Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju: Nowy model rozwoju

Strategia opublikowana we środę na stronie resortu proponuje zwiększenie odpowiedzialności instytucji państwa za kształtowanie procesów gospodarczych, społecznych i terytorialnych, przy zachowaniu konstytucyjnego modelu społecznej gospodarki rynkowej. W tym modelu instytucje państwa aktywnie i selektywnie kreują warunki dla rozwoju (wspierają wzrost gospodarczy), wpływają na jak najlepsze wykorzystanie przewag komparatywnych oraz budowanie podstaw stałego rozwoju na bazie własnych zasobów nowych działalności.

W dotychczasowej polityce państwa w mniejszym zakresie skupiano się na działaniach wyprzedzających, ukierunkowujących rozwój w różnych sferach życia społeczno-gospodarczego tak, by odpowiednio wcześniej zapobiegać negatywnym zjawiskom i wskazywać najbardziej pożądane kierunki i sposoby rozwoju wykorzystujące maksymalnie polskie potencjały rozwojowe - czytamy w dokumencie.

Państwo potrafiło mobilizować dostępne zasoby, aby doraźnie rozwiązywać pojawiające się problemy. Nie potrafiło jednak zapobiegać im lub minimalizować ich negatywnych skutków. Mimo częściowo trafnej diagnozy, stanowiącej podstawę dla wielu dokumentów strategicznych, w codziennej praktyce rządzenia dominowały działania ad hoc. Często były podejmowane z opóźnieniem, nieskoordynowane i nie wpisujące się w spójną strategię planowanych zmian.

Dodatkową słabością państwa było słabe wykorzystanie debaty strategicznej oraz dialogu społecznego, co przy prowadzeniu aktywnej polityki rozwoju, jest kluczowym czynnikiem akceptacji zmian wprowadzanych przez rząd.

W nowym modelu instytucje państwa mają za zadanie reagować na zmieniające się otoczenie, niwelując negatywne zjawiska społeczne. Stają się inspiratorem zachowań przedsiębiorców, umożliwiają rozwój nowych gałęzi/dziedzin w gospodarce i sprzyjają wykorzystaniu rynkowych mechanizmów stymulowania, powstawania i wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych, nie odpowiadając jednak za decyzje biznesowe podmiotów prywatnych.

Obowiązkiem instytucji państwowych jest stwarzanie konkretnych możliwości działania, ochrona sfery wolności gospodarczej i obywatelskiej, czy też ogólnie przyjętej zasady sprawiedliwości społecznej.

Rola państwa w gospodarce nie może sprowadzać się jedynie do bardziej lub mniej efektywnej redystrybucji środków finansowych. Tylko efektywne i skoordynowane instytucje publiczne, nastawione na obywateli i przedsiębiorstwa mają potencjał do zarządzania politykami publicznymi tak, by skutecznie reagować na stojące przed społeczeństwem i gospodarką wyzwania.

Inna rola państwa to także nowa filozofia gospodarowania państwowymi aktywami - oparta na budowaniu ich wartości, co przyczyni się do wzmocnienia polskiej gospodarki.

Kompleksowość nowego modelu rozwoju wynika z jego specyfiki. Rozwój społeczno-gospodarczy jest konsekwencją procesów zachodzących równolegle w wielu skalach czasowo-przestrzennych, dlatego też polityka rozwoju nie koncentruje się na jednym wskaźniku, jakim jest miara wzrostu gospodarczego (np. PKB). Niezbędne dla jej prowadzenia są różne kryteria i wskaźniki, w tym odnoszące się do rozwoju społecznego.

Rozwój odpowiedzialny, dokument definiuje, jako rozwój, w którym "potrzeby obecnego pokolenia mogą być realizowane bez umniejszania szans przyszłych pokoleń", realizowana jest "wielowymiarowa solidarność społeczna, której celem jest troska o dobro wspólne", "solidarność między poszczególnymi regionami, miastami i obszarami wiejskimi, między pracodawcami i pracownikami", "odpowiednie kształtowanie relacji pomiędzy konkurencyjnością gospodarki, dbałością o środowisko oraz jakością życia".

Rozwój oparty na odpowiedzialności oznacza wzmacnianie fundamentów polskiej gospodarki, do których dokument zalicza przedsiębiorczość, pracowitość, zasoby i umiejętności Polaków, i kontynuowanie przekształceń gospodarki w kierunku bardziej innowacyjnej.

Kluczem trwałości fundamentów gospodarki są rosnące w siłę przedsiębiorstwa i gospodarstwa rolne. Istotnym elementem odpowiedzialnego rozwoju jest odpowiednia równowaga między środkami krajowymi i zagranicznymi wspierającymi rozwój. Powiększanie długu wobec zagranicy - publicznego i prywatnego - w dłuższej perspektywie ogranicza możliwość czerpania korzyści ze wzrostu gospodarczego. Dlatego dokument podkreśla rangę budowy krajowego kapitału, w szczególności poprzez zwiększanie oszczędności, i jego inwestowania.

Model zakłada takie planowanie i realizację działań rozwojowych, by ich efekt, w perspektywie kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu lat, umożliwiał rozwój obywateli i samorealizację w warunkach społecznych, gospodarczych i środowiskowych nie gorszych od obecnych. Równie istotne jest włączenie w procesy rozwojowe wszystkich grup społecznych, dając im jednocześnie możliwość czerpania korzyści ze wzrostu gospodarczego, co zredukuje obszary wykluczenia społecznego.

W obliczu wyzwań demograficznych odpowiedzialność oznacza rozwiązania na rzecz zastępowalności pokoleń. Wzrost dzietności w dłuższej perspektywie przyniesie wzrost wpływów do budżetu państwa, zmniejszając stopień obciążenia finansów publicznych świadczeniami emerytalnymi.

Według dokumentu, odpowiedzialny rozwój oznacza wspomaganie rozwoju tych obszarów wiejskich i miast, które mają mniejszą odporność na zjawiska kryzysowe, w niewystarczającym stopniu korzystają z pozytywnych efektów zachodzących procesów rozwojowych, nie mogą w pełni zrealizować swojego potencjału rozwojowego ze względu na ukształtowaną historycznie zależność gospodarczą od dominujących sektorów lub utraciły funkcje społeczno-gospodarcze.

Model zakłada nowoczesną sieć transportową pozwalająca na niezawodne, sprawne i bezpieczne przemieszczanie się osób i towarów, nieprzerwane dostawy energii oraz rozwiązania ICT umożliwiające nie tylko swobodne komunikowanie się, ale przede wszystkim dostarczanie wiedzy oraz zarządzanie procesami wytwórczymi w gospodarce.

Kluczowe jest, podkreśla dokument, utrzymanie w ryzach deficytu sektora finansów publicznych oraz długu publicznego. Planowane działania rozwojowe muszą uwzględniać możliwości finansowe budżetu państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego, tak by nadmierne zadłużenie nie stanowiło bariery rozwojowej dla przyszłych pokoleń.