Praca w trakcie zwolnienia lekarskiego: lepiej nie ryzykować

Zwolnienie lekarskie ZUS ZLA oznacza, że pracownik jest niezdolny do pracy przez tyle dni, na ile zostało ono wystawione. Nie pozostaje bez środków do życia, bo za czas pozostawania na zwolnieniu otrzymuje zasiłek chorobowy. Zwolnienie ma wykorzystać na dojście do zdrowia: odpoczynek, dokończenie leczenia czy procesu rehabilitacji. Czas zwolnienia to nie dodatkowy urlop, więc pracownik nie może wykorzystać go na prace w innej firmie, remont mieszkania czy wyjazd na wycieczkę.

Pracodawca może skontrolować, czy pracownik odpowiednio wykorzystuje czas przebywania na zwolnieniu lekarskim. Może to zrobić osobiście lub wystąpić do właściwego oddziału ZUS o przeprowadzenie kontroli.

Pracodawcy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, mogą samodzielnie przeprowadzić kontrolę.

Pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 ubezpieczonych, powinien wystąpić o przeprowadzenie kontroli do oddziału ZUS, który wypłaca zasiłek.

Chorującego pracownika szef może odwiedzić osobiście, ale może również upoważnić do tego inną osobę, na przykład pracownika działu kadr. Kontroler - czy to wyznaczony przez pracodawcę, czy przez ZUS – nie musi w żaden sposób zapowiadać swojej wizyty.

Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy z powodu choroby polega na ustaleniu, czy:

• w okresie zwolnienia lekarskiego pracownik nie wykonuje pracy zarobkowej, lub
• czy nie wykorzystuje zwolnienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem.
Przykładami "wykorzystania zwolnienia niezgodnie z celem" z całą pewnością są wykonywanie pracy dla innej firmy czy intensywne uprawianie sportu. Należy przy tym pamiętać, że zakaz wykonywania pracy rozumiemy bardzo szeroko: nie tylko, co wydaje się oczywiste, praca fizyczna jest wykluczona, ale także zapoznawanie się z dokumentami, wystawianie faktur czy odpisywanie na maile. Nie ma znaczenia podstawa prawna, a więc zabronione jest wykonywanie obowiązków także na podstawie umów cywilnych.

W teorii wydaje się to proste, w praktyce jest dużo wątpliwości. Na zaświadczeniu lekarz umieszcza adnotację "chory może chodzić" lub "chory powinien leżeć". Żadne przepisy nie precyzują, jak należy rozumieć te obostrzenia: czy skoro "chory może chodzić", to może swobodnie przemieszczać się po okolicy, chodzić na zakupy lub odwiedzać znajomych? A chory, który "powinien leżeć" ma być przykuty do łóżka i nawet wyjście do apteki zostanie zakwalifikowane jako wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z celem?

Poproszony przez nas o komentarz mecenas Robert Stępień z Kancelarii Raczkowski Paruch wyjaśnia, że pracownik w okresie zwolnienia lekarskiego nie powinien wykonywać żadnych czynności, które nie służą poratowaniu zdrowia lub opóźniają albo uniemożliwiają powrót do zdrowia. I to niezależnie od tego, czy ma zalecenie "chory musi leżeć", czy "może chodzić". Z całą pewnością pracownik nie może wykonywać takich czynności, które są tak samo (lub bardziej) obciążające dla jego zdrowia, jak praca. Przykładowo, jeśli pracownik biurowy, który wykonuje pracę przede wszystkim w pozycji siedzącej, przed komputerem, jest na zwolnieniu lekarskim z powodu problemów z kręgosłupem, a w tym czasie odbywa długie podróże samochodem, które obciążają jego plecy, to narusza warunki zwolnienia.

Trzeba pamiętać, że świadczenia chorobowe są finansowane ze środków publicznych, z systemu ubezpieczeń społecznych, przeznaczonych na ściśle określony cel, jakim jest poratowanie zdrowia. Koszty ponosi całe społeczeństwo. Dlatego pracownik, który korzysta z tych środków, powinien koncentrować się na odzyskaniu zdrowia i powrocie do pracy. Nie ma zasadności, aby z tych środków finansować mu dodatkowy "urlop" czy wypoczynek. To nadużycie – konkluduje mec. Stępień.

Jak wskazuje ZUS, jeżeli pracodawca prowadzący kontrolę zwolnienia w miejscu zamieszkania pracownika dwukrotnie nie zastanie go w domu, ma prawo przyjąć, że pracownik wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego przeznaczeniem. To na pracowniku ciąży obowiązek wykazania, że było inaczej i że nie wykonywał w tym czasie czynności, które były sprzeczne z celem zwolnienia. ZUS przerzuca zatem na pracownika konieczność złożenia wyjaśnień, co robił, gdy kontroler nie zastał go w domu. Jest to zasadne, mając na uwadze skalę nadużywania zwolnień lekarskich w Polsce – przekonuje mec. Stępień. Nie oznacza to, że każda nieobecność pracownika automatycznie skutkuje odebraniem zasiłku. Ostateczną decyzję o tym, czy czas zwolnienia był wykorzystywany niezgodnie z celem, podejmuje ZUS po zapoznaniu się z wyjaśnieniami pracownika.

Najwięcej wątpliwości budzą zwolnienia od psychiatry, bo z jednej strony trudno oczekiwać od leczącego depresję, by przez kilka tygodni siedział w domu, z drugiej - zgodnie z przepisami, taki wyjazd to jednak nie jest wykorzystywanie zwolnienia zgodnie z celem. Zwłaszcza, jeżeli ma charakter wybitnie rozrywkowy, a pracownik uzyskuje zwolnienie w oparciu o przeprowadzony kilka dni wcześniej wywiad z lekarzem, z którego wynika, że nie jest w stanie normalnie funkcjonować i wykonywać podstawowych czynności. Ewidentnie widać w tym niespójność.

Kontrolować można każdego pracownika, ale niechcianej wizyty mogą obawiać się zwłaszcza osoby, które:

• często korzystają z krótkotrwałych zwolnień lekarskich,
• kolejne zaświadczenia uzyskują od innych lekarzy,
• korzystają z kolejnych okresów zasiłkowych,
• wcześniej były pozbawione prawa do wynagrodzenia za czas choroby w związku z niewłaściwym wykorzystanie zwolnień lekarskich,

Jeśli kontrolujący nie zastanie pracownika w domu, kontrolę należy w miarę możliwości ponowić, a chory powinien wyjaśnić przyczyny nieobecności. Jeżeli poda uzasadniony powód swojej nieobecności, np. wizyta u lekarza, nie można mu zarzucić, że nieprawidłowo wykorzystywał zwolnienie.

Pracownik może poddać się leczeniu poza domem, na przykład u członków rodziny, ale powinien poinformować pracodawcę o zmianie miejsca pobytu.

Jeśli pracownik wykorzystuje czas zwolnienia nieprawidłowo, traci prawo do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego za cały okres zwolnienia, w trakcie którego praca była świadczona. Jeśli świadczenie zostało wypłacone, zostanie odebrane.

W skrajnych przypadkach pracownika mogą też spotkać konsekwencje ze strony pracodawcy. Jeśli nieprawidłowe wykorzystanie zwolnienia prowadzi do przedłużenia się choroby (co jest kwalifikowane jako działanie na niekorzyść pracodawcy), może on rozwiązać umowę.