Wspólnoty gruntowe są reliktem stosunków własnościowych powstałych w XIX wieku na terenach byłych zaborów rosyjskiego i austriackiego w wyniku likwidacji pańszczyzny. Są one gruntami wspólnymi dla danej wsi, w których poszczególni rolnicy mają udziały zależne od powierzchni posiadanych gospodarstw.
Obecnie w Polsce jest ponad 5100 wspólnot gruntowych, z czego ok. 3500 nie ma uregulowanego stanu prawnego.
Zmiana przepisów umożliwi wydawanie decyzji administracyjnych, w których będą wskazani uprawnieni do korzystania ze wspólnoty gruntowej i zostanie określona wielkość przysługujących im udziałów. Obecnie obowiązuje ustawa z 1963 r.
Ze względu na znaczny upływ czasu od wejścia w życie obowiązującej ustawy, określenie udziałów jest bardzo trudne, a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe. Przyjęte rozwiązania były dostosowane do polityki rolnej prowadzonej w latach 60., kiedy to wspólnoty gruntowe traktowano, jako element uspołecznienia rolnictwa i nie mogły one być np. dzielone między uprawnionych.
Jeżeli zebrany materiał dowodowy nie pozwoli na ustalenie faktycznych uprawnionych, stan prawny wspólnot gruntowych ustalany będzie zgodnie ze stanem faktycznym obowiązującym przez 5 lat przed dniem wejścia znowelizowanej ustawy w życie.
Jednocześnie w ciągu 6 miesięcy od daty wejścia w życie zmienionej ustawy, osoby zainteresowane będą mogły złożyć wnioski o wskazanie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową oraz o określenie uprawnionych do udziału w niej. W przypadku, gdy nie uda się ustalić uprawnionych do gruntów wspólnotowych, taką nieruchomość będzie mogła nabyć gmina na podstawie stosownego wniosku, a jeżeli nie będzie chciała - to Skarb Państwa.
Ministerstwo rolnictwa, które przygotowało założenia nowelizacji ustawy, zaproponowało w nich także możliwość przekształcania wspólnot gruntowych stanowiących szczególnego rodzaju współwłasność lub przedmiot współużytkowania we współwłasność, dla której będzie można założyć księgę wieczystą, i następnie dokonać jej podziału.
