Być albo nie być dla bogatych samorządów. Trybunał Konstytucyjny zadecyduje o losie janosikowego

Janosikowe jest obowiązkową wpłatą, odprowadzaną od 2003 roku do budżetu państwa przez najbogatsze gminy, powiaty i miasta w Polsce. Wysokość uzależniona jest od uzyskanych przez nie dwa lata wcześniej dochodów. Zgromadzone w ten sposób środki zasilają fundusz solidarnościowy i później dzielone są pomiędzy najbiedniejsze samorządy.

– Solidaryzm tak, ale wypaczenia, złe prawo, buble prawne: nie – mówi Rafał Szczepański, pełnomocnik Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej projektu zmiany ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, który buntuje się przeciwko istnieniu ustawy w obecnie obowiązującym kształcie.

Komitet, który powstał w ubiegłym roku, zaproponował zmianę zasady naliczania janosikowego. Podczas społecznej akcji „STOP Janosikowe” zebrano ok. 170 tys. podpisów pod obywatelskim projektem, który trafił do Sejmu.

W sierpniu 2010 roku Rada Miasta Stołecznego Warszawy złożyła skargę na obowiązujące dzisiaj rozwiązania prawne do Trybunału Konstytucyjnego. Stolica, która co roku odprowadza do budżetu od 7 do 9 proc. swoich dochodów skarży się, że nie ma na to pieniędzy. W tym roku, na przykład, stołeczny budżet uszczuplił się z tego tytułu o prawie 830 milionów złotych. W przyszłym obciążenie będzie niewiele mniejsze.

Przeciwnicy janosikowego swoją niechęć tłumaczą prostym rachunkiem ekonomicznym.

– Wydatki inwestycyjne w Warszawie na wszystkie dzielnice to jest 350 milionów złotych, jako miasto wydajemy 180 milionów na kulturę, a janosikowe zapłacone w przyszłym roku będzie wynosiło 780 milionów złotych – mówi Rafał Szczepański.

Narzekają też władze wojewódzkie. Dwa lata temu Mazowsze po zapłaceniu janosikowego spadło z pierwszego na ostatnie miejsce w przeliczeniu kwot budżetowych na jednego mieszkańca.

Niechętny odprowadzaniu opłaty solidarnościowej jest też Kraków, który zasila budżet państwa kwotą stanowiącą 1-3 proc. rocznych dochodów miasta. W tym roku wpłacił ponad 61 milionów złotych. Także i jego władze w maju ubiegłego roku poskarżyły się do Trybunału Konstytucyjnego, argumentując, że obowiązujące prawo jest niezgodne z Konstytucją RP.

Przeciwnicy janosikowego przekonują, że dalsze jego istnienie w dzisiejszym kształcie doprowadzi do bankructwa wielu polskich miast.

– Zbliżają się one do bariery maksymalnego zadłużenia – ostrzega Szczepański. – Muszą płacić i zaciągać na to kredyty, bo nie starcza w tych budżetach środków.

Mazowsze podatek janosikowy uregulowało właśnie dopiero po zaciągnięciu kredytu. Należy pamiętać, że po przekroczeniu 60-procentowej bariery zadłużenia (dług w stosunku do dochodu), władzę w danym mieście czy gminie powinien przejąć zarząd komisaryczny.

Według skarżących obowiązujące dzisiaj przepisy, najbiedniejsze gminy, czerpiące największe korzyści z tytułu istnienia janosikowego, mają średnio o 1/5 mniejsze zadłużenie od największych płatników tego podatku. Ci ostatni, by sprostać wymaganiom już wkrótce będą musieli ciąć środki na inwestycje, podwyższać lokalne podatki i ceny usług komunalnych.

Przeciwnicy opłaty zwracają również uwagę, że obowiązujące dziś przepisy wywołują niepotrzebne animozje między mieszkańcami poszczególnych rejonów Polski.

– Prowadzi to do tego, że powstają emocje pomiędzy ludnością jednej części kraju, a drugą jego częścią – mówi Szczepański. – Nie tworzymy spójnego państwa.

Komitet Inicjatywy Ustawodawczej projektu ustawy o zmianie ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego proponuje nowe rozwiązania. Chce m.in. obniżenia wysokości janosikowego o 20 proc. Część subwencji miałaby być zastąpiona dotacjami, rozdzielanymi w formie konkursów. Według Komitetu, wysokość opłaty powinna być też uzależniona od rzeczywistej ilości mieszkańców, nie tylko tych zameldowanych. Dzisiaj ustawa ich „nie widzi”, to znaczy dochody danego miasta czy gminy są dzielone przez ilość nie zamieszkujących, ale zameldowanych tam osób.

– Dlatego zaproponowaliśmy tzw. ryczałt ludnościowy na wzór niemiecki, gdzie Berlin ma zagwarantowane w ustawie, że na potrzeby janosikowego jego liczba ludności jest powiększana o pewien współczynnik – tłumaczy Rafał Szczepański.

Obywatelski projekt zmian w ustawie trafił do Sejmu i przeszedł już przez pierwsze czytanie. Zajęła się nią podkomisja, która nieco zmieniła jej kształt. Nie wiadomo, kiedy posłowie wrócą do pracy nad dokumentem.