Prawo do świadczeń ZUS równe dla Polaków w kraju i za granicą

Przy ustalaniu prawa do świadczeń z ZUS nie można traktować inaczej osób, które mieszkają w Polsce i tych, które obecnie mieszkają poza nią - wynika z orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Chodzi o wliczanie do stażu pracy okresu przepracowanego poza Polską.

TK badał przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z 1998 roku. Zgodnie z nią tylko osoby, które na stałe mieszkały w Polsce, mogły ubiegać się o wliczenie do stażu pracy okresu pracy za granicą w organizacjach międzynarodowych, instytucjach i zakładach, do których zostali skierowani lub w których byli zatrudnieni. Prawo takie nie przysługiwało tym, którzy mieszkają obecnie za granicą.

W trakcie rozprawy przez Trybunałem strony postępowania (przedstawiciel Sejmu, Prokuratora Generalnego oraz Rady Ministrów) wnosili o uznanie przepisów za zgodne z konstytucją. Tymczasem w ocenie Trybunału osoby ubiegające się o świadczenia z ZUS "nie mogą być arbitralnie różnicowane ze względu na miejsce zamieszkania" w granicach Polski czy poza nią.

Trybunał uznał, że przepis ten jest niekonstytucyjny, zwłaszcza "pod rządami konstytucji z 1997 roku". W ocenie Trybunału osoby ubiegające się o świadczenia z ZUS "nie mogą być arbitralnie różnicowane ze względu na miejsce zamieszkania".

Pytanie prawne w tej sprawie skierował do Trybunału Sąd Okręgowy w Warszawie. Badał on odwołanie Alicji W., mieszkającej w Toronto, której ZUS odmówił renty po zmarłym mężu ze względu na zbyt krótki staż pracy męża. ZUS nie uwzględnił pracy Mariana W. w Kuwejcie.

W styczniu 1981 roku Marian W. wystąpił o udzielenie urlopu bezpłatnego na pięć lat w związku z podjęciem pracy w Kuwejcie. Otrzymał na to zgodę ministra pracy, płacy i spraw socjalnych.

Okres urlopu przedłużono do końca 1988 roku. W 1989 roku przedsiębiorstwo, w którym Marian W. był zatrudniony przed wyjazdem do Kuwejtu, nie przedłużyło mu urlopu i uznało, że umowa o pracę wygasła.

Od 1989 roku Alicja i Marian W. mieszkali w Toronto. Po śmierci męża, Alicja W. wystąpiła do ZUS z wnioskiem o rentę rodzinną. Ten odmówił prawa do renty, twierdząc, że staż pracy Mariana W. jest zbyt krótki.

W stażu pracy nie uwzględniono pracy w Kuwejcie, tymczasem zgodnie z kwestionowanymi przepisami okres zatrudnienia w Kuwejcie byłby uwzględniony, gdyby w chwili śmierci mieszkał w Polsce.

Zdaniem sądu okręgowego, wyłączenie w tym przypadku stażu pracy za granicą osoby, która na stałe nie mieszka w Polsce, narusza zasadę równości i zakaz dyskryminacji ze względu na miejsce stałego zamieszkania. Jest też sprzeczne z zasadą wzajemności, wiążącą prawo do świadczeń emerytalno-rentowych z odprowadzaniem składek.

Trybunał podzielił argumenty sądu. Zwrócił też uwagę, że do Trybunału wpłynęło pismo od ministra pracy i polityki społecznej, sugerujące Alicji W. ponowne złożenie wniosku do ZUS, w oparciu o przepisy umowy o zabezpieczeniu społecznym między Polską a Kanadą. Trybunał zaznaczył, że pismo to mogłoby skomplikować sytuację Alicji W., gdyż przepisy tej umowy nie dotyczą sprawy Alicji W.

Trybunał zobowiązał przedstawiciela Rady Ministrów do przygotowania wyjaśnienia dla Alicji W. oraz skierowania takiego wyjaśnienia do Sądu Okręgowego oraz Trybunału.