Wchodzi w życie ustawa dotycząca wspólnot gruntowych
Przekształcanie wspólnot gruntowych we współwłasność, co umożliwi zakładanie ksiąg wieczystych, opodatkowanie i sprzedaż tych gruntów - zakłada m.in. znowelizowana ustawa, która wchodzi w życie wraz z Nowym Rokiem.
Sejm ustawę o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych z czerwca 1963 r. zmienił 10 lipca 2015 r. Prezydent Andrzej Duda podpisał ją 17 sierpnia.
Wspólnoty gruntowe są reliktem stosunków własnościowych powstałych w XIX w. na terenach byłych zaborów rosyjskiego i austriackiego w wyniku likwidacji pańszczyzny. Są one gruntami wspólnymi dla danej wsi, w których poszczególni rolnicy mieli udziały zależne od powierzchni posiadanych gospodarstw. Stanowią one szczególnego rodzaju własność, niepodlegającą podziałowi, rządzącą się własnymi odrębnymi zasadami.
Nowe przepisy umożliwiają ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnoty gruntowe bądź mienie gromadzkie oraz kto jest uprawniony do korzystania ze wspólnoty i jakie przysługują mu udziały w gruntach wspólnotowych. Pozwoli to na wydawanie decyzji administracyjnych, w których będą wskazani uprawnieni do korzystania ze wspólnoty gruntowej i zostanie określona wielkość przysługujących im udziałów.
Problem dotyczy ok. 3,5 tys. wspólnot na 5,1 tys. zarejestrowanych, które łącznie dysponują gruntami o powierzchni 107 tys. hektarów. Według szacunków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi około 3,5 tys. z nich nie ma uregulowanego stanu prawnego, choć powinno to było nastąpić w ciągu roku od uchwalenia obecnie obowiązującej ustawy, czyli do 5 lipca 1964 r.
Resort rolnictwa przygotowując nowelizację ustawy podkreślał, że po ponad 50 latach od wejścia w życie ustawy istniejące trudności w ustaleniu pochodzenia gruntów użytkowanych wspólnie, a ustalenie kręgu osób uprawnionych do udziału we wspólnotach gruntowych stało się bardzo utrudnione, niejednokrotnie wręcz niewykonalne. Tłumaczył, że taka sytuacja utrudnia gminom opodatkowanie tych gruntów i jest niekorzystna dla rolników, zwłaszcza przy ubieganiu się o płatności bezpośrednie.
Nowela pozwala ustalić, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową, stworzyć wykaz uprawnionych do udziału we wspólnocie oraz wykaz obszarów gospodarstw rolnych przez nich posiadanych i wielkości przysługujących im udziałów we wspólnocie. Nastąpi to na wniosek uprawnionego do udziału we wspólnocie, czyli osób fizycznych lub prawnych posiadających gospodarstwa rolne, jeżeli w ciągu ostatniego roku przed 5 lipca 1963 faktycznie korzystały z tej wspólnoty. Są to tzw. "pierwotni uprawnieni".
Zgodnie z ustawą jeśli ustalenie pierwotnych uprawnionych lub ich spadkobierców nie będzie możliwe, wniosek u ustalenie udziałów we wspólnocie będą mogły złożyć również "osoby fizyczne lub prawne, które posiadają gospodarstwa rolne i nieprzerwanie przez okres od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. faktycznie korzystają ze wspólnoty gruntowej albo zamieszkują lub mają siedzibę na terenie miejscowości, w której znajdują się grunty stanowiące wspólnotę lub osoby fizyczne, które zamieszkują w innej miejscowości, a prowadzą gospodarstwo rolne - jeżeli wspólnotą gruntową są lasy, grunty leśne albo nieużytki przeznaczone do zalesienia".
Zdaniem autorów noweli "zaproponowany okres 5 lat jest odpowiedni, aby ustalić, że korzystanie z gruntów wspólnoty jest dostatecznie trwałe. Celem tej zmiany, w przypadku nieustalenia uprawnionych oraz ich następców prawnych, jest nadanie prawa w postaci udziału we wspólnocie gruntowej osobom, które faktycznie korzystają z nieruchomości zaliczanych do wspólnot gruntowych".
Jeśli nie będzie możliwe ustalenie uprawnionych we wspólnocie gruntowej, wówczas - na swój wniosek - jej tereny nieodpłatnie przejmą gminy właściwe ze względu na położenie nieruchomości. Grunty uzyskane w ten sposób będą one mogły przeznaczyć na cele rozwojowe, inwestycyjne, a w szczególności na realizację budownictwa mieszkaniowego oraz związanych z tym budownictwem urządzeń infrastruktury technicznej, a także na realizację innych celów publicznych.
W wypadku gdyby gmina nie chciała lub nie mogła przejąć takiego terenu, przejdzie on na rzecz Skarbu Państwa.
Nowelizacja wprowadza także możliwość przekształcenia wspólnoty gruntowej we współwłasność w rozumieniu Kodeksu cywilnego: uprawnieni do udziału we wspólnocie gruntowej będą mogli podjąć uchwałę o przekształceniu wspólnoty gruntowej we współwłasność w częściach ułamkowych, co umożliwi zakładanie ksiąg wieczystych dla tych nieruchomości i ułatwi ich sprzedaż.
Nowelizacja nie zakłada przy tym zniesienia istniejących wspólnot gruntowych. Będą one mogły funkcjonować nadal w dotychczasowej formie organizacyjnej i gospodarować na dotychczasowych zasadach, jeżeli taka będzie wola samych uprawnionych.
Przepisy dotyczą też zmiany regulacji ustroju spółek powołanych do zagospodarowania wspólnot gruntowych oraz wprowadzenia sądowej kontroli działalności organów spółek, co ma usprawnić ich działanie. Według resortu rolnictwa tylko w 1080 wspólnotach utworzono spółki zarządcze i jedynie w 1073 spółkach powołano właściwe organy.