KRS: plany zmian zasad ustalania majątku spadkowego budzą wątpliwości

KRS zaopiniowała przygotowany w resorcie sprawiedliwości projekt zmian w prawie spadkowym, który ma chronić spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe.

Aktualnie spadkobiercy mogą odpowiadać za długi zmarłego, o których wcześniej nie wiedzieli. Głównym założeniem projektu jest więc, by - co do zasady - zamiast dziedziczyć spadek z wszystkimi długami zmarłego, spadkobierca odpowiadał za nie tylko do wysokości przejętego majątku. W języku prawniczym nazywa się to odpowiedzialnością "z dobrodziejstwem inwentarza".

W związku z tym w projekcie proponuje się także zmienić zasady ustalania stanu majątku spadkowego, co ma podstawowe znaczenie w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Obecnie majątek ten ustala komornik sądowy, sporządzając spis inwentarza, co dla spadkobierców oznacza koszty, ponieważ komornik korzysta z usług rzeczoznawców. Ministerstwo zaproponowało, by spadkobiercy sami mogli składać - w sądzie lub u notariusza - wykaz inwentarza, według wzoru ustalonego przez ministra sprawiedliwości.

"Zdaniem Rady pozostawienie spadkobiercy pełnej swobody w zakresie sporządzania owego wykazu, bez poddania czynności spadkobiercy kontroli, stworzy realne ryzyko sporządzania wykazów, w których wartość aktywnej strony masy spadkowej będzie zaniżana ze szkodą dla wierzycieli" - głosi opinia.

Rada dodała, że w projekcie nie wykluczono możliwości sporządzania wykazów przez kilku spadkobierców niezależnie od siebie, więc prawdopodobne będzie funkcjonowanie w jednej sprawie kilku wykazów o różnej treści. "Projektodawca nie wskazał jednak przesłanek, na podstawie których można by określić relację między takimi wykazami i ostatecznie wyznaczyć granicę odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe" - zaznaczyła KRS.

"Sytuację dodatkowo komplikuje wyraźne dopuszczenie przez projektodawcę możliwości jednoczesnego funkcjonowania wykazu inwentarza sporządzonego przez spadkobiercę i spisu inwentarza sporządzonego przez komornika lub naczelnika urzędu skarbowego" - dodano w opinii. Rada wskazała, że z projektu nie wynika prymat spisu inwentarza nad wykazem, a "kwestia ta będzie miała przecież podstawowe znaczenie dla klarowności sytuacji prawnej spadkobierców, jak i wierzycieli".

Projekt zmian w kodeksie cywilnym, kodeksie postępowania cywilnego i Prawa o notariacie jeszcze w grudniu zeszłego roku trafił do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. Wielu prawników wskazywało na potrzebę zmian dotyczących tych kwestii.

Generalna zasada obecnie jest bowiem taka, że jeśli spadkobierca nie złoży w ciągu sześciu miesięcy oświadczenia o odrzuceniu spadku albo innej formie jego przyjęcia, to wraz z majątkiem przejmuje pełną, nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jest to tzw. proste przyjęcie spadku.

Chodzi więc o to, by spadkobierca odpowiadał za długi tylko do wysokości przejętego majątku. Taka możliwość istnieje już obecnie, ale wymaga od spadkobiercy złożenia w ciągu sześciu miesięcy oświadczenia w tej sprawie. Po zmianie ta sytuacja zostanie odwrócona i oświadczenie będzie wymagane przy prostym przyjęciu spadku.

Istotę planowanej zmiany pozytywnie oceniły już: Stowarzyszenie Sędziów Polskich "Iustitia" i Krajowa Rada Notarialna. Również te organizacje wskazywały jednak, że dopracowania wymagają uregulowania odnoszące się do wykazów inwentarza, zaś zmiana musi łączyć się z akcją informacyjną skierowaną do spadkobierców.