Nieskuteczne uniki dłużnika w sprawie gruntu

Skarga pauliańska (takie powództwo) polega na tym (art. 527 kodeksu cywilnego), że jeśli na skutek czynności prawnej dłużnika (sprzedaży po zaniżonej cenie, a tym bardziej darowizny rzeczy będącej jego własnością) dochodzi do pokrzywdzenia wierzyciela, ten może żądać przed sądem uznania owej czynności za bezskuteczną. Uwzględnienie pozwu pozwala wierzycielowi egzekwować należność z rozdysponowanego składnika majątku, mimo że jest on już własnością kogoś innego niż dłużnik.

Z taką skargą wystąpił Antoni M. z Zachodniopomorskiego, pozywając siostrzeńca, któremu matka, a siostra powoda, przekazała darowizną nieruchomość, a ta była ostatnim uchwytnym dla komornika składnikiem jej majątku. Nie był więc w stanie wyegzekwować należnych bratu 148 tys. zł. Należały mu się one w związku z tym, że znosząc współwłasność tej nieruchomości, sąd przyznał ją siostrze, a na rzecz brata zasądził spłatę właśnie w tej wysokości.

Dokonując takiego zniesienia współwłasności, sąd ustanowił na rzecz powoda, tytułem zabezpieczenia jego należności, hipotekę przymusową na tej nieruchomości. Wkrótce po zniesieniu współwłasności siostra przekazała nieruchomość synowi w darowiźnie, on z kolei uzyskał przekształcenie użytkowania we własność.

Szczecińskie sądy Okręgowy i Apelacyjny uwzględniły powództwo Antoniego M., uznając, że zachodzą przy tej transakcji przesłanki z art. 527: pokrzywdzenie wierzyciela i świadomość w tym względzie nabywcy. Notariusz poinformował zresztą przy sporządzaniu aktu darowizny o wpisie hipoteki przymusowej.

Fakty te nie były sporne, sporne były dwie kwestie prawne: po pierwsze, czy przy obciążeniu nieruchomości hipoteką, co oznacza, że wierzyciel (oczywiście ten, na rzecz którego jest ustanowiona) może skorzystać z hipotecznych uprawnień w stosunku do każdego aktualnego właściciela nieruchomości, dopuszczalna jest jego skarga pauliańska. Po drugie, czy dokonanie przekształcenia prawa do nieruchomości we własność też jej nie wyklucza.

Mec. Katarzyna Korszewska, pełnomocnik pozwanego, mówiła przed SN, że są to dwie samodzielne przyczyny, by pozew oddalić: powód ma bowiem inną drogę zaspokojenia, a po przekształceniu przedmiotu egzekucji prawo dłużnika jest już inne, inne poniósłby więc konsekwencje egzekucji.

Adwokat Jacek Gaj, pełnomocnik powoda, wskazywał natomiast, że to do wierzyciela należy wybór, z jakiej drogi prowadzącej do skutecznej egzekucji skorzysta. Z kolei art. 3 ust. 3 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu praw użytkowania wieczystego w prawo własności stanowi, że decyzja o przekształceniu „nie narusza praw osób trzecich”, co oznacza, że ustawodawca szeroko zagwarantował ich prawa w takich sytuacjach.

Sąd Najwyższy tylko częściowo przyznał mu rację, ale to pozwoliło utrzymać wyrok stwierdzający bezskuteczność darowizny.

– Gdyby chodziło o zwykłą hipotekę, to owszem, ona wyklucza korzystanie ze skargi pauliańskiej, ale hipoteka przymusowa ma inny charakter, zabezpieczający, i nie wyłącza tej ścieżki – powiedziała w uzasadnieniu sędzia Iwona Koper. – Tak samo nie wyłącza skierowania skargi pauliańskiej przekształcenie prawa do nieruchomości: tutaj jest wyraźna podstawa prawna. Wyrok SN jest ostateczny.

Marek Domagalski