TK uznał zarzut RPO o nierównej ochronie własności gruntów

Czwartkowy wyrok Trybunału dotyczy art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. TK uznał, że artykuł ten jest niekonstytucyjny i niezgodny z zasadą sprawiedliwości społecznej w zakresie, w jakim wyłącza roszczenia o odszkodowania właścicieli lub użytkowników wieczystych, których nieruchomości zostały przeznaczone na cel publiczny w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obowiązujących 31 grudnia 1994 r., jeżeli takie przeznaczenie zostało utrzymane w późniejszych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

W październiku 2013 r. wnioskowała o to Rzecznik Praw Obywatelskich Irena Lipowicz. We wniosku RPO zwracała uwagę na tzw. nieruchomości zamrożone inwestycyjnie przez miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego uchwalone przez 1995 r. Zastrzeżenia Rzecznika budził sposób uregulowania prawnej sytuacji wieloletniej rezerwacji gruntów na cele publiczne, których realizacji zaniechano bądź odsunięto je w bliżej nieokreśloną przyszłość.

"W tych bowiem przypadkach, gdy blokadę inwestycyjną tych gruntów utrzymują, także aktualne plany miejscowe, uchwalone już po 1 stycznia 1995 r., ich właściciele pozbawieni są jakichkolwiek rekompensat z tytułu aktualnie istniejącego ograniczenia ich prawa" - pisała Irena Lipowicz we wniosku, przypominając jednocześnie, że takie rekompensaty należą się prawnie właścicielom gruntów przeznaczonych na cele publiczne już po 1995 r. RPO wskazywała też, że właściciele lub użytkownicy wieczyści takich nieruchomości, nie tylko nie mogą postawić budynków na swoich terenach, ale też nie mogą podjąć żadnych prac budowlanych, nawet takich jak remonty budynków już istniejących.

Rzecznik podkreśliła także, że sprawy takie były przedmiotem orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który przyznawał rację polskim właścicielom i wykazywał, że Polska przez taką praktykę narusza Konwencję Praw Człowieka. Z drugiej strony powodem skierowania wniosku do TK było "całkowite poniechanie" przez ustawodawcę działań legislacyjnych zmierzających do usunięcia naruszenia tej konwencji i to pomimo interwencji RPO.

TK w wyroku uznał zarzut RPO o nierównej ochronie własności. W uzasadnieniu stwierdził, że ograniczenia prawa własności wynikające z ustawy planistycznej są dopuszczalne i mieszczą się w standardzie konstytucyjnym, ale zachowanie tego standardu "uwarunkowane jest jednak przyznaniem właścicielom stosowanej rekompensaty".

Trybunał uznał też, że wraz z jego wyrokiem powstaje obowiązek uzupełnienia ustawy i dlatego przygotuje wskazówki, jak ochronić właścicieli tylko najbardziej poszkodowanych, w szczególności tych, którym w oparciu o plany zagospodarowania przestrzennego odmówiono pozwolenia na budowę. TK zasygnalizował, że chce też zapobiec nieuzasadnionemu wykorzystywaniu roszczeń przez osoby skupujące nieruchomości objęte taką rezerwą planistyczną w celach spekulacyjnych.

"Trybunał podzielił nasze stanowisko, że jest grupa właścicieli, która jest niesprawiedliwe potraktowana przez ustawodawcę i to jest naruszenie systemowe, potwierdzone wyrokami Trybunału w Strasburgu. Oczkujemy na nowelizację, którą przygotuje zapewne parlament, gdy będą już znane wytyczne sygnalizacji Trybunału. Będziemy się im przyglądać, na ile realizują one wytyczne z wyroku" - powiedziała po ogłoszeniu wyroku TK pełnomocnik RPO Małgorzata Świątczak.

Reprezentujący Sejm przed TK Wojciech Szarama (PiS), szef sejmowej komisji ustawodawczej, ocenił w rozmowie z PAP, że wyrok Trybunału jest w pełni uzasadniony. "To jest bardzo ważny wyrok, dokonujący swoistej rewolucji w sprawie odszkodowań dla osób, których prawa zostały ograniczone na skutek wprowadzania planów zagospodarowania przestrzennego. To oznacza, że ministerstwo infrastruktury wspólnie z Sejmem musi przygotować nowy projekt ustawy, który uwzględni ten wyrok" - stwierdził.

Przyznał też, że rząd będzie musiał ocenić koszty operacji przyznawania odszkodowań właścicielom nieruchomości, którzy dotychczas nie mieli do nich prawa. "Trzeba będzie uwzględnić koszty tej operacji i pomocy dla gmin, które będą adresatami odszkodowań. Tych roszczeń może być sporo, dlatego trzeba doprowadzić do sytuacji zweryfikowania planów zagospodarowania przestrzennego, tak by nie utrzymywać w rezerwie zbędnych gruntów, co do których mogą pojawić się roszczenia. Tam gdzie plan budowy drogi jest mało realny, trzeba ten plan zmienić i umożliwić właścicielowi pełne korzystanie z nieruchomości. To dotyczy Skarbu Państwa i gmin. Te plany muszą zostać urealnione, to jest duża operacja, ale ona jest niezbędna" - ocenił.

Szarama przyznał też, że liczy, iż projekt nowelizacji ustawy wprowadzającej wytyczne TK wpłynie do Sejmu w pierwszym kwartale 2015 r.