Jak dogadać się z Czechem?

Podstawy gramatyki czeskiej i polskiej są podobne. W języku czeskim, tak jak i w polskim, występuje siedem przypadków rzeczownika, ale już np. „nie” (ne) z czasownikami piszemy razem a nie osobno (nepoužívám – nie używam). Poza tym, język czeski pozwala na budowanie całych zdań – a nie tylko wyrazów – w których nie będzie żadnej samogłoski (Strč prst skrz krk znaczy tyle, co nasze „Wetknij palec w gardło”. Jeszcze kilkanaście czy kilkadziesiąt lat temu Polacy – podobnie jak dziś Czesi – rozróżniali w wymowie „h” i „ch” (dźwięczne i bezdźwięczne). Kolejna różnica między naszymi językami, to akcent. U nas zwykle na przedostatnią sylabę, u Czechów – na pierwszą. Co ciekawe, język czeski rozróżnia długie i krótkie samogłoski, dzięki temu z pozoru wyrazy o tej samej pisowni nie tylko wymawia się inaczej, ale przede wszystkim nadano im różne znaczenia. Przykład? Proszę bardzo: słowo pátá, czytane jako paataa to „piąta”, a pata czytane jak pata oznacza piętę. Uhel to węgiel, úhel – kąt.

Język czeski, uznawany w Polsce za wyjątkowo zabawny, jest u nas przedmiotem wielu żartów. Takie twory jak dachový obsranec (czyli rzekomo po czesku gołąb), Netoperek (Batman), Elektronický mordulec (terminator) i Extra pánek (Superman) czy też słynne šmatičku na patičku (parasol) nie mają nic wspólnego z prawdziwą czeszczyzną.

Na tym jednak nie koniec. Często próba porozumienia się Polaka z Czechem – zamiast śmiechem – kończy się bardzo nieprzyjemnie. Wszystko przez to, że wiele wyrazów które tak samo brzmią w obu językach ma odmienne znaczenie. Zdarza się, że z punktu widzenia Polaka niewinne słowo dla Czecha jest obraźliwe lub wulgarne.

Nasz minisłowniczek pozwoli uniknąć wam wpadek. Jeśli jednak chcesz naprawdę nauczyć się czeskiego, nie masz w Polsce niestety zbyt dużego wyboru. Kilka uczelni wyższych co prawda oferuje studia na kierunku filologia czeska, ale „zwykłych” kursów nadal jest jak na lekarstwo. Jedynie Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej na Uniwersytecie Warszawskim organizuje dwusemestralny, internetowy kurs języka czeskiego. Korespondencyjny kurs oferuje także Europejska Szkoła Kształcenia Korespondencyjnego (www.czeski.eskk.pl).

Powodzenia!

Aleksandra Szaram

Alfabet i wymowa

Do zapisu języka czeskiego stosuje się tzw. alfabet husycki, czyli zmodyfikowany łaciński. Czeska abeceda liczy 42 litery:

A, (Á), B, C, Č, D, (Ď), E, (É), (Ě), F, G, H, Ch, I, (Í), J, K, L, M, N, (Ň), O, (Ó), P, Q, R, Ř, S, Š, T, (Ť), U, (Ú), (Ů), V, W, X, Y, (Ý), Z, Ž.

Kreseczka nad samogłoskami á, é, í, ó, ý oraz kropka nad ů oznaczają, że dana samogłoska jest długa. A oto, jak czytać litery z haczykiem:

• č – cz, np. čas – czas;
• š – sz, np. koš – kosz;
• ř – rż, np. řeka – rzeka;
• ž – ż, np. žába – żaba;
• ň – ń, np. dlaň – dłoń;
• ě – poprzedzająca je spółgłoska (z wyjątkiem d, t i n) ulega zmiękczeniu, umownie więc wymawiamy ě jak je. Czesi stosują także zmiękczenia:
• ď – dź, np. měď – miedź
• ť – ć, np. chuť- chęć

To jednak nie wszystkie reguły:

• j na początku wyrazu przed spółgłoskami w ogóle się nie wymawia, np. jsem (jestem) – sem;
• podwojone spółgłoski wymawia się jak jedną, np. denní (dzienny) – dení;
• i i y oraz í i ý wymawia się na ogół jednakowo, podobnie do polskiego i.

Przydatne słownictwo

jedna korona – jedna koruna
Ile to kosztuje? – Co to stojí?
Tak – Ano
Nie – Ne
Proszę – Prosím
Przepraszam – Prominte
Dzień dobry – Dobrý den, Ahoj
Do zobaczenia – Na shledanou
Na razie – Nashle, Ahoj
Dzień dobry – Dobré jitro
Dobry wieczór – Dobrý večer
Dobranoc – Dobrou noc
Nie rozumiem – Nerozumím

Pułapki językowe

Niektóre znajomo brzmiące słowa mają w języku czeskim zupełnie inne znaczenie. Oto przykłady:
szukać – wulgarne określenie stosunku seksualnego
neprítomný – nieobecny
napad – pomysł
divák – widz
dluhopis – obligacja
chytrý – bystry, inteligentny
jahoda – truskawka
láska – miłość
líčidlo – szminka
rázem – zaraz, natychmiast
sklep – piwnica
tájemnice – sekretarka
trup – tułów
ubikace – noclegownia
záchod – ubikacja
balvan – głaz
odchody autobusov – odjazdy autobusów
panna – dziewica
čerstvy – świeży
pokuta – mandat
Danka – Dunka
Kniha má dobrý odbyt. – Książka dobrze się sprzedaje.