Szara Europa nie płaci podatków

W czasach kryzysu firmy chętniej zatrudniają pracowników bez umów, w sklepach towar sprzedawany jest z pominięciem kasy fiskalnej, a u fachowca trudniej o fakturkę za naprawę samochodu albo remont mieszkania - wynika z raportu przygotowanego przez Friedricha Schneidera z Uniwersytetu Johannesa Keplera w Linz, Visa Europe i A.T. Kearney.

Szara strefa w Europie jest obecnie warta ponad 2,1 tryliona euro. Za prawie 2/3 tej sumy odpowiada pięć największych państw: Niemcy, Francja, Włochy, Hiszpania oraz Wielka Brytania. Jednak jeśli porówna się szarą strefę do rozmiarów oficjalnej gospodarki, to najgorzej jest na wschodnich krańcach Starego Kontynentu. W Austrii czy Szwajcarii szara strefa to 7-8 proc. PKB, w naszym regionie przekracza nawet 30 proc.!

2013:
PKB: 41,276 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 31,2 proc.
Wartość szarej strefy: 12,878 mln euro

2012: PKB: 39,668 mln euro
Udział szarej strefy: 31,9 proc.
Szara strefa: 12,654 mln euro

Największą szarą strefę w Europie ma Bułgaria. Rządzący chwytali się różnych metod w walce z tym zjawiskiem. Wprowadzono nawet prawo, według którego każdy pracownik przyłapany na pracy bez ważnej umowy musiał zapłacić karę w wysokości trzech miesięcznych składek na ubezpieczenie społeczne. Przepis ten został zakwestionowany przez bułgarski Trybunał Konstytucyjny, ale doskonale pokazuje, jak duża była determinacja rządzących.

2013
PKB: 139,357 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 28,4 proc.
Wartość szarej strefy: 39,577 mln euro

2012:
PKB: 131,740 mln euro
Udział szarej strefy: 29,1 proc.
Szara strefa: 38,336 mln euro

Rumunia dokonała olbrzymich postępów w ciągu ostatniej dekady i szara strefa skurczyła się w tym kraju o 15 proc. Wciąż jednak jej rozmiar, zwłaszcza w stosunku do PKB, jest olbrzymi.

Zdaniem autorów raportu głównymi przyczynami spadku szarej strefy były długoletnie starania o przystąpienie do Unii Europejskiej oraz rozwój w kraju sieci płatności elektronicznych. Jednym z powodów, dla których szara strefa w Rumunii wciąż ma takie rozmiary, są rygorystyczne przepisy, obciążenia podatkowe oraz koszty pracy.

Korelacja między rozwojem sieci płatności elektronicznych a rozmiarem szarej strefy jest zresztą widoczna w całej Europie. Jak wnioskują autorzy, jest to jedno z efektywniejszych narzędzi nie tylko w przypadku Rumunii, ale i całej Europy. Oczywiście trzeba wziąć poprawkę na to, że jednym ze sponsorów raportu jest VISA, ale dane zdają się potwierdzać te wnioski.

*2013: *
PKB: 44,849 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 28,4 proc.
Wartość szarej strefy: 12,737 mln euro

2012:
PKB: 43,904 mln euro
Udział szarej strefy: 29,0 proc.
Szara strefa: 12,732 mln euro

Najnowszy członek Wspólnoty uplasował się na trzecim miejscu, jeśli chodzi o procentowy udział szarej strefy w gospodarce.

1 stycznia 2013 r. w Chorwacji weszły w życie nowe przepisy, które mają pomóc poprawiać ściągalność podatków. Każdy rachunek wydany przez bary, restauracje, kafejki i inne miejsca oferujące usługi gastronomiczne trafia do systemu izb skarbowych. Oczywiście pod warunkiem, że dane miejsce posiada kasę fiskalną. Ale o to chorwacki fiskus już się postara...

2013:
PKB: 34,722 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 28,0 proc.
Wartość szarej strefy: 9,722 mln euro

2012:
PKB: 32,782 mln euro
Udział szarej strefy: 28,5 proc.
Szara strefa: 9,343 mln euro

Szacunki zapowiadają, że nieopodatkowana część gospodarki wschodnich sąsiadów wyniesie 28,5 proc. Zdaniem Dainiusa Kreivysa, byłego ministra gospodarki Litwy, jednym z czynników, które miały wpływ na wzrost szarej strefy w ostatnim czasie, była decyzja o zwiększeniu minimalnego wynagrodzenia do 1 tys. litów. To było zbyt duże obciążenie dla drobnego i średniego biznesu.

Ostatnie badania Litewskiego Instytutu Wolnego Rynku pokazały, że aż 22 proc. mieszkańców tego kraju uczestniczyło w szarej strefie na rynku pracy. W jaki sposób? Różnie. Na przykład 5 proc. anonimowo badanych przyznało się, że pracowało nielegalnie, 8 proc. otrzymywało część wynagrodzenia pod stołem,a aż 9 proc. potwierdziło obydwie te formy.

Jako inną przyczynę wzrostu szarej strefy wskazuje się często opodatkowanie siły roboczej, które jest wyższe od średniej unijnej.

