Polska udziałowcem spółki budującej największy laser świata

- IPJ reprezentuje w spółce polski rząd, a nabycie udziałów jest konsekwencją umowy międzynarodowej ratyfikowanej w kwietniu tego roku - poinformował w rzecznik IPJ dr Marek Pawłowski.

Podkreślił, że po podpisaniu aktu notarialnego Polska stała się pełnoprawnym udziałowcem w europejskim projekcie X-FEL, do którego do 2014 roku ma dostarczyć wkład rzeczowy i finansowy na kwotę 21,6 mln euro.

- Udział Polski w przedsięwzięciu zapewni możliwość wykorzystywania w przyszłości możliwości badawczych i technicznych lasera przez polskich fizyków, chemików, biologów i inżynierów materiałowych - zaznaczył dr Pawłowski.

Rentgenowski laser na swobodnych elektronach X-FEL to największe i najbardziej nowatorskie urządzenie badawcze tego typu na świecie. Prace nad nim trwają od 2007 roku w niemieckim ośrodku synchrotronowym DESY pod Hamburgiem.

Koszty budowy urządzeń badawczych o podobnym do lasera XFEL stopniu złożoności są tak duże, że nawet kraje wysoko rozwinięte nie są w stanie pokryć ich samodzielnie. Z tego powodu narodziła się nowa koncepcja własności infrastruktury badawczej - międzynarodowe spółki z wkładem finansowym wielu krajów.

Wkład finansowy Niemiec w realizację projektu XFEL wynosi 54 proc., Rosji 23 proc., pozostała część została rozdzielona między kilkanaście krajów europejskich.

W celu wykupienia udziałów i przystąpienia do spółki XFEL powołano w Polsce konsorcjum osiemnastu instytucji naukowo-dydaktycznych, naukowo-badawczych oraz przemysłowych. Instytucją reprezentującą konsorcjum XFEL Polska został Instytut Problemów Jądrowych w Świerku, który pełni rolę koordynatora.

Laser XFEL będzie miał długość 3,4 km. Pełną zdolność operacyjną osiągnie w 2014 roku. Mechanizm generowania wiązki laserowej umożliwi modyfikowanie długości fali laserowej i dopasowanie jej do struktury energetycznej atomów lub cząsteczek oświetlanej próbki. XFEL będzie emitował fale elektromagnetyczne o długościach w zakresie od 6 do 0,1 nanometra (jeden nanometr to jedna miliardowa część metra).

- Zdolność laserów FEL do regulowania długości emitowanej fali elektromagnetycznej otwiera nowe perspektywy badawcze, np. pozwala lokalizować atomy w cząsteczkach białek i umożliwia badanie wirusów oraz domen magnetycznych z rozdzielczością atomową - wyjaśnił Pawłowski.

Jak dodał, lasery tego typu generują impulsy światła trwające zaledwie dziesiątki femtosekund. Tak krótkie impulsy umożliwiają filmowanie przebiegu reakcji chemicznych i procesów biologicznych. Dodatkowo spójność światła laserowego pozwala - podobnie jak w holografii - rejestrować obrazy trójwymiarowe. Dzięki olbrzymiej mocy impulsów można również modyfikować powierzchnie materiałów w celu nadania im niezwykłych własności.