Wszystko, co trzeba wiedzieć o zatrudnianiu pracowników

Kiedy przedsiębiorstwo staje się pracodawcą obowiązuje je szereg przepisów, których musi przestrzegać oraz terminów, o których musi pamiętać. Co należy zrobić, kiedy firma staje się pracodawcą? Jakie ma obowiązki? Co z ZUS i podatkami?

- Każdy przedsiębiorca powinien znać obowiązki związane z zatrudnianiem pracowników oraz pamiętać o terminach ich wypełniania. To właśnie na nim spoczywa odpowiedzialność za ich niedopełnienie - mówi Aneta Grzyb-Hejduk, ekspert ds. szkoleń w Akademii PARP.

W nowym szkoleniu Akademii PARP „Kalendarz dobrego księgowego” jeden z modułów poświęcono zagadnieniom związanym z zatrudnianiem pracowników. Ta część szkolenia zwraca uwagę na obowiązki formalne wobec urzędu skarbowego, ZUS czy Państwowej Inspekcji Pracy, a także wobec samego pracownika. Co powinna zrobić mała firma, która planuje zatrudnić nowych pracowników?

Być pracodawcą…

Jeżeli firma zamierza zatrudniać pracowników, powinna zgłosić spółkę do ZUS jako płatnika składek. Należy tego dokonać w ciągu 7 dni od daty zatrudnienia pierwszego pracownika. W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej nie trzeba dokonywać ponownego zgłoszenia, ponieważ przedsiębiorca zgłaszał się już jako płatnik składek ZUS w momencie rejestrowania firmy.

Do obowiązków pracodawcy związanych z prowadzeniem spraw pracowniczych należy zawarcie umowy o pracę w formie pisemnej, skierowanie pracownika na wstępne badania lekarskie, przeprowadzenie szkolenia BHP i instruktażu stanowiskowego, zapoznanie z warunkami zatrudnienia, założenie i prowadzenie akt osobowych pracownika.

Umowa o pracę

Przed zatrudnieniem nowego pracownika na umowę o pracę, pracodawca wymaga od niego kwestionariusza z danymi osobowymi, świadectw pracy poprzednich miejsc pracy, świadectwa ukończenia gimnazjum, orzeczenia lekarskiego, orzeczenia o niekaralności. Umowę o pracę zawiera się na piśmie, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika.

Na zgłoszenie nowozatrudnionego pracownika do ZUS pracodawca ma 7 dni. W ciągu 7 dni od podpisania umowy o pracę pracodawca ma obowiązek poinformować pracownika o czasie pracy, wypłacie wynagrodzenia, urlopie wypoczynkowym, okresie wypowiedzenia, regulaminie pracy i układzie zbiorowym pracy, warunkach zatrudnienia. Przedsiębiorca, który zatrudnia 20 i więcej pracowników na umowę o pracę ma obowiązek określenia i wdrożenia regulaminu wynagradzania oraz regulaminu pracy. Jeśli firma nie ma obowiązku wprowadzenia regulaminu pracy, musi także poinformować pracownika o tajemnicy zawodowej, porze nocnej, przerwach w pracy i sposobie potwierdzania obecności.

Przed rozpoczęciem pracy pracodawca powinien odebrać od pracownika oświadczenia potwierdzające przekazanie pracownikowi informacji związanych z prowadzeniem akt osobowych, rozliczaniem pracownika i wypłatą wynagrodzeń oraz innych świadczeń należnych pracownikowi.

Co z badaniami lekarskimi i BHP?

Pracodawca ma obowiązek skierować swoich pracowników na wstępne badanie lekarskie przed dopuszczeniem ich do pracy. Następnie powinien kierować pracowników na okresowe badania lekarskie, jeżeli upłynął termin ważności orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do dalszej pracy. Obowiązkowe są także kontrolne badania lekarskie w przypadku niezdolności do pracy pracownika, wynikającej z choroby trwającej dłużej niż 30 dni, po zakończeniu zwolnienia lekarskiego.

