejnej rady.

W m.in. Skierniewicach złamano przepisy ustawy kominowej, bo osoby zasiadały równocześnie w kilku radach nadzorczych.

W większości miejskich spółek brakowało jednolitych zasad wynagradzania członków rad nadzorczych. Błędnie ustalano wysokość wynagrodzeń członków zarządu i rad nadzorczych, choć nie przekraczano maksymalnych kwot zapisanych w ustawie kominowej.

Tylko w dwóch łódzkich spółkach - w ZWiK oraz w ZDiI - naruszono ustawę kominową i przekroczono maksymalne kwoty wynagrodzeń dla członków zarządu i rad nadzorczych. Nadpłaty za lata 2010-2013 wyniosły w sumie ponad 117 tys. zł.

NIK zbadała 72 postępowania w sprawie zamówień publicznych na łączną kwotę prawie 52 mln zł. W trzech z dziesięciu skontrolowanych spółek wykryto nieprawidłowości przy składaniu zamówień. Nieprawidłowości dotyczyły sześciu postępowań o wartości ok. 700 tys. zł. Chodzi o udzielanie zamówień z pominięciem ustawy Prawa zamówień publicznych, dzielenia zamówienia w celu ominięcia ustawy Pzp oraz braki w dokumentacji przeprowadzonych przetargów.

Pozytywnie NIK oceniła organizację nadzoru właścicielskiego w Bełchatowie, którego procedury zostały wdrożone w ramach Systemu Zarządzania Jakością wg norm ISO.

Izba zwraca się do prezydentów miast m.in. o opracowania i wdrożenia standardów oraz procedur monitorowania działalności i oceny ekonomiczno-finansowej spółek komunalnych, zwiększenie skuteczności nadzoru właścicielskiego, opracowanie programów naprawczych dla spółek komunalnych przynoszących straty, przeprowadzenie konkursów na członków zarządów i rad nadzorczych.

Do czasu nadania depeszy PAP nie udało się uzyskać komentarza samorządów. (PAP)

(planujemy kontynuację tematu)