Pigułka z uzupełnieniem

Według definicji, suplementy diety mają dostarczać w skoncentrowanej formie składniki odżywcze lub inne substancje o działaniu żywieniowym lub fizjologicznym, a ich stosowanie powinno sprzyjać uzupełnieniu codziennej diety, deficytowej w niektóre składniki mineralne czy witaminy. Suplementy zazwyczaj są wprowadzane do obrotu za pośrednictwem aptek, z uwagi na ich właściwości prozdrowotne, co nie oznacza oczywiście traktowania ich jako leki. W naszym kraju rynek suplementów nadzoruje Państwowa Inspekcja Sanitarna. Produkty te nie podlegają regulacjom i procedurom przewidzianym w Prawie farmaceutycznym dla leków. Nie znaczy to jednak, że ich wprowadzanie na rynek jest nieograniczone. Małgorzata Goryl, przedstawiciel firmy Alter Medica, zwraca uwagę, że Główny Inspektor Sanitarny, który rozpatruje zgłoszenia producenta o zamiarze wprowadzenia na polski rynek nowego suplementu, coraz bardziej rygorystycznie rozpatruje wnioski.

Polacy lubią leczyć się sami. Korzystają przy tym ze wskazówek podawanych w reklamach czy folderach. Lekarze natomiast często przystają na zjawisko samoleczenia, co może być konsekwencją fatalnego stanu służby zdrowia. Prof. Jacek Spławiński, kierownik Zakładu Farmakologii Narodowego Instytutu Leków, zwraca uwagę, że obok leków, jest w aptekach wiele produktów, które nie mają nic wspólnego z leczeniem, jak na przykład witaminy. Profesor zaznacza, że w naszej szerokości geograficznej bardzo rzadko się zdarza, by ktoś miał niedobory witaminowe, gdyż przez cały rok dostępne są warzywa i owoce.

- Jeżeli nie jest się chorym, to nie można poprawić zdrowia, bo nie można być "bardziej zdrowym". Łatwo sobie można natomiast zaszkodzić - ostrzega prof. Spławiński, który jest także przeciwnikiem wszystkich suplementów diety. - Leki są rygorystycznie sprawdzane przed dopuszczeniem na rynek, natomiast suplementy diety - nie, i mam duże wątpliwości, czy wszystkie mogą być uznane za bezpieczne.

Ponad miliard złotych

Tylko na preparaty wspomagające odchudzanie Polacy wydają prawie 100 mln zł rocznie. Prawie 3/4 z tej kwoty przeznaczone są na suplementy diety sprzedawane bez recepty. Na syropy, proszki, kapsułki i emulsje sprzedawane w aptekach i sklepach spożywczych wydaliśmy w ubiegłym roku 67,2 mln zł, o ponad 16 proc. więcej niż rok wcześniej - wynika z danych IMS Health, firmy badającej rynek farmaceutyczny.

- Wartość rynku suplementów diety w Polsce wyniosła w 2008 r. ponad 1,1 mld zł, a w 2007 r. - ponad 916 mln zł. Oznacza to 21-procentowy wzrost - mówi Alicja Hamkało z firmy Hasco-Lek SA. Zdaniem analityków PMR Publications, w latach 2008-10 wartość tego rynku nadal będzie rosła w tempie dwucyfrowym. Wiodących producentów, którzy mają w swej ofercie kilkanaście produktów oraz znaczący udział w rynku, jest kilkunastu. - Produkty krajowe stanowią 60-70 proc. całości asortymentu rynku krajowego, przy czym surowce na nie są głównie spoza Polski - zauważa Małgorzata Goryl.

Na wartość rynku suplementów diety należy spojrzeć przez pryzmat rynku leków sprzedawanych bez recepty (OTC), np. różnorakich leków przeciwgrypowych czy przeciwbólowych. Najbliższe lata będą sprzyjające dla rozwoju rynku OTC i suplementów diety. Jest to też sygnał dla producentów preparatów z zakresu samoleczenia, że ten sektor rynku farmaceutycznego będzie bardzo zyskowny. Jednak w związku z tym, a także z utrudnieniami w dostaniu się do lekarza, zwłaszcza specjalisty, coraz bardziej istotna stanie się rekomendacja farmaceuty.