W przypadku firm działających na rynku spożywczym przed dopuszczeniem pracownika do pracy powinno się wykonać badania prowadzone przez Inspekcję Sanitarną. Dokumentem potwierdzającym odbycie badań profilaktycznych przez pracownika jest orzeczenie lekarskie wydane przez lekarza medycyny pracy lub orzeczenie wydane przez PIS.

Pracodawca musi również skierować swoich pracowników na szkolenia BHP, zanim podejmą pracę na danym stanowisku. W jego ramach pracownicy odbywają instruktaż ogólny oraz stanowiskowy. Potwierdzeniem odbycia szkolenia wstępnego jest karta szkolenia. Pracownicy powinni przejść szkolenia okresowe w ciągu 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy, a osoby kierujące pracownikami w ciągu 6 miesięcy.

Wynagrodzenia i czas pracy

Wysokość wynagrodzenia za pracę jest ustalana przez pracodawcę i pracownika. Wynagrodzenie powinno być wypłacane w formie pieniężnej co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie, najpóźniej do 10. dnia następnego miesiąca.
Pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia bieżącej ewidencji czasu pracy osobno dla każdego pracownika zatrudnionego na umowę o pracę przez cały okres zatrudnienia. Firma powinna udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym uzyskał do niego prawo, nie później niż do końca września roku następnego. Za czas spędzony na urlopie wypoczynkowym pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

ZUS i US

Przez cały okres zatrudnienia pracodawca ma obowiązek odprowadzać za pracowników zaliczki na podatek dochodowy i składki ZUS oraz składać deklaracje do ZUS.

Pracodawcy muszą obliczać, opłacać i rozliczać składki na ZUS za swoich pracowników. Do rozliczania składek służy deklaracja ZUS DRA i raporty imienne. Dokumenty rozliczeniowe i składki obliczone za dany miesiąc należy przekazać do ZUS do 15. dnia następnego miesiąca.
Pracodawca ma również obowiązek obliczania, pobrania i wpłacenia zaliczek na podatek dochodowy za każdego pracownika. Musi je wpłacić zbiorczo do 20. dnia miesiąca następnego po miesiącu, w którym je pobrał. Za niewypełnienie obowiązków w tym zakresie ponosi odpowiedzialność osobistą i karno-skarbową.
Firma powinna też przesyłać do urzędu skarbowego roczną deklarację PIT-4R o zaliczkach pobranych z wynagrodzeń pracowników lub PIT-8AR o pobranym ryczałcie, w terminie do 31 stycznia danego roku za rok poprzedni. Natomiast do końca lutego danego roku przedsiębiorca przekazuje pracownikom i urzędowi skarbowemu deklaracje PIT-11. Jeśli pracownik spełnia warunki, aby pracodawca sporządził za niego deklarację roczną i rozliczył za niego podatek, a pracownik do 10 stycznia złoży do pracodawcy odpowiedni wniosek (PIT-12), to pracodawca sporządza za tego pracownika roczną deklarację PIT-40.

Dokumentacja pracownicza

Jednym z podstawowych obowiązków pracodawcy jest założenie i prowadzenie dokumentacji pracowniczej w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych. Akta osobowe pracownika składają się z 3 części. W części A są dokumenty związane z ubieganiem się o zatrudnienie, w części B - dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz przebiegu zatrudnienia, a w C ustania zatrudnienia.

W zakresie dokumentacji płacowej pracodawca ma obowiązek prowadzić dla każdego pracownika osobną ewidencję czasu pracy, obecności w pracy, listę płac, imienną listę wypłacanego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą.

Dokumentacja związana ze stosunkiem pracy i akta osobowe powinny być prowadzone i przechowywane w warunkach zapobiegających ich uszkodzeniu lub zniszczeniu. Pracodawca powinien również zapewnić ochronę przed ich udostępnieniem osobom nieupoważnionym. Dokumentację pracowniczą należy przechowywać od 5 do 50 lat w zależności od zawartych w niej danych.

Rozwiązanie umów o pracę

Rozwiązując z pracownikiem umowę o pracę, pracodawca musi pamiętać o dopełnieniu różnych formalności. Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę musi zostać właściwie doręczone. Musi też zawierać informację o możliwości odwołania się przez pracownika do sądu i wskazanie właściwego sądu.