2013:
PKB: 18,040 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 27,6 proc.
Wartość szarej strefy: 4,979 mln euro

2012:
PKB: 16,998 mln euro
Udział szarej strefy: 28,2 proc.
Szara strefa: 4,793 mln euro

Zdaniem estońskich ekspertów za szarą strefę odpowiada w dużej mierze branża budowlana. Niektóre z szacunków pokazują, że aż 1/3 estońskich firm w tym sektorze nie płaci podatków.

Przemysł budowlany jest także wymieniany w raporcie profesora Schneidera jako jeden z najbardziej sprzyjających rozwojowi szarej strefy. Średni jej poziom w tej gałęzi gospodarki dla badanych krajów wynosi prawie 35 proc.

2013:
PKB: 23,546 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 25,5 proc.
Wartość szarej strefy: 6,004 mln euro

2012:
PKB: 22,258 mln euro
Udział szarej strefy: 26,1 proc.
Szara strefa: 5,809 mln euro

Łotwa była przykładem kraju, który był na granicy bankructwa, lecz kuracja podjęta przez tamtejszy rząd pozwoliła wyprowadzić państwo na prostą.

Co dziś robi Łotwa, by walczyć z szarą strefą? Obniża podatki. W maju bieżącego roku rząd wdrożył plan stopniowego obniżania stawki PIT z obecnych 25 proc. do 20 proc. w 2015 r. oraz VAT z 22 proc. do 21 proc.

Łotewski rząd chce w ten sposób pobudzić przedsiębiorczość oraz umocnić konkurencyjność kraju w regionie, zwłaszcza że sąsiednie państwa mają niższe stawki podatkowe.

2013:
PKB: 17,536 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 25,2 proc.
Wartość szarej strefy: 4,419 mln euro

2012:
PKB: 17,887 mln euro
Udział szarej strefy: 25,6 proc.
Szara strefa: 4,579 mln euro

W wyniku kryzysu gospodarka Cypru znacznie ucierpiała, załamał się sektor bankowy. Pod koniec lipca 2013 r. okazało się, że posiadacze depozytów o wartości wyższej niż 100 tys. euro w dwóch największych bankach Cypru stracą 47,5 proc. swoich oszczędności.

Głęboka recesja i liczne ograniczenia programu oszczędnościowego nie sprzyjają ożywieniu gospodarczemu, które mogłoby przyśpieszyć zmniejszanie się szarej strefy.

2013:
PKB: 7,038 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 24,3 proc.
Wartość szarej strefy: 1,710 mln euro

2012:
PKB: 6,756 mln euro
Udział szarej strefy: 25,3 proc.
Szara strefa: 1,709 mln euro

Wielkość szarej strefy na Malcie zdaje się być niczym porównaniu do włoskiej, gdzie aż 3332 mln euro pozostają w ukryciu. Jednak dla Malty jest to poważny problem. Według europejskiej agencji Eurofound aż 12 proc. mieszkańców tej wyspy wykonuje legalną pracę w tajemnicy przed tamtejszym fiskusem.

*2013: *
PKB: 400,168 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 23,8 proc.
Wartość szarej strefy: 95,240 mln euro

2012:
PKB: 381,361 mln euro
Udział szarej strefy: 24,4 proc.
Szara strefa: 93,052 mln euro

Jak niedawno wyliczył "Dziennik Gazeta Prawna", na podstawie danych GUS, wartość szarej strefy w Polsce może osiągnąć ok. 210 mld zł. Państwo może stracić na niepobranych podatkach nawet kilkadziesiąt miliardów złotych.
W 2012 roku PKPP Lewiatan przeprowadził badania, z których wynikało, że 33,2 proc. firm zatrudniało pracowników nielegalnie, to znaczy wzrost od 2011 r., kiedy taki stan rzeczy deklarowało 28 proc. prowadzących własny biznes. Według raportu GUS "Praca nierejestrowana w Polsce w 2010 r.", w badanym czasie udział pracujących w szarej strefie wynosił 4,9 proc. ogółu pracujących, a jako udział PKB w 2009 r. - 13,1 proc.

Wśród branż z największym udziałem szarej strefy wylicza się: budownictwo, przemysł spożywczy (w tym alkohol i papierosy) oraz paliwa.

W 2010 roku Visa Polska wystartowała z programem, który miał promować płatności elektroniczne. Zarejestrowano ponad 120 tys. nowych terminali, głównie w sklepach barach, restauracjach i hotelach. Od tamtego roku udział szarej gospodarki w naszym kraju zmalał z 26 proc. do 23,8 proc. i choć wpływ na to mogło mieć wiele różnych czynników, to zdaniem autorów przełamanie monopolu gotówki miało istotne znaczenie dla tego spadku.

2013:
PKB: 182,924 mln euro
Udział szarej strefy w PKB: 23,6 proc.
Wartość szarej strefy: 43,170 mln euro

2012:
PKB: 193,794 mln euro
Udział szarej strefy: 24,0 proc.
Szara strefa: 46,500 mln euro

Ostatni kraj w naszym zestawieniu to Grecja. Jak zauważono w innym badaniu przeprowadzonym przez "Institute of Economic Affairs", dynamicznemu wzrostowi szarej strefy w tym kraju sprzyjają wysokie obciążenia podatkowe i socjalne, jakość instytucji państwowych, regulacja rynku pracy, jakość usług publicznych oraz tzw. morale podatkowe - czyli niechęć Greków do płacenia podatków.