Wszystko o wekslu: na co uważać przy podpisywaniu

Weksel po wystawieniu zaczyna żyć własnym życiem. Ten, kto go wystawił, musi się liczyć z tym, że jako papier wartościowy zostanie puszczony w obieg. Może się więc okazać, że zapłaty zażąda osoba, u której nigdy nie zaciągaliśmy długu

Z wekslem stykamy się najczęściej, gdy zaciągamy kredyt bankowy. Wystawienia weksla zażądać może także pożyczkodawca prywatny.

Znacznie częściej mają z nim do czynienia przedsiębiorcy, i to w podwójnej roli: wystawiają bowiem weksle i je otrzymują. Weksel pozwala im na uzyskanie tzw. kredytu towarowego kupieckiego. Wręczony sprzedającemu w zamian za towar staje się dla niego gwarancją, że otrzyma zapłatę. Kupującemu zaś pozwala nabyć towar bez natychmiastowego wyłożenia pieniędzy. Weksle wystawiają np. dilerzy na rzecz producentów samochodów jako zabezpieczenie roszczeń.

Cel weksla jest zawsze taki sam: zabezpieczenie spłaty należności. Dodatkową gwarancją dla pożyczkodawcy czy sprzedającego jest podpis na nim jeszcze jednej osoby czy osób – poręczycieli (żyrantów).

Trzeba też wiedzieć, że każdy posiadacz weksla może przenieść jego własność na inną osobę – sprzedać go albo zapłacić nim własne długi.

Zaciągnięcie długu

Wystawienie weksla, ale i poręczenie jego zapłaty to nie jest tylko formalność. Jeśli wystawiamy weksel gwarancyjny (czyli zabezpieczający dług już istniejący), od nas zależy, czy wierzyciel go użyje. Bo do nas należy spłata tego długu. Niebezpieczniejsze może się okazać poręczenie – jeśli wystawca nie zapłaci, komornik przyjdzie do nas.

W myśl bowiem art. 32 prawa wekslowego poręczyciel wekslowy odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył. Poręczenie jest ważne, chociażby zobowiązanie było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej. Poręczyciel wekslowy, który zapłacił weksel, nabywa prawa wynikające z niego przeciw osobie, za którą poręczył, i przeciw tym, którzy wobec tej osoby odpowiadają z weksla. Wchodzi niejako nie tylko w obowiązki, ale i w prawa wystawcy.

Wymogi formalne

Pułapki czyhają także na wierzycieli przyjmujących weksel od nieuczciwych kontrahentów. Może się okazać, że wręczony dokument nim nie jest. Weksel bowiem, jako papier wartościowy i szczególnego rodzaju dokument prywatny, musi spełniać odpowiednie warunki formalne, wskazane w prawie wekslowym. W praktyce zwykle używa się urzędowych blankietów, co znacznie ułatwia sprostanie tych wymaganiom. Nie jest to jednak obowiązkowe. Weksel można spisać na kartce papieru, byle zawierał wszystkie wymagane elementy. Wystarczy np., że nie będzie na nim daty wystawienia, by nie mógł funkcjonować jako weksel.

Jeśli jednak weksel spełnia warunki formalne, rygoryzm wynikający z prawa wekslowego pozwala aktualnemu posiadaczowi ściągnąć należność od wystawcy w trybie przyśpieszonym i uproszczonym. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy weksel został wystawiony na rzecz banku jako zabezpieczenie zapłaty udzielonego kredytu czy pożyczki. Bank może ściągnąć swą należność bez wszczynania sprawy sądowej przeciwko dłużnikowi i poręczycielowi. Wystawia dokument, który po sprawdzeniu przez sąd pod względem formalnym i nadaniu mu tzw. klauzuli wykonalności może być podstawą przymusowego ściągnięcia długu przez komornika.

Wszyscy inni posiadacze weksla muszą dla przymusowego ściągnięcia sumy wekslowej wnieść sprawę do sądu cywilnego, ale toczy się ona w postępowaniu nakazowym, opierającym się tylko na treści weksla.

Trzeba się liczyć, że wróci

Wystawca weksla może się bronić, wnosząc sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego przez sąd. Może np. dowodzić, że w danych okolicznościach dłużnikiem nie jest albo że jego dług jest niższy. Tak będzie, jeżeli np. kontrahent wypełnił weksel in blanco wystawiony na zabezpieczenie zapłaty za towar i puścił go w obieg, mimo że towaru nie dostarczył albo zapłatę otrzymał.

Sprawa komplikuje się jeszcze bardziej, jeśli spór toczy się nie między wystawcą i jego kontrahentem, tj. pierwszym posiadaczem weksla, ale jego kolejnym nabywcą (indosatariuszem).

Wiąże się to z faktem, że istotą weksla, tego najpowszechniejszego, tzw. własnego, jest zobowiązanie do bezwarunkowej zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej. Ten, kto weksel wystawił, musi się liczyć z tym, że wróci on do niego jako żądanie zapłaty. Wtedy może się obronić, tylko gdy udowodni, że posiadacz weksla, nabywając go, był w złej wierze (np. wiedział, że należność została spłacona) albo dopuścił się rażącego niedbalstwa. Art. 17 prawa wekslowego pozwala wystawcy uwolnić się od obowiązku zapłaty, jeśli mógłby on odmówić zapłaty osobie, której weksel wręczył, a kolejny właściciel weksla o tym wiedział i świadomie działał na szkodę wystawcy.

Jeśli weksel został przez osobę, która go otrzymała (indosanta), puszczony w obieg i istnieje tzw. nieprzerwany ciąg indosów – wystawcy nie uwolni od obowiązku zapłaty nawet udowodnienie, że podpis na wekslu jednego ze sprzedających został sfałszowany.

Słowniczek

• Indos – pisemne oświadczenie umieszczone na wekslu na zlecenie zawierające co najmniej podpis zbywcy (indosanta). Powoduje przeniesienie praw z tego papieru wartościowego na inną osobę (indosatariusza).
• Indosant – osoba, która przenosi prawa z weksla w drodze indosu (zbywca, sprzedający weksel).
• Indosatariusz – osoba nabywająca weksel w drodze indosu (nabywca, kupujący).
• Remitent – osoba, na której rzecz lub na której zlecenie nastąpić ma zapłata sumy wekslowej. Remitent to pierwszy posiadacz weksla, który został na niego wystawiony. Może być też pierwszym jego indosantem. Izabela Lewandowska Rzeczpospolita