Nadal głównie apteki

Na rynek pozaapteczny w Polsce składa się przede wszystkim sprzedaż w sklepach ogólnodostępnych (hipermarketach, supermarketach, małych sklepach spożywczych, kioskach, stacjach benzynowych) oraz w sklepach zielarsko-medycznych. Eksperci przyznają, że pojawienie się leków OTC, w tym różnego rodzaju suplementów diety, w sklepach, na stacjach benzynowych, a nawet w urzędach pocztowych miało znaczenie dla wzrostu spożycia tych preparatów.

Mimo rozwoju rynku pozaaptecznego, głównym kanałem dystrybucji suplementów diety są apteki. Małgorzata Goryl zwraca uwagę na jeszcze jeden fakt. - Coraz bardziej znaczącym, stanowiącym udogodnienie dla odbiorców, kanałem dystrybucji jest sprzedaż wysyłkowa oraz internetowa - zauważa.

Około 80 proc. wszystkich artykułów sprzedawanych w aptekach to suplementy diety. - Obecnie jest boom na magnez. Ludzie piją dużo kawy, która magnez wypłukuje, stąd jest to najbardziej popularny produkt, jaki sprzedajemy. Drugą pozycję zajmują różnorakie preparaty witaminowe - mówi farmaceutka z apteki z Węgrowa.

Najlepiej sprzedają się te produkty, które mają podobne składniki, jak proste leki. Klienci stosują je w szeroko rozumianej profilaktyce zdrowotnej. - Drugim, bardzo istotnym czynnikiem jest sezonowość i moda, poparta skutecznymi kampaniami reklamowymi. Generalnie, najbardziej popularne na rynku preparaty to takie, które: wzmacniają organizm, wspomagają walkę z infekcjami, wspierają kuracje odchudzające, poprawiają stan skóry, włosów i paznokci, są pomocne przy problemach układu pokarmowego, nerwowego czy krwionośnego. Chętnie sięga się również po produkty uzupełniające dietę w witaminy i mikroelementy. Pod tym względem Polska jest w czołówce krajów Unii - mówi Małgorzata Goryl, przedstawiciel firmy Alter Medica. Opinie o sezonowości rynku niektórych suplementów potwierdza Małgorzata Nykiel z firmy Olimp Laboratories Sp. z o.o. - Głównym czynnikiem wpływającym na popularność tego rodzaju środków jest oczywiście reklama i cena, ale nie mniej ważna jest sezonowość. Jesienią najpopularniejsze są multiwitaminy,
a wiosną preparaty odchudzające - mówi Małgorzata Nykiel.

Niepewny rynek

Jednym z czynników rozwoju tego rynku są działania marketingowe, zwiększające wiedzę społeczeństwa o suplementach diety. Hasco-Lek uruchomił serwis internetowy o charakterze edukacyjnym, poświęcony produkowanym przez firmę linii suplementów. Serwis zawiera m.in. porady medyczne wspierające skuteczne odchudzanie i informacje o zdrowym stylu życia. Zakładając bardziej prawdopodobny brak zmian na listach leków dopuszczonych do obrotu, rynek będzie się stopniowo nasycał i jego dynamika w latach 2008-10 może się stopniowo obniżać. - Na rynku regulowanym przepisami prawnymi nie jest bowiem możliwy długofalowy wzrost sprzedaży - komentuje Agnieszka Stawarska, analityk rynku farmaceutycznego. Małgorzata Goryl uważa, że rynek ten będzie się w dalszym ciągu rozwijał dynamicznie, gdyż obejmuje produkty, po które klienci sięgają coraz chętniej. - Perspektywa rozwoju w dużej mierze uzależniona będzie od dalszego wzrostu znaczenia profilaktyki prozdrowotnej wśród społeczeństwa. Czynnikiem hamującym może być zubożenie
ludności spowodowane ewentualnym przedłużaniem się kryzysu finansowego. W pierwszej kolejności zaspokajamy wówczas potrzeby podstawowe, wydatki na profilaktykę zdrowotną schodzą na dalszy plan. Choć mamy nadzieję, że ten niezbyt optymistyczny scenariusz się nie sprawdzi, należy się liczyć z możliwością jego wystąpienia - mówi Małgorzata Goryl. Natomiast, zdaniem przedstawicielki firmy Olimp Laboratories, kryzys nie zmieni popytu na suplementy diety. - Nasza firma nie zauważa żadnych zmian wynikających z kryzysu - twierdzi Małgorzata Nykiel.