Zwalnianemu pracownikowi należy wydać świadectwo pracy w ostatnim dniu pracy. Jeśli jest to niemożliwe, należy przekazać je pracownikowi w ciągu 7 dni od zakończenia stosunku pracy. Najpóźniej w dniu rozwiązania stosunku pracy pracownik musi otrzymać należne mu wynagrodzenie, premię, odprawę itp. Należy się z nim także rozliczyć z powierzonego mienia.

Gdy wynagrodzenie pracownika zajęte jest przez komornika, stosowną informację należy umieścić w świadectwie pracy. O zajęciu pensji należy też poinformować, o ile to możliwe, nowego pracodawcę.

Pracodawca powinien złożyć do ZUS zgłoszenie wyrejestrowania pracownika z ubezpieczeń na druku ZUS ZWUA w ciągu 7 dni od dnia ustania stosunku pracy. Do końca lutego kolejnego roku należy przekazać byłemu pracownikowi PIT-11.
Jeśli stosunek pracy wygasa w związku ze śmiercią pracownika, pracodawca musi podjąć czynności jak w przypadku rozwiązania umowy o pracę. Dokumenty oraz świadczenia należy przekazać osobom uprawnionym.

Uwaga! Kontrola PIP

Celem kontroli PIP jest sprawdzenie przestrzegania przez pracodawcę prawa pracy. Kontroli podlegają wszyscy pracodawcy, jak również przedsiębiorcy, którzy nie są pracodawcami. Wystarczy, że osoby fizyczne, w tym osoby prowadzące działalność gospodarczą, wykonują pracę dla tych podmiotów.

Czynności kontrolujące mogą być przeprowadzane w siedzibie firmy oraz w podległych jej jednostkach lub miejscach przechowywania dokumentów. Należy pamiętać, że kontrola może być przeprowadzona bez uprzedzenia, o każdej porze dnia i nocy.

Po zakończeniu kontroli, inspektor Państwowej Inspekcji Pracy sporządza protokół kontrolny i wydaje decyzję w formie ustnej lub pisemnej, w zależności od skali ewentualnych niedopatrzeń ze strony przedsiębiorcy.

Jak widać, gdy przedsiębiorca zostaje pracodawcą musi liczyć się ze znacznymi obciążeniami formalnymi. Obowiązki związane z zatrudnianiem pracowników to jednak tylko jeden z obszarów formalizmu, jaki pociąga za sobą prowadzenie firmy. Więcej informacji na temat obowiązków i terminów, które obowiązują polskich przedsiębiorców można znaleźć w szkoleniu e-learning Akademii PARP "Kalendarz dobrego księgowego".

Oprócz wiedzy z zakresu zatrudniania pracowników, uczestnicy znajdą w szkoleniu wiadomości na temat obowiązków zgłoszeniowo–rejestracyjnych związanych z założeniem firmy, zawieszeniem działalności gospodarczej oraz likwidacją firmy. Szkolenie w przejrzysty sposób przedstawia wiedzę z zakresu podatków dochodowych, podatku VAT czy obowiązków przedsiębiorcy wobec ZUS i US. Zawarto także informacje na temat innych obowiązków, takich jak podatki i opłaty lokalne, sprawozdania i opłaty środowiskowe, obowiązki sprawozdawcze wobec GUS oraz kontrole podatkowe.

- W szkoleniu starannie dobraliśmy informacje o istotnych obowiązkach i przedstawiliśmy je w uporządkowany, przejrzysty sposób. O wielu z nich przedsiębiorcy pamiętają, ale mają problemy z dopilnowaniem terminu lub podjęciem właściwej decyzji. Są i takie, o których w ogóle się zapomina. Dlatego powstało to szkolenie - mówi Aneta Grzyb-Hejduk z Akademii PARP.

"Kalendarz dobrego księgowego" to już 44 szkolenie e-learning Akademii PARP. Pod adresem www.akademiaparp.gov.pl znajdują się jeszcze 43 szkolenia e-learning i 12 szkoleń m-learning. Przedsiębiorcy i pracownicy oraz osoby planujące rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej mogą podjąć bezpłatną naukę. Projekt jest realizowany na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i współfinansowany ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.