Kapitał własny przedsiębiorstwa

W jaki sposób określić, które parametry finansowe mają największy wpływ na rentowność w Twojej firmie? Czy jest to wartość przychodów ze sprzedaży, stopień wykorzystania aktywów czy wielkość wypracowanego zysku firmy? Odpowiedzi na te pytania dostarcza praktyczne zastosowanie Du Pont System of Financial Control, czyli trójczynnikowego modelu zmian rentowności kapitału własnego.

Kapitał własny firmy to jeden z najważniejszych parametrów finansowych przedsiębiorstwa, decydujący o jego sprawnym i bezpiecznym funkcjonowaniu. Wraz z rozwojem firmy jej kapitał własny powinien systematycznie zwiększać swoją wartość, chociażby poprzez „dopisywanie” do niego zysku netto wypracowanego w danym okresie obrachunkowym. Czym zatem jest w rzeczywistości kapitał własny przedsiębiorstwa?

Składają się na niego cztery podstawowe kategorie „wewnętrznych” źródeł finansowania:

• kapitały podstawowe firmy, powstające z wkładów właścicieli (udziałowców, wspólników, akcjonariuszy),
• kapitały, które tworzone są z mocy obowiązujących przepisów (kapitał zakładowy, zapasowy, rezerwowy),
• fundusze celowe tworzone przez firmę (fundusz udziałowy, fundusze specjalne),
• zysk netto wypracowany w ostatnim okresie obrachunkowym oraz niepodzielone zyski z lat ubiegłych. Obserwacja zmian, jakie zachodzą w obrębie kapitałów własnych przedsiębiorstwa, może być bardzo ważnym elementem kontrolowania efektywności naszej firmy. Jednym z narzędzi tej kontroli może być badanie rentowności kapitałów własnych.

Trzy czynniki rentowności kapitałów własnych

Rentowność kapitałów własnych to stosunek zysku netto do przeciętnej wartości kapitałów własnych. Wskaźnik ten określa efektywność funkcjonowania firmy bez uwzględnienia środków obcych, takich jak kredyty czy pożyczki. Na poziom rentowności kapitałów własnych wpływ mają trzy czynniki:

• rentowność netto ze sprzedaży (zysk netto/przychody netto ze sprzedaży),
• rotacja aktywów (przychody netto ze sprzedaży/średni stan aktywów),
• struktura kapitału (średni stan aktywów/średni stan kapitałów własnych). Właśnie te trzy elementy wpływają na kształtowanie się rentowności kapitałów własnych przedsiębiorstwa oraz są głównymi składowymi jednego z najpopularniejszych modeli analizy finansowej firmy. Jest to :, zwany również trzyczynnikowym modelem zmian rentowności kapitału własnego.

Model ten w praktyczny sposób wskazuje na przyczyny zmian, jakie zachodzą w obrębie rentowności firmy. Model Du Pont to typowy przykład „systemu wskaźników”, który obejmuje piramidę parametrów finansowych uszeregowanych w zależności przyczynowo-skutkowej. Układ taki pozwala na obliczenie stopnia oddziaływania każdego ze wskaźników składowych na ostateczną wartość wskaźnika końcowego, w tym wypadku rentowności kapitałów własnych.

Do czego wykorzystać model?
Bliższe przyjrzenie się schematowi Du Pont pozwala określić przyczyny zmian w rentowności i efektywności przedsiębiorstwa. Z rysunku jasno wynika, że mamy do czynienia z trzema głównymi czynnikami kształtującymi rentowność kapitału własnego firmy, jest to:

• Rentowność netto ze sprzedaży (ile złotówek zysku netto generuje 100 zł przychodów ze sprzedaży);
• Rotacja aktywów (efektywność wykorzystania całości majątku firmy do generowania przychodów ze sprzedaży);
• Struktura kapitału firmy (stosunek kapitałów własnych do kapitałów obcych zaangażowanych w finansowanie działalności).

Jak kształtować rentowność?

Charakterystyczną cechą modelu Du Pont jest fakt, że np. negatywna zmiana wartości jednego ze wskaźników składowych modelu nie musi automatycznie rzutować na pogorszenie się wskaźnika ostatecznego. Wpływ poszczególnych wskaźników finansowych na rentowność kapitałów własnych może się wzajemnie kompensować, co oznacza, że pogorszenie rentowności netto firmy może zostać z powodzeniem zrekompensowane wyższą rotacją aktywów. I odwrotnie. Znaczące podwyższenie rentowności netto może być zniwelowane bardziej niekorzystną strukturą kapitału (nieefektywnym wzrostem udziału kapitałów obcych).

Z zaprezentowanych przykładów jasno wynika, że rentowność przedsiębiorstwa nie jest efektem przypadkowych zdarzeń gospodarczych zachodzących wewnątrz firmy oraz w jej otoczeniu rynkowym, lecz efektem świadomie przyjętej i realizowanej przez zarząd strategii rozwoju firmy.

Strategia ta może obejmować następujące elementy:

• politykę cen, czyli realizowaną przez firmę marżę ze sprzedaży. Może ona dotyczyć dwóch najpopularniejszych metod: utrzymywania wysokich obrotów przy niskich zyskach jednostkowych lub niskich obrotów z wysoką marżą jednostkową;
• politykę inwestycji polegającą na modernizowaniu i dostosowywaniu technologii wytwarzania do wymagań konkurencji i rynku;
• politykę finansową, czyli optymalizowanie struktury kapitałów przedsiębiorstwa zmierzające do zwiększenia rentowności działalności gospodarczej firmy.

Gwałtowne pomnażanie kapitałów

W dobrze prosperującym przedsiębiorstwie rentowność kapitału własnego jest wyższa od rentowności kapitału całkowitego, na który składa się kapitał własny i obcy. Nie ma jednak i nie może być teoretycznie uzasadnionej proporcji między wielkością kapitału własnego a wielkością kapitałów obcych.

Dążenie do stałego podnoszenia rentowności kapitału własnego wpływa na decyzję dalszego powiększania zadłużenia przez pozyskanie nowych kapitałów obcych. Taka polityka finansowa przedsiębiorstwa ma oczywiście miejsce tylko, w przypadkach gdy przeciętna rentowność całości kapitału (własnego oraz obcego – przed spłatą odsetek od kapitału obcego) jest wyższa niż wysokość stopy odsetek płaconych przy pozyskaniu kapitału obcego. Uzyskany dzięki temu efekt finansowy, pozwalający zwiększyć tempo pomnażania kapitałów własnych, określany jest w literaturze jako efekt dźwigni finansowej.

Andrzej Romanowski
Gazeta Małych i Średnich Przedsiębiorstw