- W związku z koniecznością przeprowadzenia tzw. harmonizacji leków OTC, część tych, które nie przeszły wspomnianego procesu, zostało obecnie zastąpione odpowiednikami w postaci suplementów diety - mówi przedstawicielka firmy Alter Medica. Z funkcjonowaniem na rynku związane jest pewne ryzyko prawne. Wynika to z faktu, że przepisy regulujące ten rynek są niejednoznaczne, a ich interpretacja niejednolita. Prowadzi to do wydawania różnych rozstrzygnięć w podobnych sprawach i przedsiębiorca nigdy nie może być pewny, jaka decyzja zostanie wydana w jego sprawie.

Aby wprowadzić do obrotu suplement diety, nie trzeba uzyskiwać żadnych pozwoleń, jak to jest w przypadku leków. - Wiele firm farmaceutycznych, zachęconych uproszczonymi wymaganiami związanymi z trybem dopuszczania do obrotu, decyduje się na rozpoczęcie działalności na rynku suplementów diety. Wymagania rejestracyjne sprowadzają się bowiem do uprzedniego powiadomienia Głównego Inspektora Sanitarnego, że dany suplement diety będzie wprowadzony do obrotu - mówi Marcin Flak, prawnik z Zespołu Doradztwa dla Branży Farmaceutycznej i Biotechnologii w Kancelarii Prawniczej Domański Zakrzewski Palinka. - Jednakże producenci i dystrybutorzy suplementów diety nigdy nie mogą być pewni, czy ich produkt nie zostanie w przyszłości zakwestionowany przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Nierzadko bowiem Inspekcja stwierdza, że dany suplement diety posiada właściwości leku i grozi wydaniem decyzji o wycofaniu suplementu z obrotu. Prawo nie określa ścisłych granic pomiędzy lekami a suplementami diety, pozostawiając dużo
swobody Państwowej Inspekcji Sanitarnej - wyjaśnia Marcin Flak.

Inspekcja nie ma ograniczeń czasowych, więc może wycofać produkt po miesiącu od wprowadzenia do obrotu lub np. po dwóch latach. Z tego powodu działalność firm produkujących i wprowadzających do obrotu suplementy diety jest utrudniona. Nie zmienia to jednak atrakcyjności tego rynku.

Bez recepty

Następne lata przyniosą dość dużą dynamikę sprzedaży wartościowej w segmencie preparatów dostępnych bez recepty i suplementów diety. Na ten trend wpłyną następujące czynniki:

1. rosnąca zasobność obywateli
2. wzrastająca świadomość konsumenta w stosunku do produktów OTC (dzięki coraz większym inwestycjom w reklamę i edukację konsumenta)
3. utrudniony dostęp do lekarzy, zwłaszcza specjalistów
4. konsumenci/pacjenci, którzy w coraz większym stopniu chcą uczestniczyć w procesie leczenia lub samoleczenia
5. brak nowoczesnych terapii lekowych w sektorze produktów Rx
6. potencjalne zmiany statusu niektórych leków Rx na OTC.

Roman Wieczorkiewicz
Rynek Spożywczy